سۆران عەزیز

یەکەمین کەس کەدەستەواژەی دەوڵەتی نەرم Soft Stateی بەکارهێنا، ئابووریناسیی سویدی (گونەر میردال) بوو لەپەڕتووکی Asian Drama: An Inquiry Into the Poverty of Nations کە ساڵی 1974 بەهۆی خزمەتەکانی خەڵاتی نۆبڵی لەئابوورییدا بردەوە.

مەبەست لەبەکارهێنانی دەوڵەتی نەرم، ئەو وڵاتانەیە کە یاسا دادەڕێژن و کاری پێناکەن، نەک لەبەرئەوەی یاساکان کەلێن و بۆشاییان تێدایەو هاووڵاتی دەتوانن فێڵ بکەن، بەڵکو دانیشتووانی ئەو وڵاتانە رێز بۆ یاسا دانانێن. دەوڵەمەندو بەرپرسان هەر تاوانێک ئەنجامبدەن، لەبەرئەوەی خاوەن هەژموون و سەرمایەن، دەتوانن بەپارە لەتۆڕی یاسا بێنە دەرەوە.

هەرچی خەڵکی ئاسایی و خوارەوەن، کە تاوانیان دەرحەق دەکرێت، یاخود مافیان پێشێل دەکرێت، لەبەرامبەردا بڕێک پارە وەردەگرن و لەمافی خۆیان خۆشدەبن.

ئەمانە بەسەریەکەوە وادەکەن گەندەڵی ببێت بەدیاردەیەکی زەق، دامودەزگاکانی دەوڵەت خۆیان دان دەنێن بەبوونی گەندەڵی و بەرتیلخۆریی بێ سنوور.

گەندەڵی سەرجەم جومگەکانی ژیان دەگرێتەوە، بەجۆرێک هەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن دەبن بەمۆڵگەی گەندەڵی، دادگاو زانکۆکان لەدامەزراوە گەندەڵەکانی دەوڵەتی نەرمن.

لەدیارترین تایبەتمەندییەکانی دەوڵەتی نەرم؛

* پاشەکشەی پێگە و هەیبەتی دەوڵەتەکە لە سەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا.

* رێزنەگرتن لەیاسا، بێمتمانەیی هاووڵاتی بەدامودەزگاکان، لەگەڵ ئەوەی چەندان دەستەی مافی مرۆڤ و دەستپاکی و ئەستۆپاکی دامەزراون، بەڵام تەنها ناوو باڵەخانەن، هەرگیز نابینرێت بەرپرسێک یان پارەدارێک راپێچی دادگا بکرێت.

* بوونی دامەزراوە و فەرمانگەی هاوشێوە کە لەئەرک و خزمەتدا هەمان رێچکەیان هەیە، سەدان و هەزاران فەرمانبەر تیایاندا مووچە وەردەگرن بەبێ ئەوەی کارێکی ئەوتۆ راپەڕێنن، کاری لەپێشینەی ئەم دەزگایانە بۆ چاوپۆشیکردنە لەکەسانی دەستڕۆیشتوو و خاوەن پێگەی دارایی.

* بوونی نوخبەیەکی گەندەڵ و رۆشنبیری بەکرێگیراوو رۆژنامەنووسی تایبەت بەپیاهەڵدان و پینەکردنی چەوتییەکانی دەسەڵات و بەرپرسان.

* بڵاوبوونەوەی هەژاریی و بێکاریی و بێدادیی کۆمەڵایەتی، لاوازی پەرەپێدانی ژێرخانی وڵات.

* کۆمەڵگە پەرتەوازەو دابڕاوە، شەقامی گشتی و رای گشتی تیایدا بوونی نییە.

* پاشکۆیی و کلکایەتی و نۆکەری بۆ بێگانە لەپێناو مانەوەو پارێزگاریکردن لەهەژموون و کورسیی دەسەڵات.

* خۆدزینەوە لەباج و گومرگ.

* بەرژەوەندیی بەرپرسان و بازرگانان راستەوخۆ بەستراوەتەوە بەبەرژەوەندی دەوڵەت، هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر پێگەی بەرپرسان، هەڕەشەی راستەوخۆیە بۆ سەر دەسەڵاتی دەوڵەت.

* هەرەسهێنانی ژێرخانی پەروەردە و تەندروستی.

* بێ متمانەیی تاک لەهەمبەر توانا و لێهاتوویی خۆی، چونکە دەست و پێوەند و بازنەی خزمایەتی نزیک لەبەرپرسان زۆرترین چانس و هەلی کارو خوێندن و ژیانیان هەیە.

* تەرازووی دادگا هەمیشەو هەردەم بەلای دەوڵەمەندو بەرپرساندا دەشکێتەوە.

* تێکەڵاویی نێوان هەردوو کەرتی گشتی و تایبەت، کەسانی نزیک لەدەوڵەت خاوەنداریی لەکەرتی تایبەت دەکەن و لەبەرئەوەشە سێکتەری حکومی و ئەهلی زۆر لەیەکتر جیاناکرێنەوە.