سیروان ڤیان

کێشە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان و کۆمەڵگە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چارەسەر نەبوون. ئەو دۆخە وەرسوڕاوە بۆ شەڕو مرۆڤ دەتوانێت بەڕوونی بڵێت، ئاڵۆزی و ئەو قەیرانەی ئێستا تاوەکو دەچێت قوڵترو قورستر دەبێت. شەڕ هەموو کات ئاڵۆزی و قەیرانی لەگەڵ خۆیدا هێناوە، بەڵام کاتێک لەقۆناغی شەڕدا هێزە شۆڕشگێڕ و دیموکراتیکەکان لەبواری هێڵ و رێنوێنیی راست و دروستدا لەقەیراندا بژین ئەوا لەوکاتەدا کێشەکان قوڵتر دەبنەوە و دەبن بەگرێکوێرە. دۆخی سیاسیی ئەمڕۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەو چوارچێوەیەدایە.

لەسەرتاسەری دونیادا شەڕی جیهانیی سێیەم روودەدات، بەڵام لەهەموو ناوچەیەکی جیهاندا شەڕ نییە، بەڵام لەسەرتاسەری دونیادا هەموو هێزە سیاسییەکانی دونیا لەناو شەڕدان. شەڕی جیهانیی یەکەم و دووەم لەو ناوچانەدا روویاندا، کە راستەوخۆ شوێنی پێکدادان بوون و شەڕەکانیش جیاوازبوون و شەڕی ئەمڕۆش لەوانە جیاوازە، چونکە کارەکتەری تێکۆشان و شەڕکردن و دۆخی سیاسی جیاوازە. ئەو دوو هۆکارە دۆخی سیاسی و سەربازیی ئەمڕۆ دیاری دەکەن. لەبەرئەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قەیراناویترین شوێنی دونیایەو زۆرترین شەڕ تیایدا روودەدات. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوەندەی جەنگی جیهانیی سێیەمە. دەکرێت بڵێین، هەموو کەس حساباتی سیاسیی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیەو دەیەوێت شتێکی بۆخۆی لێ بپچڕێت.

کێشەکان و پێکدادانەکان قوڵن، بەڵام لەپرۆسە و قۆناغی ئەمڕۆدا مەترسیدارترین خاڵ و هەوڵ ئەوەیە، کە کار بۆ تێکشکاندنی تێکۆشانی ئازادی و تێکدانی هاوسەنگیی دۆخ و هێزە سیاسییەکانی کورد دەکرێت. ئەگەر کورد بتوانێت ئەو هەوڵانە تێکبشکێنێت ئەوا لە رووی کۆمەڵایەتی و کۆمەڵگەبوونەوە، لە رووی سیاسی، رۆشنبیری و کولتوری و هۆشمەندییەوە پێشکەوتنی زۆر گەورە بەدەست دەهێنێت، بەڵام ئەگەر هەنگاوی راست و پێویست هەڵنەگرێت ئەوا  تووشی گەڕانەوە بۆ دواوەوەو دواکەوتن دەبێت و تەنانەت هەبوونی خۆیشی لەدەست دەدات، چونکە ئەو هەوڵانە هەبوونی کوردیان کردووەتە ئامانج و دەیانەوێت بیسڕنەوە. یانی ئەوەی گەلی کورد بە تێکۆشانێکی درێژخایەن بەدەستیهێناوە لەدەستی دەدات و بەو شێوەیە کۆتایی بەهەبوونی کورد دەهێنرێت. لەبەر ئەوەش نابێت کورد هەنگاوی هەڵە بنێت، چونکا تاوەکو ئێستا هەندێک هەڵوێست و رەفتاری هەڵە روویانداوە و ئەوانەش بوونەتە هۆی نیگەرانی. لەبەرئەوەش گرنگیی ئەو هەنگاوانە زۆرن، کەدەبێت بگیردرێنەبەر. یەکێک لەو هەنگاوانە، کە دەبێت بنرێت پەیوەندی بەهەڵبژاردنی عێراق و کوردستانەوە هەیە.

لەماوەیەکی نزیکدا لەعێراق و باشووری کوردستان هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت. کوردستان و عێراق و تەنانەت هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەقۆناغێکی قەیراناوی و گرنگدا تێدەپەڕن. هەموو هێزە هەژموونگەراو باڵادەستخوازەکان لەهەوڵی پاراستن و فراوانکردنی هێزو کاریگەریی خۆیاندان. هێزەکانی وەک روسیا دەیانەوێت کاریگەریی خۆیان زیاتر بکەن و لەو چوارچێوەیەشدا دەجوڵێنەوە. ئەمریکا بەگرتنەبەری هەندێک رێبازی جیاواز لەهەوڵی پاراستنی کاریگەریی سیاسییدایە.

لەهێزە ناوچەیەکانیشدا دەوڵەتی تورکیا لەهەوڵدایە دەسەڵاتی خۆی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر بکات و بۆ ئەوەش لەجموجوڵ و دەستوەردانی سەربازیدایە.

ئێران لەدەرەوە هەندێک هەوڵی هەیە، بەڵام لەبنەڕەتدا لە دۆخی خۆپاراستندایە. بۆ ئەوەی خۆی لەناوخۆی خۆیدا بپارێزێت لە دەرەوە لەهەندێک هەوڵ و جموجوڵدایە و ئەوەش روونە.

دەوڵەتانی وەک میسریش دەیانەوێت خۆیان کۆبکەنەوەو هیچ نەبێت بتوانن خۆیان بگەیەننە ئاستی پێشوویان.

عێراق وەک دەوڵەت یەکپارچەیی خۆی لەدەستداوە. کێشەی قوڵی کۆمەڵایەتی و سیاسی هەیە. زۆرتریش لەڕووی عەقڵیەتەوە لەکێشەدایە.

لەبنەڕەتدا رووخانی بەعس لەعێراق و هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ رووخانی عەقڵیەتی سیستمی دەوڵەت - نەتەوە بوو. گەرچی لەدوای ئەو قۆناغە هەندێک گۆڕانکاری روویاندا، بەڵام ئەوەی کە دەبوایە ئەنجامبدرایە رووی نەدا. هەندێک گۆڕانکاری لەلایەنی دەستوورییەوە روویاندا، بەڵام لەلایەنی عەقڵیەتەوە گۆڕانکاری رووی نەدا. عەقڵیەت و سیستمی دەوڵەت - نەتەوە نەگۆڕدرا. ئەو رێککەوتنەی لەنێوان هێزە سیاسییەکاندا روویدا لەژێر کاریگەریی باڵادەستیی ئەمریکادا روویدا. ئێستا ئەمریکا سیاسەتی خۆی دەگۆڕێت، چونکە لەبەڕێوەبردنی سیستمی سەرمایەداری لەجیهاندا تووشی زەحمەتی بووە. گفتوگۆ لەبارەی کشانەوەی هێزە سەربازییەکان دەکرێت. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق بۆ ئەمریکا و بۆ هەموو هێزە سیاسییەکان گرنگەو لەبەر ئەو گرنگییەش هیچ کەس دەستبەرداری سەنگەرە سیاسییەکانی خۆی نابێت. لەو دۆخەدا کاریگەری و باڵادەستی کەم و زیاد دەکات، بۆیە ئەو دۆخە جیاوازە هەموان بەرەو بڕیاری نوێ دەبات. پێشهات و رووداوی لەو شێوەیە لەگۆڕێدایە. بەرچاوترین بابەت بۆ عێراق و باشوور ئەوەیە، کەعێراق و باشوور لەنێوان ئەمریکاو تورکیا و ئێراندا بووەتە گۆڕەپانی ململانێ و پێشبڕکێ بۆ باڵادەستی و زاڵبوونی سیاسییان.

ئێران دەیەوێت باڵادەستیی خۆی بەسەر شیعەکانی عێراقدا دروست بکات و لەبەرئەوەش لەگەڵ ئەمریکا لەناکۆکی و پێکداداندایە.

بەجموجوڵەکانی ئەمریکادا ئەوە دیارە، کە هاوپەیمانەکانی خۆی دەداتە پێش و دەیەوێت بەو شێوازە درێژە بەکاریگەریی خۆی بدات. دەوڵەتی تورکیا چالاکترین هاوپەیمانی ئەمریکایە لە ناوچەکەدا و دەوڵەتی تورکیاش دوژمنی کوردانەو بناغەی سیاسەتی خۆی لەسەر ئەو دوژمنایەتییە داڕشتووە و بەڕێوەی دەبات. لەتورکیا رژێمێکی فاشیست لەسەر کارە و ئەردۆغان ئاکتۆری سیاسیی ئەو رژێمەیە. دوژمنی کوردانن و ستراتیژییەکەیان ئەوەیە، کە سەرەتا هەبوونی سیاسیی کوردان لەناوببەن و لە دوای ئەوەش بەتەواوەتی کۆتایی بەهەبوونی کوردان بهێنن. بە عەقڵیەتی تورکپەرستی دەجوڵێنەوەو دەیانەوێت خۆیان لەکوردستان باڵادەست بکەن و وڵاتانی عەرەبی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخەنە ژێر کاریگەریی سیاسی و ئابووریی خۆیان. بۆ ئەوەش هەبوونی کوردان بۆ خۆیان بە لەمپەر دەزانن و دەیانەوێت کوردان بسڕنەوە. بۆ ئەوەش شێوازی جۆراوجۆر دەگرنەبەرو کاری پێدەکەن. لەشوێنێکی وەک عەفرین دیمۆگرافیا دەگۆڕن و کورد بەتەواوەتی لەوێ دەردەکەن. هەر خۆی ئەوە ماوەی سەد ساڵە لەباکوور سیاسەتی تواندنەوەو لەناوبردن بەڕێوە دەبات. کوردی قەدەغەیە و ناسنامە و کولتوری تورکەکان بەسەر کورداندا دەسەپێنن. کوردستان وەک گۆڕەپانی خۆ بڵاوکردنەوە و خۆفراوانکردن و ژیانەوەی تورک پێناسە دەکەن. بەو جۆرە عەقڵیەتە دەجوڵێنەوە. بۆ ئەوەی بتوانێت ئەوە بەدی بهێنێت پەکەکە بە لەمپەری سەرەکی بۆ خۆی دەزانێت و بەهەموو هێزی خۆییەوە هەوڵی پاکتاوکردنی پەکەکە دەدات. نەک تەنها لە رۆژئاوا، بەڵکو لەشەنگال و باشووری کوردستاندا پەکەکە بە لەمپەر لەبەرامبەر خۆیدا دەبینێت. ئەگەر بتوانێت پەکەکە پاکتاو بکات، ئیدی بیر لەوە دەکاتەوە، کەدەتوانێت بەئاسانی هەموو کوردستان بخاتە دەستی خۆی و کۆتایی بەهەبوونی گەلی کورد دەهێنێت، چونکە ئەوە ئامانجە ستراتیژییەکەیەتی. ئێستا دەوڵەتی تورکیا هەندێک هێزی کوردیی هاوکاری خۆی وەک جاش بەکاردەهێنێت. ئێستا ئەوانە بۆ خۆی ناکات بەکێشە، بەڵام کاتێک بەئامانجەکەی خۆی گەیشت بێگومان جێگاو رێگا بەکوردایەتی نادات. بێگومان ئەو رەفتارو هەڵسوکەوتە فاشیستی و  تورکپەرستییە هەموو کەس و لایەنەکان ناپارێزێت و داکۆکییان لێ ناکات، بۆیە ئەوانەی لەدژی دەوەستنەوە لەگۆڕەپانەکەدان و زۆرێکیان لەپێناو ئازادی و دیموکراسی لەگەڵ هەدەپە جموجوڵ دەکەن، بەڵام دەوڵەتی تورک لەسەر بناغەی نەتەوەپەرستیی تورکی دروستبووە، بۆیە تا ئێستا لەتورکیا گۆڕانکاری و وەرچەرخانی دیموکراسی رووی نەداوە.

تورکیا بەعەقڵیەت و رەفتاری وەها لەگەڵ کوردو هەرێم دەجوڵێتەوە. ئێستا دەیەوێت کاریگەریی خۆی لەسەر ناوچەی سلێمانی - سۆران دروست بکات. دەیانەوێت هێڵی وڵاتپارێزیی ئەو ناوچەیە کەم و لاواز بکەن و لەبری ئەوە هێڵی هاوکار بۆ خۆیان دروست و گەورە بکەن. ئەوە مەترسییەکی زۆر گەورەیە. بۆ ئەوەی ئەو سیاسەتە پووچ بکرێتەوەو هێڵی هاوکارەکانیان تێکبشکێنرێت دەبێت هێڵی کوردی و نیشتمانپەروەری بپارێزرێت، بۆیە دەبێت لەهەڵبژاردندا پشتیوانی لەیەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بکرێت. ئێستا یەکێتی و گۆڕان هاوپەیمانییەکیان دروستکردووەو پێویستە پشتیوانی لەو هاوپەیمانییە بکرێت. دەبێت رەفتارو هەڵسوکەوتی هێزە کوردییە نیشتمانپەروەرو دیموکراسیخوازەکان بۆ هەڵبژاردن لەچوارچێوەی رێنوێنی و پەرسپەکتیڤێکی سیاسیدا بێت. هەڵسوکەوت و رەفتاری سنووردارو بەرتەسکی وەک، با ئێمەش چەند پەرلەمانتارمان هەبێت، یان پەرلەمانتارەکانمان زیاتر ببن، هەڵەیە. ئەگەر ببێت بەقسمەت لەنووسینی داهاتوودا هەوڵدەدەم بە وردی لەو بارەیەوە بنووسم و زیاتر روونی بکەمەوە.

تورکیا بەعەقڵیەت و رەفتاری وەها لەگەڵ کوردو هەرێم دەجوڵێتەوە. ئێستا دەیەوێت کاریگەریی خۆی لەسەر ناوچەی سلێمانی - سۆران دروست بکات. دەیانەوێت هێڵی وڵاتپارێزیی ئەو ناوچەیە کەم و لاواز بکەن و لەبری ئەوە هێڵی هاوکار بۆ خۆیان دروست و گەورە بکەن