ئیمان زەندی

"هاوسەرەكەم زۆری بۆ هێنام تا نەشتەرگەری ئەندامی مێینەم بكەم و هەڕەشەی ژنهێنانی دووەمی لێ كردم ئەوەش دوای تێپەڕبوونی 11 ساڵ بەسەر ژیانی هاوسەرێتیدا كە بەو هۆیەوە تووشی كێشەی هەوكردنی هێلكەدان بوومەتەوە"، پرشنگ وا دەڵێت.
پرشنگ باس لەوەشدەكات:"لە یەكێك لەنەخۆشخانە ئەهلییەكان كاردەكەم، بەڵام پێش ماوەیەك هاوسەرەكەم لێم كەوتە بیانوو، تا وایلێهات هەڕەشەی هێنانی ژنی دووەمی كرد، بیانووەكەیشی ئەوە بوو كە لەڕووی جەستەییەوە بگەڕێمەوە بۆ سەرەتایی ژیانی هاوسەرێتی".
جەختی لەوەشكردەوە كە "لەبەردەم پاڵەپەستۆو بیانوودا، بەتێچووی 700 دۆلار، نەشتەرگەری بچووككردنەوەی كۆئەندامی زاوزێی كردووە، بەڵام دەرەنجامەكەی تێكچوونی باری تەندوستی و تەنانەت دەرونیشی ڵكەوتوەتەوە، چونكە بەقسەی خۆی هاوسەرەكەی بیری لە تەندروستی ئەم نەكردەوە و تەنها سەرجێگا و سێكسی ئەمی دەوێت".
بەشێك لەژنان لەهەرێمی كوردستان دەستیان كردووە بەنەشتەرگەری كۆئەندامی زاوزێیان، بۆ رازیكردنی هاوسەرەكانیان، بەشێكیان دەڵێن بڕیارەكەمان ئارەزوومەندانە بووەو خۆیان بڕیاری ئەو جۆرە نەشتەرگەرییەیان داوە.
پسپۆڕێكی بواری ژنان و منداڵبوون و نەزۆكیی، جوانكاری ناو كۆئەندامی زاوزێ دەڵێت:" 10 ساڵە ئەم نەشتەرگەرییە بۆ ژنان ئەنجام دەدەم و یەكەم كەس بووم كە ئامێری لەیزەرم بۆ ئەمجۆرە نەشتەرگەرییە هێناوەتە هەرێمی كوردستان".
 دكتۆر سومەییە عەتا نەقشبەندی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"لەیزەرەكە پێی دەوترێت (ئێستاتیكا نیكۆڵۆجی) واتا جوانكاری ئەندامی مێینەی ژنان، بۆ بچووككردنەوە و سپیكردنەوە و كێشەكانی زێ بەكاردەهێنرێت و نزیكەی سێ ساڵە لەئەمریكا بەكاردەهێنریت، ساڵێكیشە هاتووەتە وڵاتە عەرەبیەكان و كوردستان".
دكتۆر سومەییە نەقشبەندی باسی لەوەشكرد:" جوانكاری بە لەیزەر بەبێ سڕكردن (بەنج) لەنۆرینگە پزیشكیەكان ئەنجام دەدرێت، چەند دەمێكی لەگەڵدایەو بەپێی جۆری نەخۆشی نەخۆشەكان دەمەكان بەكاردەهێنرێن"، وتیشی:" ئەم ئامێرە تیشكێكی زۆر بەهێزی هەیە دەگاتە قوڵایی ناو پێست، هەروەها ئەم تیشكە پلەی هەیە، بەرزو نزمی پێدەكرێت، بۆ ئەو كەسانەیە كەمنداڵێكی زۆریان خستووەتەوە توشی داخزان بوون و ناو لەشیان بڵقە بڵق دەكات و میز راناگرن لەگەڵ ئەوەشدا قەبزن، چونكە ماسولكە توند دەكاتەوە."
"بچووككردنەوەی كۆئەندامی زاوزێی ژنان لەدوو حاڵەتدا ئەنجام دەدرێت، حاڵەتێكیان بۆ جوانكارییە و پەیوەندی بەسەرجێی ژن و مێردەوەیە، حاڵەتی دووەم لەڕووی تەندروستییەوەیە، هەیە بەویستی خۆی نەشتەرگەریی بۆ بچووكردنەوەی زێ دەكات، كەسیش هەیە لەژێر فشاری مێردەكەیدا بۆی كراوە"، دكتۆرە سومییە وادەڵێت.
لەبەرامبەردا كوردۆ ئەكرەم قەرەداغی، پسپۆڕی نەشتەرگەری جوانكاری، ئاماژە بەوەدەكات: "ئەم نەشتەرگەرییانە وەكو جۆرێك لەبازرگانییان لێهاتووە، كە ژنان دوای قەرەباڵغی دەكەون"، و دەڵێت: "هەموو نەشتەرگەرییەك سوودو زیانی هەیە، دەبێت بزانێت پزیشكەكە تایبەتمەندە بەو كارە! ئایا پێشتر نەخۆشی دیكەی هەبووە یان نا، نەخۆش دەبێت بچێت بۆ لای پزیشكی نەشتەرگەری جوانكاری نەك پزیشكی تایبەت بەژنان و بوارە گشتییەكان."
جۆرێكی دیكەی بچووككردنەوەی كۆئەندامی مێینەی ژنان هەیە بریتییە لەئەنجامدانی نەشتەرگەریی لەڕێگەی دوورینەوەی دیواری خوارەوەی زێ بەجۆرێك، دوورینەوەی خوارەوە و سەرەوەی دیواری بۆری زێ بەجۆرێكی تر، ئەم نەشتەرگەرییە لەهۆڵی نەشتەرگەری تایبەت و بەسڕكردن ئەنجام دەدرێت.
پسپۆڕێكی دیكەی بواری ژنان و منداڵبوون ئاماژە بەوە دەكات:" بچووككردنەوەی زێ لەڕێگای نەشتەرگەرییەوە تەنها یەكجار ئەنجام دەدرێت و دوای نەشتەرگەرییەكە نابێت دایك منداڵ بەڕێگای سروشتیی بخاتەوە".
دكتۆرە هاژە جەلال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"لەڕووی تەندروستییەوە ئەم نەشتەرگەرییە بۆ حاڵەتی قورسە كە دوای منداڵ خستنەوەیەكی زۆر دامێنی ژنەكە زۆر كشاوە یان داخزانی زۆرە، هەندێك لەحاڵەتەكانیش پەیوەندییان بەژن و مێردایەتییە هەیە، بەڵام ئێمە رێنماییان دەدەینێ ئەگەر داخزان نەبێت لەزێدا كارەكە بۆ ئێمە زۆر زەحمەتە، چونكە لەڕووی تەندروستییەوە پێویست بەنەشتەرگەریی ناكات."
وەك هاژە جەلال باسی دەكات، بچووككردنەوەی زێ بە نەشتەرگەری یەكجار ئەنجام دەدرێت و دایك دوای ئەوە نابێت منداڵ بەسروشتیی بخاتەوە، ئەگەریش ئەوە رووبدات، ئەوا بۆری زێ ماددەی فایبەر دروست دەكات و دەبێتە هۆی دروستبوونی حاڵەتی پێكەوە لكان، بەم هۆیەوە وەك پزیشكان ناچار دەبین دووبارە ئەو نەشتەرگەرییە ئەنجام بدەینەوە تا زێ گەورە بكەنەوەو كەسەكە لەئازار رزگار بكەن".
ئەوەی پسپۆرەكانی بواری تەندروستی باسی دەكەن ئەوەیە تەقەڵی دوورینەوەی زێ لەدوای منداڵبوون جیاوازە لەگەڵ ئەوەی نەشتەرگەری و بچووككردنەوەی، چونكە لەمەی دووەمدا حاڵەتی خوێنبەربوون و هەوكردن دروست دەبن، تەنانەت دوورنیە ببێتە هۆی مردنیش. 
جۆرێكی دیكە لەبچووككردنەوەی زێ كە لەسەردەمی كۆن و نوێدا بەكارهاتووە، بریتییە لەدەرمانە گیاییەكان، وەك شەب (زاخ) و توێكڵی هەنار و بەڕووە لەگەڵ لینجی ئەلۆڤێرا، هەروەها بنێشتی مەستەكەی یۆنانی كەتێكەڵكراوە لەگەڵ زەیتەكانی زەیتون و كونجی.
دكتۆر بەدر قادر سورچی، پسپۆری دەرمانە گیایەكان بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو:" كە لەدێرزەمانەوە روویداوە كە ژن بەدەرمانی گیایی زێی بچووك كردووەتەوە و هانایان بردووەتە بەر هەندێك گیای سرووشتی كە لەڕووی زانستیشەوە، دەرمانی تاڵن و ماسولكە گرژ دەكەن ئەم دەرمانانە لەگەڵ ئاو تێكەڵكراون یان كوڵێنراون، بەمەبەستی بچووككردنەوە، زێیان پێ تەڕكردووە،و وتیشی:"لەڕووی زانستییەوە بەدواداچوونم بۆی كردووە، هیچ گرفتێكیان نیە چونكە سرووشتین، (شەب)یش ماددەیەكە دژە بەكتریایە، ئەم گیادەرمانانەم پێ باشترە لە لەیزەرو نەشتەرگەری".
  لەهەرێمی كوردستاندا 44 نەخۆشخانەی ئەهلی هەیەو ئەم نەشتەرگەریەش لەنەخۆشخانە ئەهلییەكان ئەنجام دەدەرێت، دكتۆرە هاژە جەختی لەوەكردەوە كە ئامارەكان ئاشكرا نین، چونكە "لە زۆر نەخۆشخانە و نۆرینگەدا ئاماژە بەجۆری نەشتەرگەریەكە نادەن و دەیخەنە خانەی نهێنییەوە".
بەپێی ئامارێكی فەرمی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان هەفتانە (٢٥٠) بۆ (٥٠٠) نەشتەرگەری گەورەو (٤٠٠) بۆ (٧٠٠) نەشتەرگەریی بچووك لەهەرێمی كوردستان ئەنجامدەدرێت، بە پشتبەستن بەڕێژەیەكی مامناوەند بۆ نەشتەرگەرییەكان لەنێوان (٣٥٠) نەشتەرگەری گەورەو (٥٥٠) نەشتەرگەری بچوك و ساڵانە (٤٣) هەزار نەشتەرگەریی لەهەرێمی كوردستان ئەنجامدەدرێت.
سەرۆكی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان پێیوابوو بچووككردنەوەی ناوەوەی كۆئەندامی زاوزێی ژنان حاڵەتێكی یاسایی و ئاساییە.
دكتۆر شاخەوان سائیب، سەرۆكی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە ڕێگەپێدراوە، چونكە چارەسەری كێشەی ژن و مێرد دەكات بەوهۆیەوە گرفتەكەیان چارەسەر دەكات، ئاماری نەشتەرگەری جوانكاریش لەسەدا ١٠٪ زیادی كردووە".
لەڕووی كۆمەڵایەتی و دەروونییەوە، هۆكاری جیاواز لەپشت نەشتەرگەری زێ دەخرێتەروو، لەمبارەیەوە  د.فەهمی عەلی عەزیز، پزیشكی پسپۆڕی نەخۆشییە دەروونییەكان ئەم حاڵەتە بەنەخۆشی (سۆماتۆفۆڕم) دەناسێنێت كە بەهۆی شێوەی جەستەوە دروست دەبێت و كەسەكە رازی نییە بەو شێوازەی كە هەیەتی.
 بەپشتبەستن بەزانیاریەكانی دكتۆر فەهمی، رێژەی ناڕازیبوون بەلایەنێكی جەستە لەكوردستان ٢%، ئەم رێژەیەش بەڕای ئەو زۆرەو دەڵێت: "ئەم حاڵەتە تەنها لای مێینە باو نیە، لای پیاوانیش بوونی هەیە، لەجیهاندا كاتێك نەشتەرگەریەك ئەنجام دەدرێت هەڵسەنگاندن بۆ لایەنی دەروونیی نەخۆشەكە دەكرێت، بەڵام لەكوردستان بەهەڕەمەكی دەكرێت".
هەروەها پێشیوابوو كە ئەو ژنەی كە لەژێر بارێكی دەروونیی ناڕێكدا زێی بچووك دەكاتەوە، پێدەچێت كاریگەری لەسەر دۆخ و توانای سێكسی دابنێت، بەتایبەتی كاتێك دەرئەنجامی نەشتەرگەرییەكان بەدڵیان نابێت، باری دەروونییان قورستر دەكات.
بەڵام دكتۆرە نەشمیل رەسول، پسپۆڕ و چارەسەركاری نەخۆشیە دەروونیەكان، پێیوایە ئەو ژنانە قوربانیی نین، چونكە بەویست و ئارەزووی خۆیان و مێردەكانییان ئەو نەشتەرگەرییە ئەنجام دەدەن، دەروون و جەستەیی خۆشیان بەم جۆرە هاوسەنگ دەكەن. وتیشی: "زۆربەی ئەوانەی ئەم نەشتەرگەرییە دەكەن، دواتر چێژی لێ دەبینن، پێدەچێت ژن هەبووبێت بە زۆرەملێ پێی كرابێت، بەڵام نەبووە بەكێشەی دەروونی".
توێژەرێكی كۆمەڵایەتیی نەشتەرگەرییەكانی زێ‌ وەك چاولێكەری‌ و بێمتمانەیی وەسف دەكات،  شیلان حەمە نوری، دەڵێت: "ئەو كەسانەی پەنا دەبەنەبەر جۆرەكانی نەشتەرگەری، زۆرینەیان لەسەر بنەمای چاولێكەریی ئەنجامی دەدەن، نەبوونی متمانەی تاكە بەخودی خۆی، حاڵەتمان هەیە تەمەنی لەخوار 18 ساڵییەوەیە نەشتەرگەری جوانكاری لەم شێوەیە ئەنجام دەدات."
ناوبراو پێشیوایە كە سایتە پۆڕنەكان، هۆكارێكی راستەوخۆن بۆ زیادبوونی ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە، چونكە ژنانێكی پلاستیك ئاسا نمایش دەكەن، وتیشی:" پیاوان دەبێت لەوە تێبگەن كە ژنان پارچەیەك نین لەچێژ، پێویستە لایەنی حكومی و سەندیكای پزیشكان، كۆت و یاسا بەسەر ئەو نۆرینگەو نەخۆشخانەو پزشیكانەدا بسەپێنن كە ئەم نەشتەرگەرییە دەكەن".
پیاوانی ئایینیش لەسەر ئەم بابەتە قسەیان هەیەو مامۆستایەكی ئاینی ئەوە رووندەكاتەوە ئەگەر ئافرەت تەنها بۆ جوانكاری ئەو نەشتەرگەرییە بكات دروست نییە، دكتۆر ئیبراهیم محەمەد بەرزنجی بەڕێوەبەری توێژینەوە و ئیرشاد لەوەزارەتی ئەوقاف، وتی:" ئەگەر ئەو نەشتەرگەرییە بەزۆرەملێی مێردەكەی بێت ئەو ئافرەتە هیچ گوناحبار نابێت لەپێناو تێكنەچوونی شیرازەی خێزان گونحباریەكە دەكەوێتە ئەستۆی پیاوەكەی، بەڵام جائیز نیە تەنها بۆ جوانكاری بێت".