حامد محمد علی

زۆرجار بیردەکەمەوەو ئەم پرسیارو (تساۆل)ەم بۆ دروست دەبێ ، ئەویش ئەوەیە :- ئایا گەلی ستەملێکراوی خاک پارچەپارچە کراوی کورد کەزیاتر لە (١٠٠) ساڵە لەهەوڵ و خەبات و قوربانیداندایە لەپێناو رزگارکردنی خاکەکەی و ئازادبوونی خۆی، بۆچی نەیتوانی وەک زۆرێک لەگەلانی دیکەی سەرزەوی، بگاتە ئامانج و ببێتە خاوەنی قەوارەیەکی سیاسی لانیکەم لەیەکێک لەو چوار پارچەیە؟!

ئایا تەنها فاکتەرە (دەرەکی و بابەتییەکان) رێگربوون لەوە کە ئەم گەلە ئازاو جوامێرو لەخۆبوردەو گەمارۆ دراوە ، ئەم گەلە بەغیرەت و بڕوادارو گیانبەخشە ، نەگاتە ئەنجام و ئازادی بەدەستبێنێ ، یاخود فاکتەرو هۆکاری خۆیی(ژاتی) و ناوخۆیی( داخلی) ، پشکی شێری هەبووە لەشکستپێهێنانی کۆی رەنج و خەبات و شۆڕشەکانی؟!

بێگومان دەوڵەت بۆ هەموو نەتەوەو گەلێکی خاوەن خاک و تایبەتمەندیەکان، زۆرگرنگە. خەبات و خوێنی کوردیش لەسەد ساڵی پێشووداو ئێستاش، لەپێناو رزگاری و بەرەو دەوڵەت چوون ، بێسنور بووە.. گەلێکی سەرکوتکراوی خاک دابەشکراو، چی ماوە نەیکاتە قوربانی لەپێناو رزگاربوون لەژێردەستەیی؟

باسەکە ئەوەیە ئەی بۆ ئەم گەلە بەم خەباتە درێژخایەن و هەموو قوربانیەوە، نەگەیشتە ئامانج و نەیتوانی ببێتە خاوەن  قەوارەی خۆی؟ ئەرێ هۆکاری ئەمە تەنها بابەتی و دەرەکی و دڕندەیی و ستەمکاری بەرامبەرەکانە ، یان کەمو کورتی و خەلەلی گەورە لەعەقڵی سیاسی و ستراتیجی نوخبەی سیاسی و لەشێوازی ئیدارەدانی ئەو خەباتە درێژخایەنەدایە؟!

ئایا ئەم نوخبەیە چەندە ئەهلیەت و توانای ئیدارەدانی ململانێکەی هەبووە؟

بۆچی هیچکام لەهەلو دەرفەتە رەخساوەکانی مێژوو فریامان نەکەوتن ، یاخود بۆچی نەمانتوانی هەلێک بقۆزینەوەو سەردەمی ژێردەستەیی و نەهامەتییەکان، تێپەڕێنین؟

زۆر بەداخەوە ، لەگەڵ دووبارە بوونەوەی (هەل)ەکاندا ،(هەڵە) کانیش چەند بارە بوونەتەوەو دەبنەوە.

بەبۆچونی خۆم و زۆر کەسیش، خەلەل و هۆکاری گەورەی درێژبوونەوەی ئەم رەوشەی کورد، خۆخۆری و ناتەبایی و پەرتەوازەیی هێزە کوردییەکانە، چ پێشترو چ لەسەردەمی نوێشدا..

سەرنجی ئەم ئان و ساتەی کوردستانی گەورە بدەن، نابینی لەهیچ پارچەیەکی ئەم نیشتمانە دابەشکراوەدا،هێزە سیاسییەکان تەباو یەکڕیز بن.

خۆئەگەر باسی فاکتەری دەرەکی بکەین، ئەوە راستە کە بەریتانیاو فەرەنساو رۆژئاوا بەتێکڕا ، هیچ کات هەڵوێستیان بەگشتی لەبەرژەوەندی کورددا نەبوەو بگرە  دژی کوردبوون  و لە (سایکس بیکۆ)دا خاکی کوردانیان بەجۆرێک ونجڕونجڕ کرد، کە ئیتر وەک نەخۆشییەکی موزمنی لێ بێت و علاجی زۆر ئاستەم بێت و کورد بەردەوام ئەو قوڕە بشێلێت کەبۆی گیراوەتەوە.

بەڵام نوخبەی سیاسی کورد -داخەکەم-  هەمیشە  هەرچاوی  لەو (ئاسۆ لێڵە) بووە و بەتەمای رۆژئاوا بووە شتێکی بۆبکەن و کەمتر پشتی بەخۆی بەستوە و کەمتریش بەوردی بیری  لەڕێگە چارەی ئاشتییانەو میکانیزمی دیکەی خەبات -جگە لە چەکداری- بۆ بەدەسهێنانی مافەکانی کردۆتەوە .. خۆئەگەر لەهەندێ قۆناغدا دانوستانی کردبێت ، ئەوەندەی بۆ بەڕێکردنی  قۆناغێک بووە ، ستراتیج نەبووە .. ئەمە وێڕای ئەوەی کە ئەم نوخبە سیاسییە بەردەوام  لەناوخۆیدا ناتەباو ناکۆک بووەو ئەگەر یاداشتنامەی زۆرێک لەخەباتگێڕە دێرینەکان بخوێنیتەوە ، بۆت دەردەکەوێ کە قەبارەو ژمارەی شەڕو پێکدادانە ناوخۆییەکان و براکوژییەکان زۆر گەورەترو زیاتر بووە لەڕووبەڕوبوونەوەی سوپای داگیرکەر (باشوری کوردستان وەک نمونە). گومانی تێدانیە کە پشتبەستن بەهێزە دەرەکییەکان و رۆژئاواو خۆبەهێزکردن لەڕێگەی ئەوانەوە، هۆکارێک بووە ئەوەندەی تر نەتەوە سەردەستە دراوسێکانی ناوچەکە و رژێمە داگیرکەرەکانی هانداوەو هارکردوە لەسەرمان ..

ئەگەر نوخبەی سیاسی کورد باشترو زووتر دەرکی بەهاوکێشەکان  بکردایەو خاوەنی عەقڵێکی ستراتیجی وردی وابوایە ، کە جگە لەتێپەڕاندنی ناکۆکییە ناوخۆییەکان،  جەریئانەترو واقیعیانەترو پراگماتیانە تر ، مامەڵەی لەگەڵ دەوروبەرەکەی ( دەسەڵاتە داگیرکەرەکان و نەتەوە دراوسێ سەردەستەکان) بکردایەو کەمتر لەژێر کاریگەریی (دۆستە دوورە دەستەکان)دا بووایە، ئەگەری زۆر هەبوو کە ئەو هەموو قوربانی و نەهامەتی و ئەنفال و کیمیابارانەمان بەسەردا نەهاتبایەو دەسکەوتەکانیشمان باشتربووایە لەئێستا.

رەنگە  هەندێ کەس، لەگەڵ ئەم بۆچوونەدا نەبن و بەرپەرچیشم بدەنەوە ، بەڵام ئیتر ئەوە بۆچوونەو قەناعەتی شەخسی خۆمە و لەئەنجامی (استقرا‌و)ی بەشێک لەڕووداوەکانی مێژووی نوێ و هاوچەرخی ناوچەکەوە ، بۆم دروستبووە.

رەنگە بڵێن ، رژێمە داگیرکەرەکان زۆر دڕندەو ستەمکار بوون، قسەیەکی زۆر راستە ، بەڵام ئەوە هەموو پرسەکە نیە ، ئێمە بمانەوێ و نەمانەوێ ، دراوسێیەکی کۆن و ئەبەدی ئەم نەتەوانەین - عەرەب وتورک وفارس - و ناتوانین بگوێزینەوە بۆلایەکی تر ، تەنها خانووەکانمان بەتەنیشت یەکەوە نین ، بەڵکو  خاکی نیشتمانەکانمان نووساوە بەیەکەوە. بۆیە هەڵکردنمان لەگەڵ ئەواندا حەتمی و زەرورترو باشترە لە چاوەڕوانی گۆدۆو دەستپانکردنەوە لەو دەوڵەتانەی کە خاک و نیشتمانی ئێمەیان پارچەپارچەکردو بەدرێژایی سەدساڵی رابوردوو لەگەڵ ئێمەدا راستگۆ نەبوون و بگرە شۆڕش و راپەڕینەکانی کورد ، ئەوەندەی خزمەتی بەئامانج و مەرامە دوورو نزیکەکانی هێزە دەرەکیەکان و دەوڵەتە رۆژئاواییەکان کرد، لە خزمەتی بەرژەوەندیەکانی خۆماندا نەبوون، بەڵکو درێژەدان بوو بەنەزیفی خوێنی گەنجی کوردو نەهامەتی و دەربەدەری و بێبەشبوونی زیاتری  گەلەکەمان لەپێداویستیەکانی ژیان.

لێرەدا پێویستە جەخت لەسەر ئەوەبکەمەوە، کە ئەگەر مەرگەسات و نەهامەتیەکانی گەلەکەمان لەسەد ساڵی رابوروداو بەئامانج نەگەیشتنی دۆزەکەی ، تەنها بەفاکتەری (دەرەکی - بابەتی) یان (ناوەکی و خودی)، لێک بدەینەوە ، ئەوە بێگومان هاوکێشەکە لاسەنگ دەردەچێ و راستی ناپێکین .

پێم باشە ئاماژە بەقسەیەکی بیرمەندو نوسەری جەزائیری کۆچکردوو (مالک  بن نەبی) بکەم، کە خاوەنی  تێوری  ( الاستعداد للاستعمار)ەو پێی وایە ، گەلانی داگیرکراو خۆشیان  ئامادەییان تێدابووە بۆ ئەوەی دەوڵەتانی داگیرکەری رۆژئاوا وڵاتەکانیان داگیربکەن، بۆیە وابەئاسانی داگیریان کردووە .

 من دەمەوێ لەم میمبەرەوە دوور لەموجامەلەو زۆر راشکاوانە گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە هەستیارو گرنگە بکەین و بەدوای وەڵامی ئەم پرسیارە گرنگەدا  بگەڕێین : « سەد ساڵ خەبات و قوربانی و داهاتوویەکی نادیار.. بۆ؟!»

چونکە لەڕاستیدا موجامەلەی ئەملاو ئەولاو دەس نەخستنە سەر برین و راستییەکان ، کێشەکەمان وەک خۆی و بەقەتیسماوی دەهێڵێتەوە، بگرە قووڵتری دەکاتەوە..

 کورد ئەڵێ: زەرەر لەنیوەی بگەڕێتەوە. بۆیە ئەتوانم بڵێم خیاری شۆڕشی چەکداری ئەوەندەی زیانی بەکورد گەیاندوە ، خێری بۆی  نەبووە.

ئەم قسەیە بەبۆچوونی خۆم، گرنگە ئەمڕۆ  بۆ (رۆژهەڵات و باکوری کوردستان)  جێی لەسەر وەستان بێ ، چونکە هەردولا لەبەرامبەر دوو هێزی گەورەی  هەرێمیدا  وەستاون و هیچ هاوسەنگییەکی هێز لەنێوانیاندا نیە ، سەرباری هەلومەرجە نێودەوڵەتیەکەو گۆڕانکارییەکان لەم قۆناغ و سەردەمەدا .. بەڵام بۆ رۆژئاوای کوردستان کە لە ٢٠١١وە  دیفاکتۆو هەلومەرجێکی هاوشێوەی پاش راپەڕینی ئازاری ٩١ی باشوری کوردستان هاتۆتە ئاراوە ، دیارە بوونی  هێزێکی چەکدار بۆ پاراستنی دەسکەوتەکان و بەرەوپێشبردنیان ، کارێکی پێویستە.

ئەم بابەتە بەدڵنیاییەوە ئاو کێشەو رەنگە جێی مشتومڕو گەنگەشەی زیاتر بێت، بۆیە پێم خۆشە ( هاوڵاتی) بیکاتە تەوەرێک بۆ گفتوگۆی بابەتییانەو راشکاوانە