دكتۆر صەباحی غالب

ئەگەرچی نێوانی تەمەنمان زۆر بوو، بەڵام وەك هەمیشە دۆستی نزیك، هاوڕێ و برای دەیان پیاوی لەخۆم بەتەمەنتر، عاقڵتر و دنیادیدەتر بووم، ئەوە بۆ من بەشێك بووە لەخۆشی ژیان و فێربوون و تاقیكردنەوەم. كاك حەمەسەعید خەفاف یەكێكی دیاربوو لەنێوان ئەو جوامێرانەدا كە لەنزیكەوە رۆژانی لەیەكدی تێگەیشتن، رێزو خۆشەویستی و كەسایەتیمان پێكەوە بەسەربرد، بێ ئەوەی تارمایی گلەییەك لای یەكێكمان سەرتاتكێ بكا یا هەست و دەروونمان بەئاستەم لەدوندی بێتە خوارەوە.

     لەسلێمانی دوو بنەماڵەی سەرەكی خەفاف و دەیان ماڵی هاوناو هەن، بەڵام هیچیان وەك بنەماڵەی ئەم خەفافە بەردەوام و بەخزمەت و كار نەبوون. حەمەسەعید خەفاف، باپیری ئەم كاك حەمەسەعید خەفافەی باسی دەكەم لە كۆتایی رۆژانی میرنشینی بابانەوە لەسەر رووباری دامێنی قەڵاچوالانەوە، بەكاری خوری شتنەوە، هەڵخستن، شیكردنەوەو جوانكردنی خورییەوە خەریك بووە، ئەو كەرەسەیە لەو رۆژانەدا، كەمتر لەناوخۆی كوردستاندا سەرف دەبوو، زیاتر ناردوویانەتە بازاڕەكانی قاجاری و عوسمانی.

     كاك حەمەسەعیدی رەحمەتی هەر لەقوتابخانەی ناوەندییەوە خولیای كارو كەسابەت و خۆبەخێوكردن و چاو لەئاسۆی دوورتر بووە، لەپەنا حاجی برایم ئاغای باوكیدا فێری بەزەیی و كوردپەروەری و نیشتمانپەروەری بوو بوو، بۆیە سەیر نییە كە لەساڵی 1941 و لەگەرمەی گرانی جەنگی دووەمی جیهاندا، ئەو یەكەمین قوتابییەكی ئامادەیی بووە لەسلێمانی و لەكوردستان كەببێتە پێشەنگی خۆپیشاندانێكی ئامادەیی سلیمانی و داوای هەرزانكردنی نان، شەكر، چاو دانەوێڵە بكا بۆ دەستكورت و هەژاران، لەسەر ئەوە گیراوەو لەقوتابخانە دوورخراوەتەوە.

     تاساڵی 1943 لەكاركردن لای باوكی و چالاكی و وریایی وای لێكردبوو كە لەماوەی چەند ساڵێكدا، 10 هەزار دیناری پێكەوە نابوو كە بۆ ئەوكاتە پارەو سامانێكی یەكجار زۆر بووە، كە خوێندنی ئامادەیی تەواو كردووە بەحەزی خۆی نەیتوانیوە بچێتە كۆلێژی پزیشكی، باوكی داوای لێكردبوو كەهەر دەبێ بچێتە كۆلێژی حقووق، كەئەو سەردەمە كوڕی خێزان و بنەماڵە گەورەكانی كوردستان و عێراق دەبوایە شەهادەی حقوق بێنن نەك شتێكی دیكە، كاتێك لەساڵی 1943دا چۆتە بەغدا، بەباوكی وتووە كەئەو دەیەوێ لەبەغدا بەپارەكەی خۆی دەست بەكاسبی و بازرگانی بكا، باوكی پێی وتبوو تۆ چۆن دەتوانی لەبەغدا بازرگانی بكەی، لەوێ هەر جولەكە دەتخۆن، ئەویش دەڵێ: بابە بۆ تۆ دەخوێنم، بۆخۆشم كاسبی دەكەم، ئەگەر زەرەریشم كرد پارەم مەدەرێ، كوڕو باوك ڕێك دەكەون، لەبەغدا لەماڵی ئەرمەنییەكدا ژوورێك بەكرێ دەگرێ، هاوكات ژوورەكە بەنانخواردن و جل شتن و خاوێنیشی لەگەڵ بووە، ئەوە بۆ ئەو، بۆتە مایەی بارسووكی و خۆتەرخانكردن بۆ خوێندن و بۆ بازرگانی.

     كاتێك لەساڵی 1946دا كۆلێژی حقوقی تەواو كرد، لەهەمان كاتدا ببوە ناوێك لەڕاستگۆیی، چالاكی و دامەزرانی تۆڕێكی فراوانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی، بازرگانی و سیاسی. لەكارو كاسبی و مامەڵەی ناوبازاڕی بەغدا، بەپیاوێكی زۆر جددی و سەر راست و متمانەپێكراو ناوی دەركرد، زوو لەگەڵ كاری خووری كڕین و فرۆشتندا ناوێكی چاكی پەیدا كرد، تەنانەت نااوبانگی گەیشتە وڵاتانی جیهان، ئەگەر لەوڵاتانی وەك سویسرا، ئیتاڵیا و بەریتانیا لەعێراق خورییان بكڕیبایە، داوای بەرهەمی «ستاندەرد خەفاف ـ واتا بەپێی پێوانەو سیفەتەكانی خەفاف»یان داوادەكرد، ئەو كوڕەی كەباوكی وتبووی (جولەكە دەتخۆن)، توانی لەگەڵ زۆربەی ئەوان و لەگەڵ بازرگانە گەورەكانی عەرەب پەیوەندی كۆمەڵایەتی و سەردانی یەكدی رێكبخا، بەجۆرێك لەلەندەنیش ئەو پەیوەندییەی لەگەڵ جولەكە وەك ئەلیاس دەنگور، ئیدۆرد سددیقی و عەبدوڵڵا دەنگور، عەرەبەكانیش وەك خەیرەدین حەسیب كەیەكێك لەژمارە گەورەكانی ژمیریارو عەقڵێكی گەورەی بانكی بوو لەعێراق، تاگەیشتە ئەوەی ببێ بەحاكمی بانكی ناوەندی عێراق لەیەك نەترازان و هەر لەدانیشتن و پەیوەندیدا بوون، هەر لەناو عەرەبەكاندا، لەگەڵ محەمەد حەدید، صدیق شەنشەل و فائیق سامرائی بوو كەهەرچواریان لە نەتەوەییە عەرەبەكان بوون، هەروەها هاوڕێ و عەوداڵی نووسەرو رووناكبیری عەرەب خالید ئەلقشتینی بوو، خالید دوو جار لەستوونە تایبەتییەكەی خۆی لەڕۆژنامەی ئەلشەرق ئەلئەوسەت لەنەوەتەكان و سەرەتای یەكەكانی چەرخی بیستەم، بەوپەڕی لێزانی و قەدروە، لەسەر كاك حەمەسەعیدی نووسی، لەكوردانیش پەیوەندی یەكجار بەرچاوی لەگەڵ شێخ بابە عەلی شێخ مەحمود، عەلی كەمال بەگ، دۆستی زۆر نزیك و خۆشەویستی بەهییە فەرەجەڵڵا زەكی كوردی، دكتۆر ئەكرەم جاف، رەشید باجەلان، حەمە رەسووڵ هاوار و دكتۆر ئەمین موتابچی و هی دیكەدا بوو.

     لەسیاسەتدا لەگەڵ حزبی هیوا ئەندام و هاوكار بوو، رێزی تایبەتی بۆ مامۆستا ڕەفیق حیلمی و باوەڕی نەتەوەیی و نیشتمانی و رێكخستنەكانی هیوا هەبوو، نەمانی حزبی هیوا كاریگەرییەكی یەكجار نەرێنی كردەسەر بیرو خەیاڵی گەنجێتی كاك حەمەسەعید، دوای ئەوە جارێكی دیكە حزبایەتی نەكردەوە، بەڵام لەچالاكی سیاسی و پەیوەندی بەسەركردایەتی و ئەندامانی كۆڕو كۆمەڵی سیاسی و رووناكبیری كورد دریغی نەدەكرد، لەو لایەنەوە لەدروستبوونی پارتییەوە تاهاتنەوەی مەلا مستەفای بارزانی، ئەم یەكێك بوو لەگەورەترین باربۆو پاڵپشتی دارایی پارتی، بەشێوەیەك بەپێی بارودۆخی ئابووری وڵات و سەردەم، هەموو مانگێك بڕێك پارەی بۆ ئەو حزبە تەرخان كردبوو، لەڕێگای عەلی عەبدوڵڵاوە كە بەپیاوێكی چاك و دڵسۆزێكی گەورەی دەزانی، پارەكەی دەگەیاند، دواتر لەساڵی 1952 كە مام جەلال چووە بەغداو لەكۆلێژی حقوق وەرگیرا، لەڕێگای ئەوەوە مانگانەكە بەپارتی دەگەیشت، لەهەمان كاتدا بۆ ژیان و چالاكی سیاسی، مام جەلالیش مانگانەی خۆی هەبوو، ماڵم حەقە تا ئەوكاتەی مام جەلال توانای پەیوەندیكردنی هەبوو، بەسەردان و بەتەلەفۆن لەكاك حەمەسەعیدی دەپرسییەوە، تەنانەت لەكاتی سەرۆكایەتی كۆمارو پڕ كاریشیدا، لەهەواڵی دەپرسی و بەسەری دەكردەوە.

     كاك حەمەسەعید لەمامەڵەكردنی بەخوری و مەرەزەوە، زۆر لەباپیرو باوكی زیاتری تێپەڕاند، گرنگی تەواوی بەكڕین و فرۆشتن و ساغكردنەوەی ئەو بەرهەمە نایابانەی مەڕو بزنی كوردستان دەدا، تا وایلێهات لەسەر ئاستی عێراق، بوو بە«پادشای خوری ـ ملك الصوف»، گەورەترین مەحلەج بەهیممەتی ئەو لەبەغدا كرایەوە كە تائێستاش ماوە، كاتێك بارودۆخی عێراق خراپ بوو، گرانی باڵی بەسەر ئەو وڵاتەدا كێشا، كاك حەمەسەعید هەرچی دەستكەوتی مەحلەجەكەی هەبوو، رووبەڕووی فەرمانبەرو كرێكارەكان كردەوە. لەهەمان كاتدا، چ لەكوردستان و چ لەعێراق بەهۆی چاكێتی جۆری (چای پیرەمەگروون) كە ئەو دایمەزراندو خستییە بازاڕەوە، ناوبانگی كاك حەمەسەعید خەفاف باشترو راستگۆیانەتر دەركەوت. لەبەر ئەو گشت سیماو سیفەتە جوامێرانە، لەبەغدا وەك كەسایەتییەكی ناوداری مەیدانی بازرگانی و سەرڕاست و لێزان ناوی بەرز بۆوە، لەئەنجامدا وەك بازرگانێكی ناودارو لێزان، بوو بەئەندامی كارگێڕی بانكی ناوەندی عێراق كەبەرپرسیاری سیاسەتی دارایی دەوڵەت بوو، لەگەڵ خەیرەدین حەسیب كەئەوكات حاكمی بانكی ناوەندی بوو، چاكترین پەیوەندی كارگێڕی و دۆستایەتییان پێكەوە نا كە تادواڕۆژەكانی ژیانی، ئەو دۆستایەتییە درێژەی كێشا، هاوكات كاك حەمەسەعید بووە ئەندامی دەستەی كارگێڕی بانكی رافیدەین. 

     لەساڵی 1960دا، لەسەر داخوازی بارزانی و فوئاد عارف كە ئەوكات لەتشرینی دووەمی هەمان ساڵدا وەزیری دەوڵەت و وەزیری كشتوكاڵ بوو بەوەكالەت، داوای لێدەكەن ببێ بەبەڕێوەبەری گشتی ئینحیساری توتن كە زۆر تایبەت بوو بەجوتیاران و توتن بەرهەمهێنانی باشووری كوردستان، ئەویش بەو مەرجە رازی بوو كەتەنیا شەش مانگ لەو كارەدا بمێنێتەوە، لەو ماوەیەدا خزمەتێكی گەورەی بەجوتیاران كرد بەوەی كەجوتیارێك بەیەك دۆنم بتوانێ هەرچی بەرهەمی تووتنی ساڵانەی هەیبوو، فەحس بكا، كە لەوەپێش جوتیار دەبوایە لەئاغاو دەرەبەگی خاوەن زەوی دۆنم بكڕێ، ئەوجا تووتنەكەیان لێوەردەگرت، لەسەر ئەو كارەو ماوەی شەش مانگەكەی لەوەزیفەدا، عەبدولكەریم قاسم، سەرۆك وەزیرانی ئەودەمی عێراق بەپیاوێكی بوێرو كارامەو دڵسۆز ستایشێكی زۆری كرد، دوای تەواوبوونی ماوەی شەش مانگەكە، كاك حەمەسەعید دەست لەكاردەكێشێتەوە، لەوە زیاتر هیچ جۆرە فەرمانبەرێتییەكی دیكەی دەوڵەتی قەبوڵ نەكردووە.

     لەدوای كودەتاكەی بەعس لە 8ی شوباتی 1963دا، لەیەكەم گفتوگۆی شۆڕشی ئەیلول لەگەڵ حكومەتی عێراقیدا، بەپێداگری و سووربوونی مەلا مەستەفا بارزانی، رێبەری شۆڕش، كاك حەمەسەعید وەك كوردپەروەرو دڵسۆزێكی گەورەی كوردستان و خەڵكی سلێمانی، لەگەڵ مامۆستا مەسعود محەمەد، خەڵكی كۆیەو هەولێر، هەروەها كاكە شێخ حسێنی خانەقا، خەڵكی كەركوك، وەك نوێنەرایەتی و كەسایەتیی میللی بوون بەئەندامی وەفدی دانووستاند لەگەڵ حكومەتی عێراقدا. ئەگەرچی كاك حەمەسەعید زۆر تكای لە بارزانی كردبوو كە ئەو نەكەنە ئەندامی وەفدەكە و لەسیاسەتی ئاشكرای نەئاڵێنن، تەنیا و تەنیا وەك بازرگانێك لەهاوكاری و باربۆی شۆڕش كۆتا نەكا، بەڵام بارزانی هێندە باوەڕی پێی هەبوو، وای پێ باشبوو كەیەكێك بێ لەئەندامانی وەفدەكە.              

     وەك خۆی بۆی دەگێڕامەوە، كەوەفدەكە بەسەرۆكایەتی مام جەلال چووبوون بۆ بەغدا، هیچ رەشنووس و بەرنامەیەكی نووسراوی داخوازییەكانی كوردیان ئامادەنەكردبوو، لەوبارەیەوە دەیگووت: «لەخزمەت مامۆستا مەسعود محەمەد لەهۆتێل سەمیرامیس كەبنكەی وەفدەكە بوو، شەومان خستەسەر رۆژ، هەرچی پێویستی مامۆستا مەسعود هەبوو لەكتێب و لەخواردن و خواردنەوە، بۆم دابیندەكرد، ئەگەرچی لەقسەخۆشی و نوكتەزانی و گێڕانەوەدا، كەس لەو شارەزاترو بەقابیلتر نەبوو، منیش جار جارە بەقسەی خۆشی كوێستانانە ئیدارەی جەنابیانم دەكرد، لەژوورەكە نەچووینە دەرەوە، تا مامۆستا مەسعود زۆر بەزانایانە و بەوپەڕی دڵسۆزی، لەشێوەی «حوكمی لامەركەزی»دا، داخوازییەكانی شۆڕشی گەڵاڵەكردو داڕشت و دامانە دەست مام جەلال، لەو بارەیەوە كەسێك لەسەرۆك و ئەندامانی وەفدەكە رەخنەیەك یا سەرنجێكیان نەبوو.»

     هێندەی كاك حەمەسەعید سلێمانی و پیاوان و ژنانی سلێمانی لەیادو بیریدا بوون وەك ئەوە وابوو هەر لەوێ بێ، هەر ئەو خۆشەویستییە وای لێكرد، لەشاری سلێمانی، سێ دیمەنی هەرە جوانی كەلەپووری بیناسازی شارەكەو پاراستنیان لە لەناوچوون، كەئەوانیش: یەكەم، خانووەكەی ماڵی باوك و باپیری لە صابونكەران، دووەم، حەمامی موفتی لەسەر جادەی سەرەكی صابوونكەران، سێیەم، خانووەكەیان لەچوارباخ لەشانی چەپی سلێمانی پاڵاس، دەگەڕێنەوە بۆ هەوڵ و بەتەنگەوەهاتنی ئەو پیاوە بۆ مانەوەی مێژووی دوندو لوتكەیی شاری سلێمانی. دیسان لەصابوونكەران لەخوار ماڵی باوكییەوە، خانوویەكی زۆر گەورەی دیكەیان هەبوو، هەر لەسەر نەخشە رەسەن و بەخشتی سووری نایاب، زۆر بەدەوڵەمەندانە نوێی كردەوە و بەخشی بەزانكۆی سلێمانی، بەو مەرجەی تەرخان بكرێ  بۆ بەشی ناوخۆیی كچانی زانكۆ.

      ئەوی راستی بێ ژیان و كارەكانی كاك حەمەسەعید خەفاف یەكجار دەوڵەمەندو پڕن، پێویستی بەنووسینی نامەیەكی ئاكادیمی هەیە، بۆیە لێرەدا بەوە كۆتایی پێدێنم، لەلایەكەوە دەخوازم قوتابییەكی كارا ئەو ئەمانەتە بەئەنجام بگەیەنێ، لەلایەكی دیكەوە، حەیف و هەزار حەیف، ئەویش و دەیان پیاوی گەورەی دیكەی كورد لەپەڕیوی و وەتەن وێران، نەتوانن بگەڕێنەوە باوەشی نیشتمان و دواڕۆژەكانی ژیان لەئامێزو ژووانی كەسوكارو خزمان و وەفاداران بەسەربەرن، زۆری وەك كێ و كێ خاكی غەریبی باوەشیان بۆ بكاتەوە، جارێكی دیكەش هەزار حەیف.

لەندەن 21ی ئابی 2022