دكتۆر صەباحی غالب

بەشێك لەبنەمای سیاسەتی عەقڵانی بە هەموو جۆرەكانییەوە، هەڵبژاردنی ئەگەری هەرە گرنگ و ستراتیژییە لەناو ئەگەرەكانی بەردەستدا، ئەوەش بەپێی تواناو هێزێكی كە لەبەردەم سیاسەتمەداری حكومدار كە لەگەڵ چ لایەن و لەچ كەشوهەوایەكی ناوخۆیی، ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا كاردەكات و هەڵوێست وەردەگری، بیركردنەوی قووڵ و لێكۆڵینەوەی وردی ئامادەكراوی دوور لەكاریگەری هەرا و هوریای شەقام و خەڵكانی نابەرپرسیار و ناحاڵی لەسیاسەت، ئەنجام دەدرێ‌.

لەڕۆژی چوارشەممە، 20ی تەمموزی 2022، بۆ دەیان جارەم، حكومەتی شۆڤێنی توركیا ناوچە جیاوازەكانی كوردستان و هاوینەهەواری پەرەخێ‌ لەدەڤەری زاخۆ تۆپباران كرد، بەوە كارەساتێكی دیكەی نایەوە، كە بەداخێكی زۆرەوە بووە مایەی شەهیدكردنی نۆ مرۆڤی بێ‌ تاوانی عەرەبی عێراقی، رووداوەكە تەقینەوەو دەنگدانەوەیەكی گەورەی لەناو عێراق و ناوچەكە و لەجیهان پەیدا كرد، هەموو كوردێكی خاوەن هەست لەباشوور و لەهەر شوێنێكی جیهان، هاوخەمی كەسوكاری ئەو شەهیدانەن و بەشەهیدی خۆمان و بەكەسوكاری خۆمانیان دەزانین، زۆر چاك هەست بە ئازاری چەرگ سوتاوی دایك و باوك، لە ناسۆری خوشك و براو كەسەكانیان تێدەگەین و خۆمان بە خاوەن پرسە دەزانین، لێرەدا حەق بوو عەرەبیش بەرامبەر بەشەهیدان و قوربانیانی كورد، هەمان هەست و سۆز و هەڵوێستیان هەبێ‌، ئەگەر  هەر لەیەكەم رۆژی تاوانكاری رژێمی فاشستی توركیا كە بەرامبەر بەكورد بەدرێژایی دەیان ساڵانی پێشوو ئەنجامی داوون، بەڕوویدا بووەستاینایەوە و سنوورێكیان بۆ دابنرایە، رەنگ بوو بتوانرایە قەدەغە و لەمپەرێك بۆ بەزاندنی سنوورەكانی خاكی هەرێم و عێراق لەڕژێمی پیاوكوژی تورك دابنرایە.

بەهەرحاڵ، وا تازە بەتازە لەو رووداوە دڵتەزێنەی پەرەخێ‌-وە خەریكە عێراق فێربێ‌ كە بەپێی دەستووری عێراقی و لەبەر ڕۆشنایی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان و رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان، پارێزگاری لەچوارچێوەی سنوورەكانی وڵات، بەشێكی هەرە سەرەكییە لەسەروەری وڵات و هەر دەوڵەتێك. داگیركاری توركیا لەباشووری كوردستان تازە نییە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1984ی سەردەمی رژێمی بەعس كە بەپێی رێككەوتنی ئەو سەردەمی حكومەتی عێراق، مۆڵەت بەتوركیا درابوو بۆ كاری خۆپارێزی و بەرگری، رێگاپێدراو بوو بەقوڵایی پێنج كیلۆمەتر بچێتە ناو خاكی عێراقەوە، بەڵام بۆی نەبوو كە بنكەو بارەگای سەربازی و سیخوڕی و هەواڵگری دابنێ‌. دوای زیاتر لاوازبوونی عێراق و تایبەتتر دوای نەمانی رژێمی پێشوو، توركیا زیاتر و زیاتر بەبیانووی شەڕی لەگەڵ (پێ‌.كە.كە) بە بەرنامە، فراوانكردنی دەسەڵاتی خۆی لەداگیركاری خاكی هەرێم و عێراق زێدەتر كرد و بەدەرفەتی زانی ناوچەیەكی بەرین بەدرێژایی سنوورەكانی هەرێم و توركیا، داگیر بكاو دەیان بنكەی سوپایی و هەواڵگری دابنێ‌ و سیخوڕ بەباشووری كوردستاندا بڵاوە پێ‌ بكا. بەپێی تازەترین زانیاریی عەبدولئەمیر یارەڵڵا، سەرۆك ئەركانی سوپای عێراق  ئەمڕۆ 23ی تەمموز لەپەرلەمان دركاندی، كە تائێستا توركیا 100 خاڵی سەربازی و پێنج بنكەی گەورەی هێزی ئاسمانی و چوار هەزار سەربازی لەناو هەرێمدا هەیە.

كاربەدەستانی عێراقی دەبوایە هەر زوو پێداچوونەوەی جددی بۆ زۆرێك لەڕێككەوتنە سنوورییەكانی لەگەڵ ئێران و عێراق بكردایە جا یا بەبەتاڵكردنەوەیان یا هەمواركردنەوەیان بۆ بەرژەوەندی گەلانی ئەو وڵاتە ئەنجام بدا، كەچی تا ئەم ساتە، عێراق لەئاستی بیركردنەوەی حوكمداری و پارێزگاری لەسنوور و سەروەری نییە، ئەوان لەبەرئەوەی حكومەتدار نین، هەروەها هەلومەرجی مەیدان چۆڵی لە دڵسۆزان و شارەزایانی سیاسەتمەدارنی دەوڵەتمەدار، وا بۆ 19 ساڵ زیاترە غیرەتی ئەوەیان نەبووە پێداچووەنەوە بەڕێككەوتنە لاسەنگاكانی عێراق لەگەڵ توركیاو ئێراندا باس بكەن و لەبەرژەوەندی دەوڵەت و نەتەوەكانی، بەتاڵیان بكەنەوە یا هەمواریان بكەنەوە.     

ئێستا دوای رووداوی دڵتەزێنی پەرەخێ‌، عێراق كەوتۆتە خۆی و داوای كۆبوونەوەی بەپەلەی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوەیەكگرتووەكانی كردووە، لەم كاتەدا كە عێراق پشتیوانییەكی بەهێزی ناوخۆیی و ناوچەیی و هاوكاری  نێودەوڵەتی و هاوغەمی هەیە، وا چاكە ئەو هەلە بەگرنگ بزانێ‌ و چەندان سەرنجی سیاسیانەی گرنگ لەو بارەیەوە بەهەند وەربگیرێن، لەوانە:

(1) پێش كۆبوونەوكەی ئەنجومەنی ئاساییشی نەتەوەیەكگرتووەكان، پێویستییەكی سیاسیی و سەروەری عێراقە كەڕێككەوتنی ساڵی 1984 لەگەڵ توركیادا هەڵوەشێنێتەوە، ئەمە هەلێكی گرنگە دەبێ‌ حكومەتی عێراق لەدەستی نەدا، بەدڵنیاییەوە لەلایەن ئەنجومەتی ئاساییشەوە پشتیوانی لێدەكرێ‌، چونكە پارێزگاری خاكی هەر دەوڵەتێك بەشێكی سەرەكییە لەمیساقی نەتەتەوەیەكگرتووەكان. دیارە ئەمە بەو پەلە پەلە ناكرێ‌، بەڵام پێویستە پێداچوونەوە بەو ڕێككەوتنە و زۆری دیكەش وەك پەیمانی جەزائیری 6ی مارتی 1975دا بكرێن.

(2) سەركۆنەكردنی توندی توركیا نەك تەنیا لەسەر تۆپبارانی 20ی تەمموزی 2022 بەڵكو لەسەر هەموو ئەو قوربانی و زیانانەی داگیركەری توركیا لەدژ هەموو خەڵكی باشوور لەسەرەتاوە واتا لە ساڵی 1984ەوە تا ئێستا كە بێ‌ شەرمانە و بەئەنقسەت لە باشوور كردوویەتی (باكووری كوردستان مەسەلەیەكی دیكەیە و حیسابی خۆی هەیە).

(4) داواكردنی كشانەوەی بێ‌ چەندوچوونی سەرجەم هێزەكانی توركیای داگیركەر لە كوردستان و قەرەبووكردنەوەی هەموو زیانەكان كە بەهۆی بوونی دەیان ساڵەی ئەوان، لە باشوور و لە عێراق كەوتووە. ئەوە مافی قانوونی نێودەوڵەتی و دەستووری خەڵكی هەرێم و حكومەتەكەیەتی كە هەموو ئەو كاولكاری و زیانی دیكەی مەڕو ماڵات و كشتوكاڵ كە لەلایەن دەوڵەتی داگیركەر و شەڕەنگێزی توركیا بەسەر خەڵك و خاكی باشووریدا هاتووە، قەرەبوو بكرێنەوە.

(4) قەرەبووكردنەوەی شەهیدان و بریندارانی عەرەبی عێراق كارێكی پێویست و ئینسانیی و قانوونییە.

(5) داواكردنی لێبووردن، دیسان مافێكی مەعنەوی خەڵكی كوردسان و حكومەتەكانە كە دەبێ‌ و پێویستە توركیا راستەوخۆ بیكا.

بۆ سنووردانانی كاری تۆقێنەرانە و سەركێشی توركیای داگیركەر، یەكدەنگی و یەكهەڵوێستی حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق لەم كات و دۆخەدا، بنەمایەكی دەستووری، سیاسی، ئەخلاقی، كۆمەڵایەتی، مێژوویی و قانوونی حكومەتی هەرێمە كە چی لەتوانادا هەیە بۆ پاراستنی سنوورەكانی، هاوكاری لەگەڵ عێراقدا بكا، توركیا با ئەو هێزە زەبەلاحەشی هەبێ‌، بەڵام دەكرێ‌ شەرم و نوزە نوزی حكومەتی هەرێم بكرێتە ناڵەو گرمەو  شتی تریش و باری خۆتۆقاندن و ترس، تێپەڕێنێ‌ و تۆزێك حساب بۆ شكۆی نەتەوەیی و نیشتمانی بكاو سڵاوێك لەسروودی ئەی رەقیب بكا و شكۆو بەرزییەك یەك بەخۆی رەوا ببینێ‌.

كەس نەڵێ‌ كورد مردووە، كورد زیندووە

زینـدووە قـەت نـانەوێ‌ ئـاڵاكـەمــان