بەیار ملازم عومەر

شا عەباس لە ساڵی ١٥٩٨ دا پایتەختی (سەفەوی)یەکانی لە (قەزوین)ەوە گواستەوە بۆ (ئەسفەهان) و چەندین مزگەوتی گەورە و زانکۆ و پرد و کاروانسەرا و گەرماو و باخی تێدا دروستکرد و ئەسفەهانی کرد بە یەکێک لە شارە جوانەکانی جیهان. گەڕەکی (چوارباخ) یەکێک بو لە گەڕەکە جوان و قەشەنگەکانی ئەسفەهان.

هاوکات (ئەردەڵان)ەکان، کە یەکێک بون لە میرنشینە کوردەکان؛ بۆ ماوەیەکی زۆر حوکمڕانیان کردو و شاری (سنە) پایتەختیان بو. زۆر لە پێش سەفەویەکانەوە هەبون، هەتا کۆتایی زەمەنی قاجارەکان بەردەوام بون.

ئەردەڵانەکان سەرەتا لەسەر مەزهەبی سونە بون. (خان ئەحمەد خان) میری ئەردەڵان، لە ساڵی ١٦١٦ زاینیدا، هاوسەرگیری لەگەڵ خوشکی شا عەباسی سەفەویدا کرد و مەزهەبی خۆی گۆڕی بە شیعە،بۆ توندوتۆڵکردنیپەیوەندیە سیاسیەکانی و پاراستنی میرنشینەکەی.بەڵام زۆربەی خەڵکی سنە و چواردەوری لەسەر مەزهەبی سونە مانەوە.

ئەم هاوسەرگیری و مەزهەبگۆڕینە وایکرد کە شا عەباس پلە و پایەی خان ئەحمەد خانی سنە بەرزکاتەوە بۆ (والی نشین) کە یەکێک بوە لە پلە بەرزەکانی ناو ئیمپراتۆریەتی سەفەوی.

خوشکەکەی شا عەباسی سەفەوی، پاش ھاوسەرگیری و چونە سنە، ھەستی بە غەریبایەتی و دڵتەنگی کردوە و بیریئەسفەھان و شوێنەوارەکانی کردوە.

بۆ ڕەواندنەوەی ھەستی غەریبایەتی و دڵخۆشکردنی ھاوسەرەکەی، (خان ئەحمەد خان)ی میری ئەردەڵان فەرمانیکردوەکە (چوارباخ) لە (سنە) دروست بکەن لەسەر شێوازی چوارباخی (ئەسفەھان).

پاش چەند ساڵێک لە دروستبونی سلێمانی لە ساڵی ١٧٨٤، چەندین وەستای بیناسازی سنە ھاتون لە سلێمانی کاریان کردوە. یەکێک لە کارەکانیاندروستکردنەوەی (چوارباخ) بوە لە سلێمانی، لە ساڵی ١٨٤٠دا لەسەردەمی ئەحمەد پاشای دوا میری باباندا، چونکە سەرسام بوە بە چوارباخی سنە.

واته‌ دروستكردنی گه‌ڕه‌كێك له‌ سلێمانی به‌ ناوی چوارباخه‌وه‌ مێژوەکەی ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌سفه‌هان كه سه‌ره‌تا له‌وێ لە سەردەمی سەفەویەکاندا دروستكراوه‌؛ له‌ڕێی میری ئه‌رده‌ڵان و ژن و ژنخوازیەوە‌ گواستراوه‌ته‌وه‌ بۆ سنه‌، له‌ ڕێی میری بابان و وەستاکانی سنەشەوە‌ گواستراوەتەوە بۆ سلێمانی.

ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە شاری سلێمانی-پایتەختی بابانەکان لە سەرەتای دروستبونیەوە، سەنتەرێکی بازرگانی بووە و پەیوەندی بە سنە و باقی شارەکانی تری ئێرانەوە هەبووە، هاوکات پەیوەندی بە بەغدا و ئیستابوڵ و باقی شارەکانی تری دەوڵەتی عوسمانیەوە هەبووە. ئێستاش دەکرێت لە ڕێی فیدرالیەتی پارێزگاکانەوە هەمان ڕۆڵی بۆ بگەڕێتەوە و لەم پەڕاوێزخستنەی ئێستا ڕزگاری بێت.