نامۆ سەربەست

بۆ یەكەمجارە ئەمریكا لە رێگەی فرۆكەی سەربازییەوە هێرش بكاتە سەر تاڵیبان  دوای رێككەوتننامەی دەوحە لەگەڵ ئەو بزوتنەوەیەداو ئەوەش تاڵیبانی تووڕە كردووەو دەڵێن «بێ سزا تێناپەڕێت».

شەڕو پێكدادانەكان لەنێوان بزوتنەوەی تاڵیبان و حكومەتی ئەفغانستاندا ‌دوای كۆتایی هاتنی ئاگربەستی جەژنی قوربان دەستیپێكردەوەو تاڵیبان نیوەی هەرێمەكانی ئەو وڵاتەی كۆنترۆڵ كردووە كەسەرجەمیان ناوچە دەشتایی و گوندییەكانن و شارە سەرەكییەكان و پایتەختی ویلایەتەكان هێشتا بەدەست حكومەتەوەیە.

بۆ رێگریكردن لەئەو پێشڕەوییانە، وەزارەتی ناوخۆی ئەو وڵاتە لەكۆی (34) ویلایەت قەدەغەی هاتوچۆی شەوانەی لە (31) ویلایەتدا راگەیاند.

ئەحمەد زیا‌و زیا‌و جێگری وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆ، لەبەیاننامەیەكی دەنگیدا بەڕۆژنامەنوسانی راگەیاند:»بەئامانجی رێگریكردن لەتوندوتیژی و جموجوڵەكانی تاڵیبان، قەدەغەی هاتوچۆی شەوانە لە (31) ویلایەت راگەیەندراوە كە لە 10ی شەوەوە دەستپێدەكات تا 4ی بەیانی».

ئامانج لەڕاگەیاندنی قەدەغەی هاتوچۆ رێگریكردنە لەكارئاسانیی جوڵەی شەوانی چەكدارانی تاڵیبان لەنێوان شارۆچكەكاندا.

دەستپێكردنەوەی شەڕەكان دوای ئەو ئاگربەستە دێت كە بزوتنەوەی تاڵیبان لەكاتی بەڕێوەچوونی گفتوگۆكانیدا لەگەڵ حكومەت بەنێوەندگیریی وڵاتی قەتەر بەبۆنەی جەژنی قوربانەوە رایگەیاند. وێڕای ئەوەی دوایەمین گەڕی گفتوگۆكان هیچ دەرئەنجامێكی لێ نەكەوتەوە، بەڵام موتڵەق ئەلقەحتانی، نێردەی وەزیری دەرەوەی قەتەر بۆ دژایەتیی تیرۆرو نێوەندگیریی لەگرژییەكاندا بە رۆیتەرزی راگەیاند:»هەردوولا رێككەوتوون لەسەر بەردەوامیی گفتوگۆكان لەسەر ئاستی باڵا تادەگەنە رێككەوتن و بۆ ئەو مەبەستەش هەفتەی داهاتوو دیسان كۆدەبنەوە».

لەلای خۆشیەوە هیبەتوڵا ئەخوند زادە سەرۆكی بزوتنەوەی تاڵیبان لەنامەیەكدا رایگەیاند:»وێڕای دەستكەوت و بەرەوپێشچوونە سەربازییەكان، ئیمارەتی ئیسلامی (كە مەبەست لێی وڵاتی ئەفغانستانە لەژێر حوكمی تاڵیباندا) زۆر بەتوندی پشتیوانیی چارەسەرێكی سیاسی دەكات لەوڵاتداو هەموو دەرفەتێك دەقۆزێتەوە بۆ بەرپاكردنی سیستمێكی ئیسلامی و ئاشتی و ئاسایش».

هاوكات محەمەد نەعیم وتەبێژی مەكتەبی سیاسی تاڵیبان بەكەناڵی جەزیرەی وت:»ئەولەویەت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان رێگای گفتوگۆیە».

بەڵام لەبەرامبەردا رێكخراوەكە رووبەڕووی رەخنەی توند بووەوە، كە ئاگربەستەكەی بۆ ئەوە راگەیاندووە تا پێگەكانی قایم بكات و پێداویستیی بگەیەنێتە جەنگاوەرەكانی تابتوانن دوای كۆتایی هاتنی ئاگربەستەكە هێرشبكەنە سەر هێزەكانی حكومەت.

لەوبارەیەوە ئەشرەف غەنی سەرۆكی ئەفغانستان لەوتارێكدا وتی جەنگاوەرەكانی تاڵیبان سەلماندیان كە:»نە ئیرادە و نە نیەتیان نییە بۆ بەرپاكردنی ئاشتی».

لەماوەی هەفتەی ڕابردووشدا (15) نێردەی دیبلۆماسی لەئەفغانستان داوای كۆتایی هێنانی بەپەلەی هێرشەكانی تاڵیبانیان كردو رایانگەیاند ئەو هێرشانە دژی راگەیاندنەكانی بزوتنەوەكەیە كەدەڵێت دەیانەوێك بگەنە چارەسەرێكی ئاشتییانە.

رۆژی یەكشەممە 25ی تەمموزی 2021، ئاژانسی هەواڵی ئەفغانی (خامە پرێس) رایگەیاند وێڕای ئەوەی حكومەتی ئەفغانستان هێشتا ستراتیجی نوێی رانەگەیاندووە بۆ چۆنیەتی یەكپێگرتنەوەی هێزەكانی لەچەند ناوچەیەكی دیاریكراودا، بەڵام وەزارەتی ناوخۆ رایگەیاندووە كە بەمزووانە پلانی كۆنترۆڵكردنەوەی ناوچە لەدەستدراوەكان جێبەجێدەكرێت.

ئەو راگەیاندنە لەكاتێكدایە چەندڕۆژێك پێشتر ئەشرەف غەنی سەرۆكی ئەفغانستان رایگەیاند پلانێكیان داڕشتووە تا لەماوەی شەش مانگی داهاتوودا ئەو ناوچانەی تاڵیبان كۆنترۆڵیكردوون بەدەستی بهێننەوە.

لەوەڵامی ئەو پلانەدا بزوتنەوەی تاڵیبان لەبەیاننامەیەكدا هۆشدارییاندا لەئەوەی هەرچی لەماوەی شەش مانگی داهاتوودا رووبدات، لەئەستۆی حكومەتە و نووسییان:» ئیمارەتی ئیسلامی هۆشداری دەدات لەوبارەیەوەو ئاگاداریاندەكاتەوە كە گۆڕانكارییەكان لەبواری سەربازیدا لەشەش مانگی داهاتوودا، بەرپرسیارێتییەكەی دەكەوێتە سەرشانی بەرپرسانی كابول، چونكە موجاهیدەكانی ئیمارەتی ئیسلامی بەهەموو هێزێكیانەوە بەرگری لەناوچەكانیان دەكەن و لەكاتی بەردەوامیی جەنگدا لەلایەن دوژمنەوە ئەوا ئیمارەتی ئیسلامی تەنیا لەدۆخی بەرگریدا نامێنێتەوە».

هەروەها ئەوەشیان دووپاتكردووەتەوە كە:»راگەیاندنی جەنگ لەلایەن ئیدارەی كابولەوە، بەئاشكرا دەیسەلمێنێت كێ نایەوێت دۆزەكە بەڕێگەی گفتوگۆو دانوستان چارەسەربكرێت.»

سەبارەت بەپلانە نوێیەكەی حكومەتی ئەفغانستان، ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاند كە سوپای ئەفغانستان ستراتیجی جەنگەكەی دژی تاڵیبان دەگۆڕێت بۆ ئەوەی، هێزەكانی لەچواردەوری ناوچە گرنگترەكانی وەك كابول و شارەكانیترو خاڵە سنورییەكان و ژێرخانە گرنگەكان كۆبكاتەوە.

سەبارەت بەدۆخی شەڕەكان و پێشڕەوییەكانی تاڵیبان و پلان و ستراتیجەكەی حكومەتی ئەفغانستان، جەنەراڵ مارك مێلی سەرۆك ئەركانی ئەمریكا وتی كە بزوتنەوەی تاڵیبان «گوژمێكی ستراتیجی» وەرگرتووە لەهێرشەكانیدا لەسەرتاسەری ئەفغانستاندا، بەڵام سەركەوتنی مسۆگەر نییە.

میلی باسی لەئەوەشكرد لەچوارچێوەی ئەو فشارەی چەكدارەكانیان خستوویانەتە سەر نیوەی پایتەختی ویلایەتەكانی وڵاتەكە، ‌هێزە ئەفغانییەكان كار بۆ ئەوە دەكەن هێزەكانیان یەكپێبگرنەوە بۆ پاراستنی سەنتەری نیشتەجێبوونە سەرەكییەكان.

میلی جەختیشی لەئەوە كردەوە كە وێڕای ئەوەی هێزە ئەفغانییەكان مەشق و پێداویستییان لەویلایەتە یەكگرتووەكانەوە وەرگرتووەو ژمارەیان زۆر لەچەكدارەكانی تاڵیبان زیاترە، بەڵام ژمارە پێوەرنییە بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەنجامی جەنگ. بەڵكو دوو گرنگترین فاكتەر لەشەڕەكانی ئێستادا بریتییە لە «ئیرادە و سەركردایەتیكردن»، بۆیە ئەم شەڕانە وەك تاقیكردنەوەیەك دەبێت بۆ ئیرادە و سەركردایەتیكردنی گەل و هێزە ئەمنییەكان و حكومەتی ئەفغانستان.

هەر لەو بارەیەوە لوید ئۆستن وەزیری بەرگریی ئەمریكا لەكاتی سەردانیدا بۆ ویلایەتی ئالاسكا بەڕۆژنامەنوسانی راگەیاند ئەركی یەكەمی هێزە ئەفغانییەكان ئەوەیە گوژمی تاڵیبان هێواش بكاتەوەو ئەركی دووەمیان هەوڵدانە بۆ دەستخستنەوەی ئەو ناوچانەی لەشەڕەكاندا بەتاڵیبانی دۆڕاندووە، وتیشی:»ئێستا هێزەكانیان لەچواردەوری ناوچە سەرەكییەكانی نیشتەجێبوونی دانیشتوان كۆدەكەنەوە».

سەبارەت بەئەوەی ئایا تاڵیبان رادەگرن یان نا، وەزیری بەرگریی ئەمریكا وتی:»پێم وابێت یەكەم شت دەبێت بكرێت ئەوەیە كە دەبێت دڵنیابن لەئەوەی دەتوانن گوژمەكەیان هێواش بكەنەوە، ئەفغانییەكان هێزو توانای بەرەوپێشچوونیان هەیە، بەڵام بابزانین چی روودەدات».

لەبەردەوامیی پێكدادانەكان و بەرەوپێشچوونەكانی تاڵیباندا، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چەند هێرشێكی ئاسمانیی كردەسەر بزوتنەوەكە، لەوبارەیەوە جۆن كێربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا ئاشكرایكرد لەگەڵ توندبوونەوەی شەڕەكاندا سوپای ئەمریكا ناچاربووە چەند هێرشێكی ئاسمانیی بكاتە سەر تاڵیبان بۆ پشتیوانیكردنی سوپای ئەفغانستان و بەرپەرچدانەوەی تاڵیبان.

هاوكات چەند سەرچاوەیەكی سەربازییش بە CNیان راگەیاند، بەشێك لەهێرشەكان بۆ سەر ئەو پێداویستییە سەربازییانە بووە كە لەئەنجامی شەڕەكاندا كەوتوونەتە دەست تاڵیبان.

لەبەرامبەردا تاڵیبان سەركۆنەی ئەو هێرشانەی كردو بەپێشێلكردنێكی ئاشكرای رێككەوتنی دەوحەی نێوان خۆیان و ئەمریكییەكانی ئەژماركرد.

لەوبارەیەوە زەبیحوڵا موجاهد، وتەبێژی بزوتنەوەكە لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»ویلایەتە یەكگرتووەكان لەچەند ناوچەیەكی جیاوازی ویلایەتەكانی قەندەهارو هەڵمەند هێرشی ئاسمانیی كردووەو بەهۆیەوە چەند هاووڵاتی و موجاهیدێك شەهیدو برینداربوون. ئیمارەتی ئیسلامی بەتوندی سەركۆنەو سەرزەنشتی ئەو هێرشە وەحشییانە دەكات، چونكە پێشێلكردنێكی ئاشكرای رێككەوتننامەكەیە و بێ سزاش تێناپەڕێت».

شارەزایانی سەربازیی دەڵێن نەمانی پاڵپشتیی ئاسمانیی ئەمریكیی بۆ هێزە ئەفغانییەكان، هۆكارێكی سەرەكییە كە ناوچەیەكی فراوانی لەدەستداوە. هاوكات هێزی ئاسمانیی ئەفغانستانیش بەدەست نەمانی پاڵپشتیی و پێداویستییەوە دەناڵێنێت.

بۆیە لەپەیوەندییەكی ڤیدیۆیی وەفدێكی ئەفغانیدا لەگەڵ كۆنگرێسی ئەمریكی، داوایانكرد بەپەلە بە هانایانەوە بچن لەڕووی چاككردنەوەی فڕۆكە جەنگییەكان و دابینكردنی تەقەمەنی بۆ هێزە ئەفغانییەكان.

حاجی ئەجمەل رەحمانی پەرلەمانتاری دیاری ئەفغانستان، بەئاژانسی رۆیتەرزی وت:»یەك لەسەر سێی فڕۆكە جەنگییەكانی ئەفغانستان كەژمارەیان (150) فڕۆكەیە، بەهۆی پێداویستییانەوە بەچاكسازی  و تەقەمەنیی بەلێزەر ئاراستەكراوەوە وەستاون، چونكە ئەمریكا و ناتۆ لەكاتی كشانەوەیاندا هیچ ئەمبارێكی پێداویستیی ئاسمانییان جێنەهێشتووە.

ترسی ئەوەی بزوتنەوەی تاڵیبان كۆنترۆڵی تەواوی ئەفغانستان بكاتەوە بەشێوەیەكی بەرچاو لەئارادایە، پێشتریش ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بەئەوەدا كەبزوتنەوەكە لەهەوڵدایە بەزەبری هێز دەسەڵات بگرێتەدەست و وتی:»لەكاتی روودانی ئەوەدا ئەفغانستان دەبێتە دەوڵەتێكی لەیاسا لادەرو هیچ هاوكارییەكی پێناگات، ئێمە چالاكانە رێگا دیبلۆماسییەكانمان گرتووەتەبەر، چونكە دەزانین ئەم ناكۆكییە هیچ چارەسەرێكی سەربازیی نییە».

مەبەستی بلینكن لەهاوكارییەكان ئەوەیە كەجۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا بڕی (100) ملیۆن دۆلاری بۆ هاوكاریی بەپەلەی پەنابەرە ئەفغانییەكان و قوربانیانی شەڕەكان و داواكارانی ڤیزا دابینكرد.

 هاوكات (200) ملیۆن دۆلاری تریشی لەشێوەی خزمەتگوزاری و دابینكردنی پێداویستییەكانی حكومەتدا دابینكرد.

لەپەیوەندییەكی تەلەفونیشدا لەگەڵ ئەشرەف غەنی سەرۆكی ئەفغانستان، بایدن پەیوەستبوونی ویلایەتە یەكگرتووەكانی بەپشتیوانیكردنی هێزە ئەفغانییەكان و بەردەوامیی هاوكارییە گەشەیی و مرۆییەكان دووپاتكردەوە.