بەهادین حاجی بەكر دارتاش

ئێوارەیەکی درەنگ وەخت سەماو ئاوێزان بوونی دوو جەستە لەمیلۆدیایەکدا، بووە کوانی توانەوەی بەفری سەر شەقامێک. چوار رۆژە چوار هەزار فتوادەرو شمشێر بەدەست کوچەو کۆڵانەکانی شار دەگەڕێن بەدوای خۆشەویستدا، چوار رۆژە نەفرەت لەسەمایەکی ئاسایی کە تەنیا دەتوانیت گوزارشتیک بێت لەحەزو ئارەزوی گەنجە گیرفان خاڵییەکانی ئەم شەقامە، کە ئەگەر بۆ چەند خولێکیش بووە بینینی سەمایەک تێکەڵ بەتاسەی ئارەزووکانیان بکەن و هەر نەبێت ئەم ئێوارە زاخاوێکی مێشکیان بدەن بەجوانی جوڵەی دوو جەستە کەخۆزگەی هەزاران گەنجی ئەم شارەی تیا تێکەڵ بوو.  ئای خودایە چی قەوما، چ ئافاتێک رووی تێکردین، چ قیامەتێک هەستا، لەچ غەزەبێکدا نغرۆ بووین، چ سۆنامیەک ئەم شەقامەی لوول کرد لەگەل خۆیدا، تۆ بڵی بەئاگاری قیامەتی ئەم رووداوە ئێمە هەموو رێبوارانی ئەم شەقامە بسووتێنێت، یا لوتفەکەیت و تەنیا جەستەی ئەو دوو سەماکارە ‌‌نامۆو بێڕەوشت و کلتوربەزێنە‌‌ دەکەیتە خۆڵەمیش کە ئەو کفرە گەورەی کردیان و بەچەند جوڵەیەکی خۆیان شارێکیان شێواند؟ ! ئای خودایە ئەمە چ کفرێک بوو کەتۆ عەبدەکانی خۆت ناچارکرد بەوەی هەر لەم شەقامە بێ نوێژەدا بەرماڵەکانیان راخەن و شەقام ببەستن و ئازادی هاتووچۆکردنیش لەتەماشاکەرانی سەماکەرانی ئێوارەی پێشوو بگرن.  ئای خودایە لەم هەموو دڵگەرمی و دڵگەورەیەی عەبدەکانی تۆ چۆن پەیامەکانت لەدەرەوەی هەرجۆرە هەڕەشەو تووندوتیژی و شمشێر راوەشاندن و ملپەڕانێک بڵاودەکەنەوە، کەزمانیان بەوشێوە خوێنی لێدەتکێت و بۆ کپکردنەوەی ئاڵۆشی دوو گەنج قیامەتێک بەرپا دەکەن، ئەلهەق ئەم سوپای عەبدانە وەفادارن بەپەیامەکەی تۆ بۆ بەمقەدەس نیشاندانی سەوابتەکانی تۆ بۆ زیندو راگرتنی کلتورێک کە جێگەی بیرکردنەوە قسە لەسەرکردن و گۆڕانکاری نیە.  چی روویداو بۆ روویدا؟ ئەوەی روویدا تەنیا نمایشکردنی توانای هونەری دوو گەنج بوو کە لەنێو ئاپۆرەی شەقامی سەهۆڵەکەدا، وەک (ئیڤان)ی کچە سەماکەر دەڵێت تەنیا بۆ خۆشی و بۆ ئاشتی و خۆشەویستی بوو، ئەوەی روویدا وەک (میۆ)ی سماکار دەڵێت، تەنیا دەربڕینی ئەو خۆشەویستییە بوو چونکە سەما گوزارشتی جەستەیە بۆ دەربڕین. 

بەڵام رووداوەکانی دوای سەماکە ئیتر تەنیا جوڵەیەکی جەستەی سەماکارێک نیە، بەڵکو لەڕاستیدا کاردانەوەکانی پشتەوەی ئەم سەمایە دروست رەنگدانەوەی گۆشەنیگاکانی شارنشینی و بەرکەوتە سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیەکانیەتی کە جەمسەرە جیاوازە کۆمەڵایەتیەکان بە ئاراستەی جیاوازو تەنانەت دژ بەیەکیشدا دێنێتە مەیدان!  ئەوانەی کە توڕە بوون و کاریان گەیاند بەفەتواو هەڕەشەکردن و لە خوێن هەڵکێشانی جەستەی ئینسان، دەڵێن ئەمە کلتوورو دابونەریتی ئەم کۆمەڵگایەی ئێمە نیەو نابێت رێگەپێدراوبێت.  گریمان پاساوەکەی ئەم ئاراستەیە دروستەو کێشەکە کێشەی کلتورەو وەک خۆیان دەڵێن ئەمە کلتوریکی نامۆو بێگانەیە بە کۆمەڵگای ئێمە.  کەواتە کلتور چییەو ئەمانە مەبەستیان چ کلتورێکە ؟! هەموومان دەزانین کە کلتور بەشێکە لەسەرخانی کۆمەڵگا کە لەگەل رەوەندی ئاڵوگۆڕە سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتییەکانی هەر کۆمەڵگایەکدا گۆڕانی بەسەردادێت.  کلتور بەهەموو ئەو حاڵەت و دیاردانە دەوترێت کە بەدوو فلتەری تەواوکەری یەکتردا تێدەپەڕێت کەئەویش هەندێکیان بەرهەمی کاری ئنیسان و هەندێکیشیان بەرهەمی فکرو بیرکردنەوەمانن.  کەواتە سەرەتاییترین پرسیار ئەوەیە کەکلتور لەگەڵ پەرەسەندنی کۆمەڵگای شکل و شیوازو بەرکەوتەی جیاواز دەگرێتەخۆ، کلتور حاڵەتێکی سائیدو چەقبەستوو راوەستاوی هیچ کۆمەڵگایەک نیشان نادات.  بەڵام هەقیقەت ئەوەیە کە سروشت و بەرکەوتی سیاسی و کۆمەڵایەتی هەموو کۆمەڵگاکان بەو شیوەیە کەهەر بزوتنەوەیەک گۆشەنیگای جیاوازو ئاراستەی جیاوازی هەیە بۆ تێڕوانین لەسەر کلتورە دەورو جێگەو رێگەی کلتور.  روانگەیەک هەیە کە پێیوایە کلتور دیاریدەو حاڵەتیکی راوەستاوو جێگیرە قابیلی هیچ جۆرە دەستلیدان و پەرەپێدانیک نیە، ئەم روانگەیە کۆمەڵگا دابەش دەکات بۆ چاک و خراپ و بۆ حەڵاڵ و حەرام و... روانگەیەکی تریش هەیە کە پێیوایە کلتور بەردەوام لەحاڵی گۆڕانکاری و ئاڵوگۆڕدایە، دەکرێ ئەوەی دوێنێ بەمقدەس زانراوە ئەمڕۆ مەحکوم بێت و رێگەپیدراو نەبێت.  هەڵبەتە هاوکات لەگەڵ بەرەوپێشچوونی کۆمەڵگادا هۆکارگەلێکی سیاسی، ئابوری ، کۆمەڵایەتی و تەنانەت ژینگەیش هەیە کە کاریگەری خۆیان لەسەر چۆنیەتی نیشاندان و نمایشکردنی کلتورەکان دادەنین. 

بائێمە کلتوری جلوبەرگ لەبەرچاو بگرین و لەخۆمان بپرسین کەئایا جلوبەرگی کوردی ئێستاو (50) ساڵ لەمەوبەر هەروەک یەک وایەو هەر هەمانە؟! بەدڵنیایی نەخیر، (50) ساڵ لەمەوبەر ئێمە تەنیا شەرواڵ و مراخانی و رانکوجۆغەمان هەبوو، ئیستا ئەگەر نمایشی جلوبەرگە هاوردەکانی چین بکەین لەدوانزەیان تەنیا دوو جۆریان لەڕابردوودا هەبوو.  سەرنج بدەن بازرگانی و سەرمایەگوزاری چ دەورێکی هەیە لە گۆڕین و گەشەپێدانی ئەم کلتورەدا،  با بە روویەکی تردا سەرنجی کلتوری خواردن بدەین و لەخۆمان بپرسین ئایا بە راستی ئیستا لەشاری سلێمانیدا تەنیا قوبلی و فاسیۆلیاو گۆشت و یاپراخمان هەیە، یان دەیان جۆری تری خواردن خۆی خزاندوەتە نیو کۆمەلگاوە. جیاوازیەکە ئەوەیە لەمەشیاندا دروستکردنی کلتوری خواردن یەکجار لاوازو نەبینراوەو ئەوەی کە ئەمڕۆش زۆرترین فرۆشی هەیە ئەو خواردنە تەقلیدیەیە کە لەباووباپیرانمانەوە بۆمان ماوەتەوە، کە بەدڵنیایی دیوێکی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بۆرژوازی کورد بازاڕی بەجۆرێک کۆنترۆڵ کردووە لەڕێگەی هاوردەکردن و سوودو سەرمایەدا دەرفەتێکی بۆ گەشەسەندن و فراوانبوونەوەی کشتوکال و خواردن و کلتوری خواردن نەهێشتووەتەو،  دواجار بێینەوە سەر سەماو مۆسیقای جیاواز لەشەڕی ئەو نوغکخبە ‌‌ خوێندەوارەی ‌‌ کە پێیوایە بایکۆتکردنی مۆسیقاو گۆرانی تورکی و ئیران و عەرەبی و... دەتوانێت رێگە بە قوڵبوونەوەی ئەو تام و چیژە وەرگرێت لەنێو خودی مۆسیقاو هونەردا هەیە یا وەک دەڵێن مۆسیقایەکی رەسەن بەرهەم دێنن.

ھەقیقەت ئەوەیە کەمۆسیقا وەک بەشێک لەھونەرو کلتوری ھەر کۆمەڵگایەک ناتوانرێت دیواری چینی بەدەورا بکێشرێت، ئاخەر بەشێک لەباشترین گۆرانیبێژەکانی کۆمەڵگای ئێمە وەک حەسەن زیرەک، ماملێ، هۆمەر دزەیی.... بەشێک لەکارو بەرھەمەکانیان لەئاوازو گۆرانی وڵاتان و ناوچەکانی ترەوە وەرگیراوە بەبێ ئەوەی کەھیچ کەس بە ناڕەسەن و نامۆ لەقەڵەمیان بدات.  ھەربۆیە ئەو قسەیەی کەئەمڕۆ دەکرێت سەبارەت بەکلتوری نامۆو بێگانە سەراپا پووچ و بێ ناوەڕۆک و چەقبەستووە.

دواجار دەمەوێت ئەوە بڵێم کە بەشێک لەم شەڕی کلتورە نامۆیە درێژکراوەی شەڕی هەمان ئەو بزووتنەوە کۆمەڵایەتیانەیە کە لێرەو لەوێ لەسەر زوژەی جیاواز دێنەوە مەیدان و ناتوانریت رێگەیان پێ بگیرێت . تۆ ناتوانیت پێڵاوو پانتۆڵ و پەنیرو پایسکیل و ئۆپڵ و کۆمپیوتەرو هاندو جلوبەرگ و خواردنی هاوردە بەکاربهێنیت و کەچی فتوای حەرامبوونی سەماو گۆرانی هەریەک لەو وڵاتانە بدەیت، ئەمە چیە وەڵڵا کلتوریکی نامۆیە.  هەربۆیە بەشێک لەم بزوتنەوەیە لە راستیدا کێشەکەیان خراپی ئەم سەمایەو سەماکارێک نیە، بەقەد ئەوەی لەڕیشەوە کێشەیان لەگەل شادی، هەڵپەڕکێ و سەما، گۆرانی و مۆسیقا و پەیکەرتاشین و ئارایشت ستاتیکاو خۆشەویستی و رۆژی خۆشەویستیدا هەیە، بۆ بەسەمای دوو گەنج ئەوەندە ناڕەحەت بوون کە ئارامی کۆمەڵگایان خستە بەردەم مەترسییەوە.  ئەم شەڕەی کەئەمڕۆ لە کۆمەڵگادا هەیە درێژکراوەی راوەستانەوەی ئەو دوو بەرەیە کە یەکێکیان ئەم شمشیر بەدەستانە نوێنەرایەتی دەکەن و ئەویتریشیان بەرەیەکە کە تینووی ئازادی بەیان و دەربڕین و ئازادی خۆنمایشکردن و بڕیاردانن لەسەر ژیان و چارەنووسی خۆیان.

 دواجار ئەوە بڵێین ئێوە دەتوانن بەبێ لەخوێن هەڵکێشانی جەستەی هیچ کەسێک بۆچوونەکانی خۆتان رابگەیەنن، بەڵام ناتوانن ریگە بەدەربڕین و بیرکردنەوەکانی ئەو بەشە لەخەڵکی ئەم کۆمەڵگایە بگرن کە تامەزرۆی عیشق و ئازادی و خۆشەویستین!.