حامد محەمەد عەلی

(مەحمود قەجەر) یەكێك لە گوندە گەورەو دیارەكانی ناحیەی قۆرەتووی سەر بەقەزای خانەقین، لەسەر سنوری ئێران لەڕۆژهەڵاتی  گوندی (پەروێزخان)  كەتاكو ساڵی ١٩٧٥و رێككەوتننامەی جەزائیر، هەر لەگەشەكردندا بوو، ئەوكاتە زیاتر لە٢٥٠ خێزانی تێدا دەژیا..
بارەگاو دەزگای زۆری شۆڕشی ئەیلولی تێدابوو ، بەتایبەت لەچوارساڵی ئاگربەسی دوای بەیاننامەی ١١ی ئازارو بەتایبەت تریش، پاش تێكچونی رێككەوتننامەی ئازار لەنێوان رژێمی بەعس و سەركردایەتی كورد لەئازاری ١٩٧٤ كەبووە هۆی هەڵگیرسانەوەی شەڕ لەنێوان حكومەتی بەعس و پێشمەرگەو شەڕەكە یەك ساڵی تەواوی خایاندو  لەوكاتەدا هەزاران كەس لەشارەكانەوە هاتنە دەرەوەو  سەدان كەسیش لەخانەقینەوە روویان كردە گوندی مەحمود قەجەر كەبنكەو ناوەندێكی سەرەكی شۆڕش بوو لەناوچەكە و رۆژانە دابەش دەكران بەسەر ماڵەكاندا .. 
بەئیمزاكردنی رێككەوتننامەی جەزائیر لە٦ی ئازاری ١٩٧٥ كۆتایی بەشەڕو شۆڕش هات.
پێش ١٩٧٥ هێزێكی گەورەی پێشمەرگەو هێزی بەرگری میللی لەم شارە بوو، قایمقامیەتی تێدا دانرابوو، خوالێی خۆشبێ ( حەسیب حاجی رەئوف كفری) قایمقام بوو ، ئۆرزدیباك یان (فرۆشگا)یەكی شۆڕشی تێدابوو، لەهەمانكاتدا لەبەر ئەو قەرەباڵغیە كە لەگوندەكە دروست بوو بوو ، بنكەیەكی تەندروستی شۆڕش دانرابوو كەبەڕێز ( نەجمەدین مەلا كەریم ) بەڕێوەی دەبرد.  
هەروەها پاش هەڵگیرسانەوەی شەڕ لەئازاری ١٩٧٤ لقی پێنجی پارتی لەبەغداوە هاتە گوندی مەحمود قەجەرو لەشوێنێك بەناوی (باوەهایی) لەسەر سنوری ئێران لەڕۆژهەڵاتی گوندەكە جێگیربوو.. لەگەڵ لقی پێنجدا، وێستگەی رادێوی دەنگی كوردستان / پرۆگرامی دووەم هەرلەوێ جێگیركراو بەرنامەكانی بەكوردی و عەرەبی پەخشدەكرد، لقی پێنج سەرەتا بەرپرسەكەی (حەمەمین بەگ) بوو، دواتر تاڕێككەوتننامەی جەزائیر (عەلی سنجاری) بەرپرسی لق بوو. 
ئەم گوندە لەشۆڕشی ئەیلولدا ( ١٩٦١- ١٩٧٥ ) بەهۆی شۆڕشەوە چەندینجار تووشی سوتان و  تۆپباران و ئاوارەبوونی خەڵكەكەی بووەو چەندین پێشمەرگەی شەهیدو قوربانی لەو رێگەیەدا داوە، لەوانە ( رەحمان میرزا - رەحمان دێوانە جەیران) لەسەرەتای شەستەكان و (عەزیز مەحمود برای مستەفا مەسئول) لەكۆتایی شەستەكان و هەریەكە لە( سەیفوڵا فەتاح و یاروەلی مراد عەلی) . 
ئەم گوندە لەپاش ئازاری  ١٩٧٥ ئیتر چۆڵكراو دانیشتوانەكەی ئاوارەی ئێران و ناو ئۆردوگا (خێوەتگەكانی) ناوچەی (سەرپێڵ زەهاو) بوو ، كە بەئۆردوگاكانی (ئەنزەڵ) ناسرابون، دوای چەند مانگێك و چۆڵكردنی ئەم ئۆردوگا نزیك سنوریانە بەپێی رێككەوتنامەی جەزائیر، چەند خێزانێكی مەحمود قەجەر لەكاتی لێبوردنی گشتی حكومەتی عێراقدا، گەڕانەوە بۆ عێراق و لەناحیەی باوەنور (پێباز) نیشتەجێبوون و ژمارەیەك خێزانیش لەخەڵكی ئاوایی بەرەو شارەكانی قوڵایی ئێران رۆیشتن، یان بران و دواتریش هەر لەو ساڵەدا (١٩٧٥) بەشە زۆرەكەی خەڵكی ئەم ئاواییە وەك هەزاران خێزانی كوردی ئاوارەی ئێران، بڕیاریاندا بگەڕێنەوە بۆ عێراق و لەپرۆسەیەكی راگواستن و دوورخستنەوەی نیمچە ئەنفالدا رەوانەی پارێزگاكانی رۆژئاواو ناوەڕاست و باشوری عێراق كران، كە دەتوانین بڵێین زۆربەی خەڵكەكە لەناویاندا ئەوانەی گوندی مەحمود قەجەر لەپارێزگاكانی ( ئەنبار و بەغداو بابل و  سەماوەو ناسریە) بەزۆرەملێ نیشتەجێكران و بەشێكیان دوای سێ ساڵ و بەشی زۆریان دوای چەند ساڵێك گەڕانەوە بۆ كوردستان و بەشی هەرەزۆریان لە(قەزای كەلار) جێگیربوون و چەن خێزانێكیش هەر لەباشورەوە كە گەڕانەوە لەگەڵ چەندین خێزانی دیكەی ناوچەی خانەقین، لەكۆمەڵگەی (تاسڵوجە) جێگیربوون و تائێستاش هەندێكیان هەرلەوێ ماون.
لەشۆڕشەكانی پاش نسكۆی ١٩٧٥دا دیسان گەنجانی (ئاوایی مەحمود قەجەر) بەشدارییان لەڕێكخستنەكاندا كردو ژمارەیەكیش لەو گەنج و لاوانە پاش ئاشكرابوونیان كە پەیوەندییان بەشۆڕشی كوردەوە هەیە، هەر لەپارێزگای ئەنبار/فەلوجە دەسگیركران و ژمارەیەكیان لەلایەن رژێمی بەعسەوە لەسێدارە دران و ژمارەیەكیشیان چەند ساڵێكیان لەژێر ئەشكەنجەدا لەزیندانەكان بردەسەر.
لەكۆتایی حەفتاكان و لەهەشتاكانی سەدەی پێشووشدا، لەگەرمەی شەڕی نێوان لایەنە كوردستانیەكان و دەوڵەتی بەعسدا، چەندین گەنج و لاوی دیكەی ئەم ئاواییە وەكو گەنجانی دیكەی گەرمیان و كوردستان بەگشتی روویان لەشاخەكانی كوردستان كردو پەیوەندییان بەهێزەكانی پێشمەرگەی لایەنەكانەوە كرد، هەندێكیش لەوانەی كە لەئێران نەگەڕابوونەوە، هەر لەئێرانەوە پەیوەندییان بەلایەنەكانەوە كردو بوونە بەشێك لەهێزی پێشمەرگە.
بەو شێوەیە لەشۆڕشی نوێی پاش ١٩٧٥یشدا چەندین گەنجی خەڵكی گوندی مەحمود قەجەر بەتایبەتی لەناو هێزەكانی یەكێتی نیشتمانیدا شەهیدو برینداربوون لەو رێگەیەدا.
لەپاش راپەڕینی ١٩٩١یش زیاتر لە (٣٠) هاووڵاتی ئەم گوندە بەهۆی تەقینەوەی مینەوە، كە لەجەنگی ئێران و عێراقدا بەژمارەیەكی زۆر چێنرابوون، گیانیان لەدەسداو برینداربوون. 
ئەوەی لێرەدا جێی سەرنجەو مەبەستمە بیڵێم ، ئاوایی مەحمود قەجەر پاش ٣١ ساڵ لەڕاپەڕین و ٣٠ ساڵ لەحوكمڕانی خۆماڵی كوردستان، هێشتا  خانووە بەجێماوەكانی پاش ئازاری ١٩٧٥ كەلاوەیەو چەند ماڵێك كە بەپەنجەی دەست دەژمێردرێن لەگوندەكە نیشتەجێبوون، ئەوانیش لەناو ئەو خانووانەدا دەژین كەحكومەتی بەعس لەچوارچێوەی پرۆسەی بەعەرەبكردنی ناوچەی خانەقیندا لەپاش كۆتاییهاتنی جەنگی هەشت ساڵەی عێراق - ئێران، بۆ عەرەبە هاوردەكان دروستی كردبوو.
مەحمود قەجەر وەك زۆربەی گوندەكانی ئەو ناوچەیە، ئاوەدان نەكراوەتەوەو پڕۆژەكانی خزمەتگوزاریی بۆ ئەنجامنەدراوە، جگە لەبوونی بنكەیەكی پۆلیس لەسەر بەرزاییەكانی گوندەكە وەك ناوچەیەكی سنوری، هەروەها هێڵی كارەبا، كە ئەویش بەهۆی خاڵی سنوریی (پەروێزخان)ەوە بۆ ناوچەكە راكێشراوەو هێڵێكیش گەیەنراوەتە ئاوایی مەحمود قەجەر ..
جێی وەبیرهێنانەوەیە ئەم ناوچەیە كە بەشێكە لەسنوری قەزای خانەقین و  لەدەستوری ٢٠٠٥ی عێراقدا بەناوچەی كێشەلەسەری ماددەی ١٤٠ ناسراوە، لەپاش راپەڕینی ئازاری ١٩٩١ەوە لەژێر دەسەڵاتی ئیداری حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە.