ئارام ڕه‌فعه‌ت

تێگەییشتن لە سەدر ئاڵۆزە، هەر لەبەر ئەوەنا كەئەو پیاوی سوپرایزەكانە یان كەسایەتییەكی راراو ناجێگیرە لەبڕیارو هەڵوێست و مانۆرە سیاسییەكانیدا، بەڵكو لەبەر ئەوەش كە لەووردبوونەوە لەو كەسایەتییە شیعییە مڕومۆنجەدا، دەكرێت زیاتر لە سەدرێك، یان فرە كەسایەتی لەناو كەسایەتی سەدردا  ببینرێت.  
بۆ تێگەییشتن لەسەدر، هەوڵدەدەم تیشك بخەمەسەر هەندێك لەدیوە جیاوازەكانی كەسایەتی ئەو سیاسییە شیعییە. بۆ ئەو مەبەستەش ئەو پەیامە چوار لاپەڕەییەی سەدر، كە لەسێی ئەیلولی ٢٠٢٢ بەزمانی فارسی لەهەژماری تویتەكەی خۆیدا بڵاوكردەوە، وەك بنەمایەك بۆ شرۆڤەی كەسایەتی سەدر بەكاردێنم . لەپەیامەكەیدا، كەتایبەتە بەهاتنی زیارەتكەرانی ئێرانی بۆ بەشداری كردن لەمەراسیمی چلەی شیعەكاندا، دەتوانرێت چەندان وێنای جیاوازی كەسایەتی سەدر ببینرێت. 
یەكێك لەو خۆ-وێناكردنانەی سەدر، كەخوێنەر لەپەیامەكەیدا دێتە بەرچاوی، ئاخاوتنی ئەوە وەك كەسی یەكەمی عێڕاق. ئەو لەپەیامەكەیدا بڕیاردەدات كێ و چۆن و بەچ هەلومەرج و تایبەیمەندییەكی شەرعی و ئیداری بێتە عێراق و بەشداری بۆنەی چلەی شیعەكان و سەردانی مەزارە پیرۆزەكان بكات. 
خۆ-وێناكردنێكی تری سەدر ئەوەیە لەپەیامەكەیدا خۆی وەك كەسایەتییەكی سەرووی دەسەڵاتە دونیاییەكان تەرح دەكات. لەپەیامەكەیدا سەدر وەك مەرجەعی باڵا هەم سنوورەكانی «ئەمر بە مەعروف و نەهی لەمونكیر» دیاری دەكات و هەم فەرمان بەدەسەڵات دەكات ئەم رێسایانەی كەئەو بەمەعروف و مونكیر دیاری دەكات بەسەر زیارەتكەرە ئێرانییەكاندا جێبەجێ بكات. لێرەدا سەدر هەنگاوێك زیاتر دەڕوات و پێیوایە هاومەزهەبە ئێرانییەكانی سنوورەكانی مەعروف و مونكیر نازانن و پێویستیان بە سەدرە بۆ زانینی ئەو سنوورانە. بەشێكی پەیامەكەی سەدر ئاشناكردنی زیارەتكەرانە بەو پایانە. 
خۆ-وێناكرردنێكی دیكەی سەدر رابەرێتی ناسیۆنالیستی شیعی عەرەبییە. سەدر لەپەیامەكەیدا، مافی خاوەندارێتی شیعیزم وەك ئایدیۆلۆژیاو وەك مەزهەب و وەك پرۆژەی سیاسی لەئێرانییەكان دەسەنێتەوەو لەبەرامبەریشدا عەرەب و نەجەف وەك خاوەنی ئەسڵی شیعیزم دەناسێنێت، هەڵبەت، لەناو دێڕی پەیامەكەیدا ئەوەش بەڕوونی دەبینرێت كەئەو شایستەترین رابەرو بیریاری ئەو شیعیزمەیە. 
لەناو پەیامە فارسییەكەی سەدردا خۆ-وێناكردنێكی تری سەرنجڕاكێشیش دەبینرێت، ئەویش خۆ-وێناكردنە وەك تاكە رابەری  ناسیۆنالیزمی شیعی-عێراقی. لەپەیامەكەیدا عێراق پیرۆزترو بانترو گرنگترە لەئێران. هەڵبەت پێوانەی سەدر بۆ پیرۆزتر بوون و بانتر و گرنگتر بوونی عێراق ژمارەی مەرقەدە پیرۆزەكانە، كە وەك خۆی دەڵێت ژمارەی مەزارە پیرۆزەكانی عێراق لەهەموو دونیای ئیسلامی زیاترە. ئەمیش حامی و پارێزەری ئەو مەقام و پێگە پیرۆزەی عێراقە، سەدرو بنەماڵەكەشی خاوەنی ئەسڵی ئەم «پیرۆزترینەن».
بەمجۆرە، لەپەیامە فارسییەكەیدا، كە ئاراستەی یئێرانییەكان كراوە. سەدرێكی فرە كەسایەتی دەبینرێت. ئەم فرە كەسایەتییەی سەدر رەنگدانەوەی خەونە ئەزەلییەكەیەتی، كە خۆ-وێناكردنە بەپادشای سیاسی و باوكی رۆحی شیعەكان. بۆ ئەم مەبەستەش سەدر پێویستی بە بەرەوتی سەدری كردنی كۆی پەیوەندی خۆی و كۆمەڵگای شیعی و عێراقییە. بەو واتایەی، كەچۆن لەناو رەوتی سەدردا، پەیوەندی هەواداران و لایەنگرانی رەوتەكەی  لەگەڵ خۆیدا پەیوەندی بەیعەت و تاعەو گوێڕایەڵیەتێكی رەهایە، سەدر دەیەوێت هەمان پەیوەندی بگوازێتەوە بۆ كایەی فراوانی كۆمەڵگا. دەكرێت ئەم خۆ-وێناكردنەی سەدر بەدەربڕینێك كورتبكرێتەوە كە لەكەلتوری سیاسی عێراقییەكاندا ریشەی داكوتاوە كەئەویش هاوتاكردنی كەسایەتییەكە بە عێراق، كەلتورێك كەپێشتر مەلیك فەیسەل و قاسم و سەدام پیادەیان كردووەو سەدریش دەیەوێت لەقاڵبێكی تردا فۆرمەڵەی بكاتەوە، قاڵبی «اذ قال الصدر، قال العراق». 
ئەم خەیاڵانەی سەدر پووچ نییەو ریشەیەكی دەچێتەوە سەر واقیع. واقیعێك كە بەرهەم و دەرهاویشتەی نزیك بە ٧٠ ساڵەی هەژموونی خێزانەكەیەتی. ئەم وەك نەسەب، میراتگری سەدری مام و خەزوور، واتە محەمەد باقر ئەلسەدرە، كە داهێنەرو رابەری رەوتی شیعی ئیسلامی نوخبەوییە. محەمەد باقر بەباوكی رۆحی نزیك بەسەرجەم رەوتە شیعییەكان، بەتایبەتیش حزبی دەعوە و گروپ و لقە جیابووەكانی، دادەنرێت. لەوەش گرنگتر ئەو میراتگری سەدری باوك، محەمەد سادقیشە، كە شیعیزمی ئیسلامی لەنوخبەوە گواستەوە ناو چینەكانی خوارەوەی كۆمەڵگا. بەواتایەكی تر، ئەلسەدری باوك، زەمینەی شیعەی سیاسی لەدەستی نوخبەو چینی ناوەراستی كۆمەڵگای شیعی ترازاندو هێنایە ناو گەڕەگە میللیە هەژارنشینەكانی بەغدا و شارە گەورەكانی تری عێراق. فرە-كەسایەتییەكانی موقتەدا، كە لەپەیامە فارسییەكەیدا دەبینین، لەو خۆ میراتگرییەی سەدر دێت بۆ هەردوو باوكە رۆحییەكەی شیعە، محەمەد باقرو محەمەد سادق.
ئەم میراتگرییە وایكردووە كە لەناو ماڵی شیعەكانداو جیاواز لەسەرجەم ركابەرەكانی، پانتایی هەژموونی سەدرو رەوتەكەی لەكایەی سیاسیدا قەتیس نەمێنێت و بخزێتە هەردوو پانتایی جوگرافی و عەقائیدی. یەكەمییان ریشەی جەماوەرییەو لەگەڕەكە شەعبی و هەژارەكانی شارە گەورەكاندا بەرجەستە بووە، دووەمیشیان كڕۆك و جەوهەری جووڵانەوە شیعییەكانەو ماك و دەمامكی ئایدۆلۆژی و رەوایی و رێكخراوەیی دابیندەكات. ئەم دوو پانتاییەی كە سەدر لێی بەهرەمەندە، سەرچاوەی خەسڵەتە فرە-كەسایەتییەكەی ئەوە. دوو پانتاییەك، كەئەوانی تری ركابەر لێی بێبەشن. بۆیە ئەوانی تری ركابەر، بەتایبەت ئەوانەی لەهاوپەیمانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا كۆبوونەتەوە، بێ گەڕانەوە بۆ شەعبیەتی ئەوی تری مەرجەع، بەتایبەتی سیستانی، و بێ گەڕانەوە بۆ فیقهییەتی ئەوی تری مەرجەع، بەتایبەتیش خامنەئی، خۆیان ناتوانن نە پایەی جەماوەری و نە چوارچێوەی عەقیدەیی دەستەبەر بكەن. هەم ئەم میراتگرییەشە كەجۆرێك لەپارێزبەندی بەدیل دەداتە سەدر، پارێزبەندییەك كە بەنەمانی موبارەكەی مەرجەعەكەیشی، ئەو هەر بەپارێزراو دەمێنێتەوە. ئەمەش بەكردەوە ئەزموون كرا. سەرەڕای ئەوەی حائیری كە مەرجەعی سەدرییەكان بوو، خۆی لە سەدرو رەوتەكەی بێبەری كرد، بەڵام لایەنگرانی سەدر پشتی ئەوییان بەرنەدا، كە لەحاڵەتی هەر سەركردەیەكی تری سیاسی عێراقی چاوەڕوانكراو بوو. ئەمەش لەخۆپیشاندانە خوێناوییەكەی دوای بڕیاری سەدر بۆ وازهێنان لەسیاسەت و دواتریش كشانەوەیان لەزۆنی سەوز لەماوەی كاتژمێرێكدا، لەسەر خواستی سەدر بۆ جارێكی تر سەلمێنرا.
ئەم تایبەتمەندی و موتەمەكینی و هەژموونە فرە رەهەندییەی سەدر وایكردووە خۆی بۆ بوونی بە پادشای سیاسی ناو كۆمەڵگای شیعەكان ئامادە بكات، پادشاییەتیەكی باوكانە، پادشایەتییەك كە تاجی پیرۆزی لەسەدری مام و باوكەوە بەمیرات گرتووە.
لێرەدا پێویستیمان بەفاكتەری كاتیشە بۆ تێگەییشتن لە لێكەوتەو كاریگەرییەكانی خەسڵەتی فرەكەسایەتی سەدر بەسەر واقیعی سیاسی عێراقی و هاوكێشەی هێزەكانەوە. لەفاكتەری  كاتدا دەكرێت لەدوا وێسگەوە دەستپێبكەین، لەپەیامە فارسییەكەی ئەودا كە لەدوای پرۆسەیەكی ناكامەی چەند قۆناغی دێت. پرۆسەیەك كە لەهەوڵی تێكشكاندنی نەزمی باوی سیاسی و حوكمڕانی عێراق، كەنەزمی موحاسەسەو دامەزراندنی حكومەتی زۆرینەی رەوتەكەی دەستپێدەكات. لەم قۆناغەدا، سەدر دەڵێت من خاوەنی عێراقم و منیش بڕیار لەسەر سیستەمی سیاسی عێراقی دەدەم. كە لەم هەنگاوەیدا كورت دێنێت و پەرلەمانتارەكانی ئیستیقالە پێدەكات، ئاپۆرەی سەدریستییەكان بەرەو كۆنترۆڵكردن و پەكخستنی پەرلەمان  ئاراستە دەكات. لەم هەنگاوەیدا سەدر دەڵێت من تاكە كەسایەتی خاوەن شەرعییەتی جەماوەریم و توانای ئەوەم هەیە كە ئەو شەرعییەتەم هەم لەپەرلەمانداو هەم لەناو ئاپۆرای جەماوەردا پیادە بكەم. كەئەم هەنگاوەشی ئامانج ناپێكێت، سەدر دەست بۆ هەرەمی دەسەڵاتی تەنفیزی دەبات و كۆشكی كۆماری كۆنترۆڵ دەكات. لێرەدا بەڕكابەرەكانی دەڵێت من خاوەنی دەسەڵاتی تەنفیزی عێراقیم و هەركاتێك بمەوێت دەتوانم ئەو دەسەڵاتەتان لێبسێنمەوە. مەیدانێكی تر كە سەدر دەتوانێت مانۆڕی تێدا بكات و دیوێكی تری كەسایەتییەكەی خۆی تێدا بەرجەستە بكات، مەیدانی ئەهەقییەتی رابەرایەتی جیهانی شیعەكانە. ئەمەش بەڕاشكاوی لەپەیامە فارسییەكەی سەدردا دەبینرێت و كڕۆكی خەونەكەی سەدرە بۆ پەڕینەوە لەسنوورەكانی عێراقی شیعی بۆ جیهانی (هیلالی) شیعی. 
رەنگە سەدر لەهیچ كام لەم موناوەرەو موغامەرانە، كەهەر كامێكی رەنگدانەوەی دیوێكی كەسایەتییەكەتی، سەركەوتوو نەبووبێت، بەڵام لەوەدا سەركەوتوو بووە كە حەنانەی نەجەف هەم بكاتە مونافیس و هەم بەدیلی زۆنی سەوزی بەغدا،  هەمووان تێبگەیەنێت كەبڕیارە چارەنووسسازەكانی عێراق بەحەنانەدا تێدەپەڕن نەك بەزۆنی سەوزدا.
بەكورتی، تیگەیشتن لەسەدر ئاڵۆزە، ئەوەی كەزیاتر تێگەیشتنی لەسەدر ئاڵۆزتر كردووە ئەوەیە سەدر خاوەنی كاریزمایەكە كە هی خۆی نییە. سەدر پۆپۆلیستترین كەسایەتی شیعەكانە كەزۆرترین كاریگەری لەسەر شەقامی شیعی هەیە، بەڵام نە پۆپۆلیزمییەكەی زادەی كەسایەتی ئەون و نە شەقامەكەش زادەی تواناو بەهرەكانی. دواجار، ئەو خەونی ئەوەی هەیە كە پادشای سیاسی عێراق و واجیهەی حوكمڕانییەكەی بێت و كەرەستەی بەواقیعكردنی ئەو خەونەشی هەیە، بەڵام نە خەونەكەی هی خۆیەتی و نە كەرەستەی بەدیهێنانەكەیشی، بەڵكو هەردووكیانی میراتێكن و لەباوك و مامییەوە بۆی جێماون.