حامد محەمەد عەلی

لەم رۆژانەدا  (دەستەی مافی مرۆڤ لە كوردستان) بەهەماهەنگی لەگەڵ كەسانی پسپۆرو پەیوەندیداردا، كۆرێكیان لەسەر ئەم باسە سازكرد، كەوەكو خۆیان ئاماژەیان پێداوە، ئامانجیان لەدیپەیتەكە دۆزینەوەی دەرچەیەكی یاساییە بۆ ئەو پرسە، چونكە لەكوردستان سەدان كەس بەپێی یاسای سزاكانی عێراقی حوكمی لەسێدارەدانیان بۆ دەرچووە ، بەڵام حوكمەكە راگیراوەو جێبەجێ ناكرێ.

ئەم پرسە دەمێكە لەكوردستان و -رەنگە لەعێراق و ناوچەكەش- ناوە ناوە دەوروژێنرێ و  باس دەكرێ. پێشتریش لەبیرمە بەڕێز (حاكم رزگار) و خەڵكی تریش وروژاندیان و لەهەولێرو سلێمانی كۆڕو سیمینارو گفتو گۆی لەسەر كرا..

ئاشكرایە كەسزای لەسێدارەدان لەهەندێ لەوڵاتانی پێشكەوتوش هێشتا كاری پێدەكرێ، كە لای ئەوان پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكانیش تاڕاددەی نەمان لاوازبووەو مەترسی تۆڵەكردنەوەو ئەوانە بوونی نیە.

لەیاسای سزاكانی عێراقی ژمارە (111) ی ساڵی 1969دا مادەی (406) ی بۆ تەرخانكراوە كە لەدوو بڕگە پێكهاتوەو چەندین حاڵەتی كوشتنی تێدا بەیان كراوە.

لەڕاستیدا هەقوایە كەباس لەم پرسە هەستیارو گرنگە دەكرێ ، كەیسەكان جیابكرێنەوە، نەك  بەگشتی باس بكرێ، چونكە لەوڵاتانی عەرەبی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتیش بەگشتی، خەڵك تەنها لەسەر تاوانی كوشتنی ئەنقەست سزای لەسێدارەدانیان بۆ دەرناچێ، بەڵكو زۆرجار لەسەر  پرسی سیاسی و شتی تریش خەڵك لەسێدارە دەدرێن، كەپرسی سیاسییش تەنها (ناپاكی  نیشتمانی) ناگرێتەوە، بەڵكو دەسەڵاتە دكتاتۆرەكان زۆرجار كەیس بۆ نەیارەكانیان دروستدەكەن و تاوانی گەورەیان بەسەردا دەسەپێنن.

بێگومان (تاوانی كوشتنی مرۆڤ) لەهەموو تاوانێك گەورەترەو ناكرێ بەراورد بكرێ بەهەندێ تاوانی تر كەڕەنگە لەهەندێ وڵات حوكمی لەسێدارەدان بیگرێتەوە.  بۆیە حوكمی لەسێدارەدان بۆ ئەوانەی كە بەناهەق یان لەسەر شتی ساناو بچووك خەڵك دەكوژن و زۆرجاریش  مكوڕن لەسەر تاوانەكەیان ، ناكرێ هەڵبوەشێتەوە ، چونكە ئەوكات لەلایەك ئەگەری زۆر هەیە تاوانی كوشتن پەرەبسێنێ و زیادبكات و ژیانی خەڵك زیاتر بكەوێتە مەترسییەوە، چونكە سزا خۆی لەخۆیدا یەكێك لەئامانجە سەرەكیەكانی  بریتیە لەڕێگریكردن لەتاوان (الردع) . لەلایەكی دیكەشەوە ، لەوڵاتی ئێمەو رۆژهەڵات بەگشتی، ئەگەری زۆر هەیە لەحاڵەتێكدا تاوانباری بكوژ لەلایەن  دەسەڵاتەوە لەسێدارە  نەدرێ، ئەوكاتە خاوەن خوێن، واتە كەسوكاری كوژراوەكان پەنا بۆ تۆڵەكردنەوەو كوشتنی بكوژەكان یان بگرە زۆرجار تەنانەت كوشتنی كەسوكاری بكوژەكان ببەن . 

دیارە ئەوكاتەش كێشەكە زۆر ئاڵۆزترو گەورەتر دەبێ و چارەسەركردنی زۆر قورستر دەبێ.

بەڵام ئەگەر كەسێك لەڕێگەی دادگاوە تاوانی كوشتنی بەسەردا ساغكرایەوەو ماددە یاساییەكەی لەسێدارەدان لەو وڵاتە گرتیەوە ، ئەوكاتە دەسەڵات حوكمەكە جێبەجێ بكات و تاوانبار لەسێدارەبدرێ، تاڕاددەیەكی زۆر ئاسایی دەبێ و ئەگەری كاردانەوەش زۆركەم دەبێ، چونكە هەروەكو لەكوردەواری داو لەناوگەلانی تریشدا ئەو قسەیە زۆر باوە كە پێشینان وتوویانە(پەنجەیەك شەرع - یاسا بیبڕێ، خوێنی لێ نایە).

تائێرە من باسی لۆژیك و یاسام كرد، دیارە بۆ گەلێكی زۆرینە موسڵمانی وەك گەلی كوردستانیش، حوكمی ئیسلام و فەرمانی خوا ، قبوڵەو لەسەروی هەموو حوكمێكەوەیەو جێبەحێكردنی دەبێتە جێی رەزامەندی زۆرینەی خەڵك.

حوكمی ئیسلامیش لەم بوارەدا وونە، كە بەچەندین ئایەت لەقورئاندا بەڕاشكاوی باسكراوە، لەوانە بۆ نمونە  «من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فكأنما قتل الناس جمیعا» المائدة 32.

 « ولكم فی القصاص حیاة یا اولی الالباب لعلكم تتقون» البقرة 179.