دڵشاد تاڵەبانی

هەڵبژارن بۆ بەشداریکردنی خەڵکە لەپرۆسەی سیاسی بۆ دەستنیشانکردنی نوێنەرانیان لەدەسەڵات ، کە لەوڵاتانی دیموکراسیدا پەرلەمانیک هەڵدەبژێردریت و ئەویش حکومەت و سیستەمی حوکمڕانی لەو وڵاتەدا دەستنیشان دەکات . ئەمە جیاواز لە دەسەڵاتە دیکتاتۆریەکان کە خەڵک ناچار دەکەن بە بەشداریکردن و هەڵبژاردنی یەکێک لەنوێنەرانی دەسەڵات و کێبڕکی و پەرلەمان رەواڵەتی دەبن.

رادەی بەشداری خەڵک زۆر گرنگە لەهەڵبژاردن ، ئەوە دەخاتە روو، تا چ رادەیەک ئەو دەسەڵاتەی دێتە کایەوە نوێنەرایەتی راستەقینەی خەڵکی وڵات دەکات. رێژەی بەشداری لەدەنگدان لەباشترین حاڵەتدا لەنیوان ٨٠٪ - ٨٥٪ دەبێت ، لەزۆربەی هەڵبژاردنەکانیش لەنیوان ٥٥٪ - ٧٥٪ . گەر لە ٥٠٪ کەمتربوو، وا ئەو هەڵبژاردنە بە خراب دادەنرێت. هەموو حزبەکانیش لەکاتی هەڵبژاردندا چەندین بەڵێن بە خەڵک دەدەن، بەڵام پاشان زۆری جێ بە جێ ناکەن ، یان ئەسلا قابیلی جێبە جیکردن نیە، دروشمی بریقەدار ودرۆ لەوڵاتانی دواکەوتوو دیموکراتی رەواڵەتیدا زۆر زیاترەو دەتوانم بڵێم کە دەسەڵات بەپێچەوانەوی بەڵێنەکانی کار دەکات .

لەوڵاتانی دواکەوتوو، کە خەڵک ناڕازین لەدەسەڵات  و بڕوایان بەبەڵێنەکان نەماوە، بۆ دژایەتی دەسەڵات زۆریان بایکۆت دەکەن، جا ئەوە لە قازانجی دەسەڵاتدارانە، لەبەرئەوەی بەشێکی دەنگە نەدراوەکان تەزویر دەکرێت، زۆری ئەوانەش کەبەشداردەبن لەهەڵبژاردن لایەنگری حزبەکانی دەسەڵاتن و ئەوان قازانج دەکەن لە دەرئەنجامەکان و حزبەکانی ئۆپۆزسیۆن زەرەر دەکەن .

بەشیک لەدەنگدەرانیش لە رقی ئەوانەی دەسەڵات، دەنگ دەدەن بەلایەنی بچوک، کەدەرئەنجامەکان ناگۆڕێت، یان وەک ناڕەزایەک و لە رقی ئەوان  دەیدەن بەلایەنی کە باش دەزانن لەوان چاکتر نین و هیچیان پێناکریت .

لەهەڵبژاردنی ئەمجارەی عێراق رێژەی بەشداربوو دەوری ٣٠٪ تێکڕای دەنگدەرانە ، کەواتە زیاتر لە ٢ لەسەر ٣ی دەنگدەران متمانەیان بەهیج لەو حزبانە نیە و ئامادە نین دەنگیان پێبدەن. رەنگە دەوری ٥٪ زیاتریش لەدەنگەکان پوچەڵ بێتەوە و بسووتێت، بەوەش رێژەی بەشداربوو دەبێتە ٢٥٪ .  کەواتە پەرلەمانی پێکهاتوو لە حزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، بەهەموو، نوینەرایەتی تەنها١ لەسەر ٤ی تیکڕا دەنگدەران دەکەن . کەمینەیەکی یەجگار بچوک کەئیرادەی بەسەر ٣ لە سەر ٤ی خەڵکە ناڕازیەکە دەسەپێنیت و ئەمەش پێشێلکردنی ئەوپەڕی بنەماکانی دیموکراسیە. لەوەش حزبە هەرە بەهێزەکانیش ٣٠٪ زیاتری دەنگەکان ناهینن، بۆیە  چەند لا پێکەوە دەسەڵات پێکدێنن. بەوە دەسەڵات نوێنەرایەتی ١٢٪ - ١٣٪ دەنگدەران دەکات لەواقیعدا. بۆیە دەبێت هەموو حزبەکان و بە تایبەت ئەوانەی دەسەڵات لەعیراق و کوردستانیش باش لەوە بگەن، کە لەئەنجامی هەموو کارو کرداریان ئەو ناڕەزاییە هاتوەتە کایەوەو خەڵکی وڵات نەوەک ناڕازیە ، بەڵکو ئەوانی قەبوڵ نیە، ئەوەش بەهۆی کەڵەکەبوونی گەندەڵی، تاڵانی و دزی ئاشکرا لەسەروەت و سامانی وڵات، دانانی خەڵکی نەگونجاوو ئیدای بێ کەڵک، تەجاوز بەسەر موڵکی گشتی و تایبەتی و  بەفیڕۆدانی سامانی وڵات، بەکارهینانی خرابی دەسەڵات، زەبرو زەنگ و خۆسەپاندن بەسەر خەڵکدا و قۆرغکردنی هەموو شت، بێکاری، نەبوونی پلان و بەرنامەیەک بۆ پێشکەوتنی وڵات، نا یەکسانی لەمامەڵەکردن لەگەڵ خەڵک و پەروەردەی هەڵە ، نەبوونی خزمەتگوزاری، ناسەروەری یاسا، فەشلی حکومەتە دوا لەدوایەکانی یەک، تائیفیەت و زاڵبونی دەسەڵاتی حزبی و بگرە کەسایەتی بەسەر حکومەت و هەموو دەوڵەتدا.  ئەمانە وایان کردووە خەڵک نائومێد بێت لەداهاتوو، ئەم ناڕەزاییەی کەئیمرۆ لەسەر سەندوقەکانی دەنگدان بە راشکاوی هۆشدارییەکی راستەوخۆیە بۆ حزبەکان، رەنگە سبەی بەسەر هەموویاندا بتەقیتەوە.

حزبەکانیش، ئەوەی دەتوانن لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا بە یەکی دەڵێن و یەک تومەتبار دەکەن و لەکاتی جیاکردنەوەی دەنگەکاندا یەکتری تومەتبار دەکەن بەساختە و تەزویر، بەڵام لەپاش پرۆسەکە لەگەڵ یەک ریكدەکەون و بەشداردەبن لەدەسەڵات و ئیمتیازەکان دابەشدەکەن و زەردەرمەند هەر خەڵک دەبێت.

بەپێچەوانەی حزبەکانی وڵاتانی دیموکراسی پێشکەوتوو، گەر دۆڕان یان دەنگیان بە رێژەی بەرچاو کەمی کرد، وا سەرۆکی حزب و ستافەکەی دەست لەکار دەکێشنەوە، لای خۆمان هێلی یەکەمی حزب، لایەن و خەڵکی تر تومەتبار دەکات  و لەجیاتی دەستبەردان، کۆمەڵێک کەسی نەیاری ناوخۆی حزب دەکاتە قوربانی و ئەنجامی دۆران و فەشلی حزب دەخاتە سەر ئەوان ، دور لەمەنتقی واقعی و داننان بەوەدا کە قیادەی ئەو حزبە و جۆری مامەڵەکردنی لەگەڵ مەبەستەکاندا هەڵە و نەگونجاو بووە . بۆیە حزبایەتی لەوڵاتانی ئیمە زیاتر بەرەو دیکتاتۆری و لەقاڵبدان دەروات و خەڵک بروای پێیان نامێنێت و بۆ ئەلتەرناتیڤ دەگەڕێت و رەنگە چەند کەسی پۆپۆلیستی درۆزن بارەکە بقۆزنەوە و نارەزیەکانی خەلک بۆ خۆیان و بەرژەوەندیان بەکاربهێنن.

حزبایەتی لای ئێمە دەبێت بەکەسابەت و لای خەڵکی بەهەڵوێست دەبێزرێت