زاهیر باهیر

بەشی دووەم  و كۆتایی

سەرمایەداران و سیاسییەكان و دەوڵەتمەداران لەدانانی پلان و پڕۆگرامی گەمژاندنی گەلەكەیاندا زۆر زیرەكن.  بۆ ئەمەش بەگوێرەی گرفتەكان و گەورەیی و بچوكییان كار لەسەر ئەو پلانانە دەكەن.  كۆبوونەوەكانی لوتكەی كەشوهەواش یەكێكە لەو پلانانە بەڵام نەك هەر هاوكاری كەمكردنەوەی پیسی ژینگە ناكات بەڵكو خودی پرۆسەكەو كۆبوونەوەی ئەو هەموو كەسە پیسخۆرو پیسڕەفتارانە لەو وڵاتەدا،  ژینگە ئەوەندەی دیكە پیس دەكات.

كۆبوونەوەی ئەمساڵ لەڕۆژی 06/11 كە بیستوحەوتەمین جارە، لەشاری شەرم ئەلشێخ، میسر، بەبەشداری  زیاتر لە 44 هەزار كەس كە لە 176 وڵاتەوەن و نزیكەی 140 لەسەرۆكانی ئەو وڵاتانە  دەستیپێكردو نزیكەی دوو هەفتەی خایاند. هاوكاتیش  زیاتر لەلایەن 630 لۆبیچی كۆمپانیاو پیشەسازییە سەرەكییەكانەوە دەوریان گیراو دەیانەوێت كارایی خۆیان بۆ بەرژەوەندی ئەو كۆمپانیایانەی كە نوێنەرایەتیان دەكەن لەسەر بەشداربووانی كۆبونەوەكە دابنێن.

وەكو لەسەرەتادا پەنجەم بۆ راكیشا دروستكردنی ئەم كارەساتانە دەستكردن نەك خواكرد، دەستكردی كۆمپانیا گەورەكانن، سامانداران و سەرمایەدارانن.  بێگومان زۆرێك لەبزنسەكان لە بچووكیانەوە بۆ گەورەیان تادەگاتە گواستنەوەی میوەو خواردەمەنییەكانمان بەترێلە و بەپاپۆڕ و بەفڕۆكە لەوڵاتانی دوورەدەستی وەكو ئەمریكای لاتین و ئەفەریقاو خۆرهەڵاتی ناویین و ئەوانی دیكە، رۆڵی سەرەكییان لەپیسبوون و ژەهراویبوونی ژینگەدا هەیە. من لێرەدا تەنها ئاماژە بە سێ دانە لەو بزنسە گەورانە دەدەم :

یەك: كۆمپانیا گەورەكانی وەكو نەوت و غاز:

كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان بۆ گەشەكردنی سووتەمەنی بەردینی ‘ترسناك‌، هەیە راپۆرتێك  نیشانیدەدات تووێژینەوەكانی كە لەلوتكەی كەشوهەوای Cop27 بڵاوكراونەتەوە دەریدەخەن پلانەكان بەختی هێشتنەوەی گەرمبوونی جیهان بۆ پلەی 1.5ی سەدیی پووچەڵ دەكەنەوە.

شیكارییەكی نوێش دەریخستووە كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان هەیە بۆ فراوانكردنی وەبەرهێنانیان بەشێوەیەكی ترسناك كە لەئەنجامدا ئەگەر ئەوە سەربگرێت  115 ملیار تەن دووەم ئۆكسیدی كاربۆن دەردەدەنە دەرەوە.  ئەمەش  هاوتایە بەدەردانی زیاتر لە 24 ساڵ گازی ژەهراوی لەئەمریكا.  راپۆرتەكە دەریخستووە كە بەشێوەیەكی بنەڕەتی هەموو كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان هەیە بۆ ئیستغلالكردنی زیاتری سووتەمەنی بەردینی، كە لەساڵی 2020ەوە 160 ملیار دۆلاریان بۆ گەڕان بەدوایدا خەرجكردووە.

هەر لەو كۆبوونەوەیەدا بڵاوكرایەوە، كە سەركردەكان ئاگاداركراونەتەوە كە كەمكردنەوەو پەلەكردن لەدەردانی كاربۆن پێویستە بۆ ئەوەی كارەساتی كەشوهەوا روونەدات. بەڵام لەو تووێژینەوەیەدا دەركەوتووە كە 655 لەكۆی 685 (لەسەدا 96) ی  كۆمپانیاكانی گەڕان و بەرهەمهێنان پلانی فراوانكردنیان هەیە، كە لەساڵی 2021ەوە  بەڕێژەی  لەسەدا 20 زیادیكردووە.

راپۆرتێكی نوێی هاوكاریكردن لەزیان و خەساراتەكان دەریخستووە كە لەنیوەی یەكەمی ساڵی 2022دا، تەنها بەشەش كۆمپانیای سووتەمەنی بەردینیی، پارەی پێویستیان بەدەستهێناوە بۆ دابینكردنی كۆی تێچووی كەشوهەوای خراپ و رووداوەكانی پەیوەست بەكەشوهەوا لەوڵاتانی تازەپێگەیشتووی جیهان [ لەڕووی پیشەسازییەوە] – و لەسەروو ئەوەشەوە نزیكەی 70 ملیار دۆلار (61 ملیار پاوەند) قازانجی نەختینەیان بۆ دەمێنێتەوە. تەنانەت سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان داوای كردووە باجی داهات لەسەر كۆمپانیا زەبەلاحەكانی سووتەمەنی بەردینیی بۆ قەرەبووكردنەوەی  زیان و خەساراتەكان دانرێت.

بەگوێرەی شیكارییەكانی گروپی ژینگەپارێزی ئەڵمانی Urgewald  كە لەسەر بنەمای بنكەیەكی زانیارییە، تووێژینەوەكەی  لەسەر ئاستی كۆمپانیاكانە كەبەرپرسیارن لە 95%ی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز لەجیهاندا.  داتاكانی ئەو شیكارییە هەڵسەنگاندنی ئەوە دەكەن  كەئایا چالاكییەكانی كۆمپانیایەك هاوتەریبن لەگەڵ سیناریۆی دەردانی گازی ژەهراوی لەئاژانسی نێودەوڵەتی وزە كە پاك و پلە سفر بێت لەو گازە ژەهراییە .   فیۆنا هاوك لەگروپی  Urgewald دەڵێت: «ئەنجامی حیساباتەكانمان بەڕاستی ترسناكە: پلانەكانی فراوانكردنی كورتخایەنی كۆمپانیاكانی نەوت و غاز لەگەڵ دەردانی گازی ژەهراوی پاكدا بەپلەی سفر ناگونجێت كە لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی نێودەوڵەتییەوە پێشكەش كراوە.».. «هێشتنەوەی ئەم سەرچاوانەی نەوت و غاز لەزەویدا كەمترین شتە بۆ ئەوەی چارەسەری دۆخە خراپەكە بكرێت كەبەدەستهێنانی پلەی گەرمی 1.5 سەدیی بێت».

ئەو پلانانەی كەشوهەوا كە لەلایەن زۆرێك لەكۆمپانیاكانی نەوت و غازەوە بڵاوكراونەتەوە، لەلایەن ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لەكۆبوونەوەی Cop27 رۆژی سێشەممە، 15/11،  سەرزەنشت كران.. ئەو وتی: « ئەوەی پێیان دەوترێت ‘بەڵێنی پلەی سفر› لەپاككردنەوەی ژینگە لەو گازە ژەهراوییە  كەبەرهەمە سەرەكییەكانی [خەڵوز، نەوت، غاز] لەخۆیانی دەگرن، هەسارەكەمان ژەهراوی دەكەن، راست نییە.  بەكارهێنانی بەڵێنی ساختەی  پلەی سفر‌ لەپاككردنوەی ژینگەدا بۆ داپۆشینی فراوانبوونی گەورەی سووتەمەنی بەردینی، جێگەی سەرزەنشتكردنە.  ئەم پەردەپۆشكردنە ژەهراوییە دەتوانێت جیهانەكەمان بەرەو خراپی كەشوهەوا پاڵبنێت”.

دوو: پیشەسازیی سەیارەو سەیارە دروستكردن:

داخوازی زۆر لەسەر سەیارەو بوونی خودی سەیارە وەكو زەروورەیەكی سەرەكی بەتایبەت لەكاتێكدا كە منداڵت هەبیت و لەشارۆچكەیەكدا بیت كەئامرازە گشتییەكانی گواستنەوەی وەكو پاس و میترۆو قیتار وەكو پێویسیت نەبێت، یاخود كارو شوێنی ئیشت دوورەدەست بێت.

گەورەترین كۆمپانیاكانی دروستكردنی ئۆتۆمبێل لەجیهاندا پلانیان كردووە  بۆ دروستكردنی 400 ملیۆن ئۆتۆمبێلی زیاتر، كە لەگەڵ هاتنە خوارەوەی پلەی گەرمی بۆ 1.5 سەدییدا نایەتەوە. لەوانە تۆیۆتا و ڤۆڵكس واگن و هۆندا/كیا لەسەر ڕێڕەوی دروستكردنی ئۆتۆمبێلی بەنزین و گازۆیل بەردەوام دەبێت .

تووێژەرانی زانكۆی تەكنەلۆژیای سیدنی (UTS)و زانكۆی زانستە كارپێكراوەكانی پیشەسازی لەبێرگیش گلادباخ و گرینپیسی،Greenpeace، ئەڵمانیا، بەراوردیان كردووە بەو رێژەیەی كەجیهان پێویستی بەوەرگرتنی ئۆتۆمبێلی  دەردانی گازی ژەهراوی بەپلەی سفر هەیە لەگەڵ ئەو رێژەیەی كەكۆمپانیا گەورەكانی ئۆتۆمبێل پلانیان بۆ داناوەو مۆدێلی جۆراوجۆر بەرهەم دەهێنن جیاوازە.

لەڕاپۆرتی ئەو تووێژینەوەیەدا هاتووە: «بودجەی كاربۆنی 53 Gt  رێگە بەفرۆشتنی 315 ملیۆن ئۆتۆمبێلی دیكەی ICE [بزوێنەری سووتانی ناوخۆیی] تا ساڵی 2022.دەدات»   هەر لەڕاپۆرتەكەدا ئەوەش  پشتراستكراوەتەوە “لەهەمان كاتدا پێشبینیكراوە كەفرۆشتنی سەیارەی كە بەبزوێنەری سوتانی ناوخۆیی كاردەكات لەنێوان لانیكەم 645 ملیۆن بۆ 778 ملیۆن ئۆتۆمبێلدایە.  ئەمەش زیادبوونی 105% بۆ 147% بە فرۆشتنی  سەیارەیەكە كە لەگەڵ 1.5 پلەی سەدیدا دەگونجێت”.

سێ: ئاژەڵداریی و پیشەسازی گۆشت و شیرەمەنییەكان:

ئاژەڵداری و كێڵگەكانی، farms، سەرچاوەیەكی دیكەی دانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنن و رۆڵی گەورەیان هەیە لەسەر گەرمكردنی زەوی و پیسكردنی ژینگە ئەمە جگە لەوەی كەپانتاییەكی گەورەی فراوان بەكاردەهێنرێت بۆ بەخێوكردنیان.

بەخێوكردنی ئاژەڵ، كە توێژینەوەیەكی ئەم دواییە لەگۆڤاری Sustainability دەیخەمڵێنێت، لەنێوان 16.5% بۆ 28%ی هەموو پیسبوونی گازی گەرمخایەنی ، « دووەم ئۆكسیدی كاربۆن»،  پێكدەهێنێت. مەودای بەرفراوانی ئەم ژمارانە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە ئەم بابەتە چەندە خراپ پشتگوێخراوە.  وەك لەهەمان تووێژینەوەدا دەردەكەوێت، ئەو ئامارە فەرمییە (14.5%)، كە لەلایەن رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی نەتەوەیەكگرتووەكانەوە بڵاوكراوەتەوە، بەڕوونی هەڵەیە،  هەموو كەسێكیش لەو بوارەدا دەیزانێت، لەگەڵ ئەوەشدا كەم هەوڵی نوێكردنەوەی دراوە.

لەماوەی 20 ساڵدا تا 2018  بەكارهێنانی گۆشت لەجیهاندا بەڕێژەی 08% زیادی كردووە.  تووێژینەوەیەك لەكتێبی ‹سیاسەتی كەشو هەوادا› مەزەندە دەكات كە  تاساڵی 2030  ئەو گازە گەرمخایەنە لە بەخێوكردنی ئاژەڵدا، دەكرێت كە نیوەی تەواوی بودجەی كاربۆنی جیهان بۆ ئەوە بەكاربهێنین ئەگەر بمانەوێت خۆمان لەبەرزبوونەوەی زیاتر لە پلەی 1.5ی گەرمبوونی جیهانی بەدووربگرین.

كارایی پیسكردنی ژینگە بەم هۆكارە تەنانەت گەر لەئێستاشدا رێگری لێبكرێت هێشتا بۆ ماوەیەكی دوورو درێژ كارایی خۆی هەر دەمێنێت.

شیكارییەكی جیهانی هەر لەو بوارەدا بەداتاوە دەریدەخات كە تەنانەت ئەگەر ئەمڕۆ پیسبوونی گازی گەرمخایەن لەهەموو كەرتێكی دیكەدا نەهێڵرێت، تاساڵی 2100 بەرهەمهێنانی خۆراك بەپێی رێڕەوی ئێستای، بودجەی جیهانی كاربۆن دوو سێ هێندە زیاتر دەشكێنێت و دەبێت زیاتر پارە بۆ ئەو مەبەستە تەرخان بكرێت.  ئەمەش بەشێوەیەكی بەرچاو بەهۆی بەخێوكردنی ئاژەڵییەوەیە كە 57%ی گازە گەرمكەرەوەكانی سیستەمی خۆراك پێكدەهێنێت، هەرچەندە تەنها 18%ی كالۆریەكان دابین دەكات.  چونكە بەخێوكردنی ئاژەڵ گەورەترین سەرچاوەی دروستكردنی غازی میسانە، CH4 ، لەجیهاندا كە بەهۆی چالاكییەكانی مرۆڤەوە دەردەچێت.

پڕۆفیسۆر جۆرج مۆنبیت وانەبێژی زانكۆ، خاوەن بەرنامەی ژینگە لە تی ڤی دا هەروەها رێكخەری كەمپەینی گەورە بۆ بەرگریی لەژینگە كە چەند دەیەیەكە لەو بوارەدا چالاكی دەكات و خاوەنی چەندەها كتێبە دەڵێت «هێزی كولتووری كەرتی ئاژەڵداریی زۆر لەهێزی ئابوورییەكەی زیاترە، چونكە پەیوەندیمان بەخۆراكەوە زیاتر كەسییە تاكو پەیوەندیمان بەسەرچاوەی وزەوە. زۆربەی سووتەمەنی بەردینی لەدوورەوە بەكاردەهێنرێت بۆ نموونە كاتێك كارەبا بەكاردەهێنین، كە گڵۆپەكان دادەگیرسێن بیر لەوە ناكەینەوە كە لەكوێوە هاتووە، بەڵام سەبارەت بەو خواردنانەی دەیخۆین  بیركردنەوەو هەستێكی زۆر دەكەین».

ئەنجامگیریی: 

بێ گومان ئەوەی سەرەوە سەرەتایەكی زۆر كورتە لەسەر  پرسێكی ئێكجار گەورە و بەبایەخ كە هەزاران كتێب و وتاری لەسەر نووسراوە بێ لەكۆڕو بەرنامەو  تاقیكردنەوەی بە كرداریی . لەگەڵ ئەوەشدا بەگوێرەی داتاكانی سەرەوە دەكرێت  زۆر شت بسەلمێنرێت یا هەر هیچ نەبێت هەلی بیركردنەوەمان پێدەدات كە تێفكرینێك لەپەیوەستبوونەوەی خراپیبوونی ژینگە و سروشت  لەتەك كۆمپانیا زەبەلاحەكان و سیستەمی هەنووكەییدا.  ئەمەش بەئاسانی نیشانی دەدات كە گرێدانەوەیەك لەنێوانی گەرمبوونی زەوی و كارەساتەكانی كە كەشوهەوای خراپ دەیهێنن ئاشكرایە.

لەگەڵ ئەو هەموو وردەكاری و ئامارانەدا لەسەر رۆڵی كۆمپانیاكان كەڕۆڵی سەرەكییان لەو بارەیەوە هەیە بەڵام رۆڵی تاكیش هەم لەپیسكردن و هەم لەڕێگرتن لێی و كەمكردنەوەی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بەڕاستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ، هەیە.  ئەمەش هەر لەپیسنەكرنی ژینگەو كاری زۆر بچوكی وەكو كردنی دوشێكی كورت  بەئاوی شلەتێن، كوڵاندنی ئاو لەكترییەكدا بەقەدەر ئەوەی كەدەتەوێت، زۆر گەرمنەكردنی ماڵ و كەمتر بەكارهێنانی ئامرازەكانی فێنككردنەوە، دانەگیرسانی گڵۆپ لەكاتی ناپێویستدا، بەكارنەهێنانی سەیارە مەگەر لەكاتی زەرووریدا، كەمكردنەوەی سەفەر بەسەیارەو دەیەها كاری بچووكی دیكە تادەگاتە وازهێنان لەگۆشت بەهەموو چەشنەكانییەوە. ئەمانە هەمویان رۆڵی خۆیان هەیە وێڕای ئەوەی كارێكی بچووكیشن.  كەواتە مرۆڤەكانیش وەكو تاك  لەڕەفتارو كرداری رۆژانەیان و  شوێنی نیشتەجێبوون و كاركردنیان بەڕۆڵی خۆیان دەتوانن و دەكرێت كەكارایی ئەرێیانەی خۆیان لەسەر ئەم پرسە گەورەیە دابنێن.

ئەو شیكردنەوەو داتایانە پێمان دەڵێن كەهەندێك لەبەشداربووانی خودی كۆبوونەوەكە خۆیان بەگومانن كە لەم جۆرە كۆبوونەوانەدا چارەسەری ئەو كێشە گەورەیە بكرێت. ئەویش لەبەر ئەوەی :

یەك: ئەزموونی كۆبوونەوەی  ساڵی 2009 لەكۆپنهاگن-یان هەیە كەبڕیاربوو ساڵانە 100 ملیار پاوەند یارمەتی وڵاتانی هەژار بدرێت ، بەڵام نەدرا. لەكۆبوونەوەی Cop26  كە پارەكە، 2021 ، لەشاری گلاسكۆی بەریتانیا گیراو چەندەها بڕیاری  زۆری تێدا دراو بەڵام هەندێكیان یا جێبەجێنەكران یاخود زۆر كەمیان كران.

هەر بۆ نموونە بەریتانیا كە رازی بوو بە بەرنامەو بڕیارەكانی لوتكەی ساڵی پار كەچی ژێر بەژێری دەوڵەت نزیكەی 100 مۆڵەتی داوە بەكاری پشكنین و شەقكردن و هەڵكۆڵینی زەوی بۆ گەڕان بەدوای نەوت و غازدا. قسەش لەسەر ئەوە هەیە كەكانی خەڵوزی ‹ كامبریا› بكاتەوە لەبەرئەوەی كەڕەنگە ئەم زستانە بەریتانیا گرفتی  كارەبای هەبێت . ئەمە لەكاتێكدا ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی لەساڵی 2021دا رایگەیاندبوو كەهیچ پڕۆژەیەكی نوێی سووتەمەنی بەردینی ناتوانێت لەساڵی 2022 بەرەوپێشەوە بچێت واتە گەشەتر بكات ئەگەر جیهان رووبەڕووی گەرمبوونی جیهانی و خراپتربوونی كاریگەرییەكانی لەسەر ملیارەها كەس ببێتەوە.

لەلایەكی دیكەوە لەبەریتانیا ساڵانە بڕێك لە بودجەیە تەرخان دەكرا بۆ وڵاتانی هەژار.  بەڵام ریشی سوناك كە وەزیری دارایی بوو ئەو بڕە پارەیەی لەكاتی پەتای كۆرۆنادا كە لەسەدا 0.7 ی داهاتی نیشتمانی بوو، هێنایە خوارەوە بۆ لەسەدا 0.5 .

ئەڵمانیاش لەگەڵ ئەوەی كە هەوڵێكی ئێكجار زۆری داوە كەوڵات لەسەرچاوەی وزەی  كانە خەڵوزەكان و سێنتەرە نەوەوەییەكان رزگار بكات و هەڵیانی پەساردووە، بەڵام بەهۆی جەنگی روسیاو ئۆكرانیاوە كە گوایە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی كارەبا ڕەنگە پەنا بەرێتەوە بۆ بەكارهێنای سەرچاوەی خەڵوز لەوزەدا.

دوو: هەر لەسەرەتای گرتنی لوتكەدا، هەندێك لەبەشداربووان كە بە جددی دەیانەوێت شتێك بكرێت كەمتر هیوایان هەبوو بەوەی كە كۆبوونەوەكە ئەو مەبەستەی كە بۆی ئەنجام دراوە بپێكێت.

هەر بۆ نموونە، Alok Sharmaی پەرلەمانتاری بریتانیا كەپارساڵ دانرا بەسەرۆكی Cop26  لەگلاسگۆ نیگەرانی خۆی دەربڕی سەبارەت بەچارەسەری كەشوهەوا لە كۆبوونەوەكەدا.  ئەو وتی « ئەوانەمان كە هاتووین بۆ میسر بۆ ئەوەی پلەی گەرمی 1.5سەدیی بەزیندووی بهێڵینەوەو  رێز لەوە بگرین كە هەریەكێكمان لەگلاسكۆ لەسەری رێككەوتبووین، ئێستا ناچار بووین بێ وەستان شەڕ بكەین بۆ ئەوەی ئەوە ڕابگرین، بۆ ئەوەی لەسەر یەكێك لەدەستكەوتە سەرەكییەكانی گلاسكۆ كاربكەین بنیاتی بنێین، ئەویش بانگەوازكردنە بۆ لایەنەكان بۆ بەسەركردنەوەو  بەهێزكردنی پلانی نیشتمانی خۆیان سەبارەت بەدەردانی گازی ژەهراوی”.

هەر ئاواش وایل ئەبولمەگد، دیپلۆماتكاری میسری بەرپرسی بەڕێوەبردنی دانوستانەكان لەوكۆبونەوەی ئەم  لوتكەیەدا وتی: “بەیاننامەو بەڵێنی سیاسی لەبەردەم كامێراكاندا دەدرێت، بەڵام لەژوورەكانی دانوستانەكاندا دەگەڕێتەوە بۆ دژایەتیكردنی. ئەم [هەڵوێستە ئەرێنییە بەئاشكرا] بەهایان نابێت تا وەرنەگێڕدرێنە ژوورەكانی دانوستان و تا ئێستاش وا نەبووە”.

ئەبولمەگد وتی: “ناتوانین بەردەوام بین لەسەر رێگای دژایەتیی”، جیابوونەوە لەنێوان ئەوەی لەكایەی گشتیدا روودەدات و ئەوەی لەژوورەكانی دانوستاندا روودەدات ناتوانێت بەردەوام بێت. پێویستە هەموومان رۆحی سازش نیشان بدەین”.

ئەو بەردەوام بوو لەقسەكانی وتی «  پێشكەوتن لە بواری دارایی كەش و هەوا كلیلە.  بەڵێن بەوڵاتانی تازەپێگەیشتو دراوە كە لە ساڵی 2020 وە ساڵانە 100 ملیار دۆلار دابین بكرێت، تاكو یارمەتیان لەكەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی و گونجاندن لەگەڵ كاریگەرییەكانی كەشوهەوای توند بدات، بەڵام هێشتا ئەو بەڵێنە جێبەجێ نەكراوە.  ئەو 100 ملیار دۆلارە تەنانەت لەبەشێكی كەمی ئەو بڕە پارەیەی كە پێویستە نزیك نابێتەوە، ئەو ژمارانە لە ترلیۆنەكاندان ، لەگەڵ ئەوەشدا پەیوەستبوون بەوەوە زۆر گرنگە و سروشتێكی رەمزییە، نیشاندانی متمانە و دروستكردنی متمانەیە.»

هەر لەو بارەیەوە ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان لەچاوپێكەوتنێكدا لە سەروبەندی دانوستانەكاندا رایگەیاند كە كەلێنێك لە نێوان وڵاتە دەوڵەمەندەكان كە بوونەتە هۆی قەیرانی كەشوهەوا و شكستهێنایان لە كەمكردنەوەی دەردانی گازی گەرمخانەیی لەسەر هەژاران، كە بەدەست كاریگەری و كەمی سەرچاوەی دارایی بۆ پاراستنی خۆیان دەناڵێنن .

لەلایەكی دیكەوە سەرۆكی شاندی Cop27ی گرینپیس ئینتەرناشناڵ، یاب سانۆ، قسەكانی رەنگدانەوەی بێزاری گشتی بوو كە وتی: “سەرۆكایەتی Cop27 كەپێداگریی لەسەر كانزاكان دەكات سەبارەت بەدۆزەخی كەشوهەوا، كەچی لەسەرەتادا نەیتوانی تەنانەت باسی سووتەمەنی بەردینی بكات، رەشنووسی دەقەكە دەستبەرداربوونە لەبەرپرسیارێتی بۆ ئەو مەرامەی كەزۆرێك لەوڵاتان دەریانبڕیوە كە دەبینن كەلانی كەم نەوت و غازو خەڵوز بۆ قۆناغێك زیاد دەكرێت.  كاتی ئەوە هاتووە كۆتایی بەو ئینكارییە بهێنرێت، دەبێت تەمەنی سووتەمەنی بەردینی بەخێرایی كۆتایی پێبهێنرێت”.

ئەمانە هەمووی  لەكۆبونەوەی لوتكەدا وترا كەهەر لەو دانیشتنەدا ئاماژە بەوەش كراوە كە 55 كۆمپانیا لەسەرانسەری میسردا بەدوای سەرچاوە نوێیەكانی نەوت و غازدا دەگەڕێن.

سێ: وڵاتانی پیشەسازی پێشكەوتوو كە هۆكاری ئەم كارەساتانەن ئامادە نین بەگوێرەی بەرنامەی ‹قەرەبووكردنەوەی زیان و زەرەركردن یاخود زیان و خەسارە / وێرانكردن› ، Loss and Damage ، برۆن واتە ئامادەبن كە قەرەبووی ئەو زیانانە بكەنەوە بۆ وڵاتانێكی هەژار كە بەشێكی زۆر كەمی دانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنیان بەردەكەوێت.  لەمەش زیاتر بۆ ئەوەی بەربەستی ئەم كارەساتانە بكرێت پیویستە ساڵانە تاساڵی 2030 دوو ترلیۆن دۆلار بخرێتە لاوە بۆ هاوكاری و كۆمەكی ئەو وڵاتانە. بەبێ بوونی ئەم یارمەتی قەرەبووكردنەوەیە ئەو وڵاتانە ناچارن داوای قەرز لە صندوقی دراوی نێودەوڵەتی بكەن كە ئەو قەرزەش پابەندە بە مەجی زۆر قورسەوە كە وڵاتەكە هەژارتر دەكات، كە لەبارێكی ئاواشدا دەبێت ئەوانیش بیر لەدانەوەی قەرزەكە بكەنەوە زیاتر لەوەی لەهەوڵی بەربەستكردنی كارەساتەكانی كە كەشوهەوای خراپ بۆیان دەهێنێت ببن.

پاش مشتومڕو دەستشكانەوەی زۆر رۆژی هەینی، 17 ی مانگ، یەكێتی ئەوروپا ئامادەیی سەبارەت بەقەرەبووكردنەوەی وڵاتانی هەژاری لێقەوماو دەربڕی بەڵام مەرجداری كردووە. دەشیانەوێت پشكنین و لێكۆڵینەوەیەكی زۆری ئەو وڵاتە لێقەومانە بكەن ئەمە ساڵێكی لانی كەم دەوێت ، سندوقێك كە لەماوەی دوو ساڵدا بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەروەها بژاردەی دامەزراندنی كۆمیسیۆنێك كە بزانێت ئایا دەتوانێت بەهاوئاهەنگی لەگەڵ دامەزراوە داراییەكانی دیكەی ئێستا وەك بانكی نێودەوڵەتی كاربكات.

لەگەڵ ئەوەشدا یەكێك لەدانوستانكارانی G77 كەداوای كرد ناوی ئاشكرا نەكرێت، سەرسام نەبوو بەپێشنیارەكەی یەكێتی ئەوروپاو وتی  “هەوڵێكی پێشبینیكراوی یەكێتی ئەوروپایە بۆ تێكدانی گروپی جی 77 لەگفتوگۆكاندا. بێگومان، ئەوە پێشكەوتنێك نییە.  ئەوان تەنیا هەڵوێستی دانوستانكاری رەسەنی خۆیان دووبارە دەكەنەوە بۆ ئەوەی لای بەشداربووان وەك سازشێك دەربكەوێت لەكاتێكدا زۆر باش دەزانن كە سازش نییە.  بە تەواوی ناڕاستگۆییە”

هەتا دواساتی تەواوبوونی كۆبونەوەكە كە شەممە شەوەكەی ، 19ی مانگ، ئەمەریكا و چین ئامادە نەبوون پابەندی پێشنیارەكەی یەكێتی ئەوروپا بن كە لەكاتێكدا وەكو چۆن دوو دەوڵەتی سەرەكی پیشەسازی جیهانن، هەر ئاواش دوو وڵاتی سەرەكین لەپیسكردنی ژینگەو ژەهراویكردنیا. دوای بەردەوامیدانی دانیشتنەكە كە 40 سەعات لە وەختی خۆی زیاتری برد لەبەرەبەیانی یەكشەمەدا ئەوانیش بەجۆرێك لەجۆرەكان رازی بوون، بەڵام ئەوە دیار نییە كەی ئەو پارەیە دەدرێت و كێ دەیدات و بەكێ دەدرێت.

چوار: لە كۆبوونەوەكەدا بەهیچ شێوەیەك ئاژەڵداریی و كێڵگەكانی كە ئاژەڵیان تێدا بەخێودەكرێت كەهۆكاری بەشێكی زۆری گەرمكردنی زەوین بەدانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن هەرەوكو پێشتر باسم كرد لەبەرنامەی كۆبوونەوەی لوتكەكەدا نەبوو. بزنسی نەوت و غازی كۆمپانیا گەورەكان گەرچی قسەی لەسەر كراوە بەڵام نەتوانراوە كە ناچاربكرێن لەدەرهێنانی بەرهەمەكانیاندا تەكەنەلۆجیای بێلایەن واتە كە كارایی خراپی  لەسەر ژینگە دانەنێت پەیڕەو بكەن . ئەمە لەكاتێكدا  كەنرخی غاز بەرزە كەچی هەر بەتەنها پێنج كۆمپانیای سەرەكی نەوت و غاز تائێستا لەمساڵدا زیاتر لە 170 ملیار دۆلار قازانجیان كردووە.

پێنج: سێ لەو وڵاتانەی كە كارایی خراپیان لەسەر ژینگە هەیە كەڕوسیاو چین و هیندستانن، سەرۆكەكانیان بەشدارییان نەكرد.  لەبارێكی ئاوادا نوێنەرەكانیان ئەگەر رازیش بووبێتن بەو بڕیارانە ، رەنگە كۆتا بڕیار نەبێت لەلایەن ئەوانەوە، بۆیە گریمانی هەڵوەشاندنەوە یاخود دواكەوتنی هەیە.

شەش: دواقسە و بۆچوونی هەندێك لەكەسایەتییەكان سەبارەت بەكارایی كۆبوونەوەكە: بەپێویستی دەزانم راگەیاندنی چەند كەسێك لەوانە كە خۆیان بەدۆستی ژینگە دەزانن و كەسانی دیارن، لەسەر ئەنجامگیرییەكانی ئەم كۆبوونەوەیە بخەمە بەردەستی خوێنەر.

ئەلۆك شارمەی پەڕلەمانتاری بەریتانیاو كۆنە سەرۆكی لوتكەی 26ی پارەكە، رای وایە كە بەڵێننامەكانیان لاوازن و شەڕەكە لەسەر مانەوەیە بەو پابەندبوونەیان كە  لەگلاسكۆ لەسەری رێكەوتوون.  ئەو جەختی لەسەر ئەوە كردەوەو  دەڵێت  “ لەم كۆبوونەوەدا وەرگرتنی ئاستی  دەردانی گازی ژەهراوی لەساڵی 2025، وەك زانست پێمان دەڵێت پێویستە، بەڵام  لەم دەقەدا [تێكست] نییە. بەدواداچوونی روون لەسەر قۆناغ بەقۆناغی كەمكردنەوەو  دابەزاندنی خەڵوز لەم دەقەدا نییە.  پابەندبوونێكی قۆناغ بەقۆناغ بۆ لەناوبردنی هەموو سووتەمەنی بەردینیی، لەم دەقەدا نییە. قەرەبووكردنەوەی خەسارەكان زەرووییە هەروەها بڕی كەمكردنەوەی دەردانی ئەو غازە لەبری وەستانی لەئاستێكدا.  ئەگەر ئاوا نەكەین ئەمە وەكو كڕینی جلی نوێ وایە  بۆ دراوسێ لەدوای تەماشاكردنی خانووكانیان كەدەسوتێن، چونكە دەنكە شقارتە گڕدراوەكەت لەدەست كەوتۆتە خوارەوە».  

ماری ڕۆبنسن، سەرۆكی گروپی سەركردە پیرەكانی پێشووی جیهان، كۆنە سەرۆكی پێشووی ئێرلەنداو دووجار نوێنەری كەشوهەوای نەتەوەیەكگرتووەكان، وتی: «جیهان لەلێواری كارەساتی كەشوهەوادایە.  پێشكەوتنەكان لەسەر [كەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی] زۆر خاو بووە.  ئێمە لەلێواری جیهانێكی وزەی پاكداین، بەڵام تەنها ئەگەر سەركردەكانی جی 20 لەئاست بەرپرسیارێتیەكانیاندا بژین و قسەكانیان بپارێزن و ئیرادەیان بەهێز بكەن.  ئەركەكە لەسەر ئەوانە”.

ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان هۆشداریداو وتی: «هەسارەكەمان هێشتا لەژووری فریاكەوتندایە. پێویستە ئێستا بەشێوەیەكی بەرچاو دەردانی گازی ژەهراوی كەمبكەینەوە – و ئەمە پرسێكە كە ئەم لوتكەیە  باسی نەكردووە.  جیهان هێشتا پێویستی بەبازدانێكی زەبەلاح هەیە لەسەر تەماحی كەشوهەوا”.

لۆڕێنس توبیانا، یەكێك لە ئەندزیارانی رێككەوتنی كەشوهەوای پاریسی ساڵی 2015، كە ئێستا بەڕێوەبەری جێبەجێكاری دامەزراوەی كەشوهەوای ئەوروپایە ئاماژەی بەوە كردووە، «كاریگەری پیشەسازی سووتەمەنی بەردینیی لەسەرانسەری وڵاتەكەدا دەركەوتووە»... “ئەم كۆبوونەوەیە پێداویستییەكانی لەدەوروبەری ئەو وڵاتانە لاواز كردووە كەبەڵێنی نوێ و گەورەتریان لەبارەی كەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوییەوە داوە. لەدەقی [گرێبەستەكەدا] هیچ باسێك لەكۆتاییهێنان بەقۆناغ بەقۆناغی سووتەمەنی بەردینی نەكراوە،  ئاماژەیەكی كەم بەئامانجی گەیشتن بەپلەی گەرمی 1.5 سەدیی  كراوە”.  ئەو وتیشی « سەرۆكایەتی میسر دەقێكی خستە بەردەست كە بەڕوونی دەوڵەتە پترۆ نەوت و غازەكان و پیشەسازییەكانی سووتەمەنی بەردینی دەپارێزێت كەئەم رەوتە ناتوانێ ساڵی داهاتوو لەئیمارات بەردەوام بێت”.

ئێد میلیباند، شادۆ سكرتێری گۆڕانی كەشوهەواو دابەزینی پلەی گەرمی بۆ سفرە لەحزبی لەیبەر  بە پەرلەمانتارانی راگەیاندووە كە «  Cop27  شكستی هێنا لەپرسە سەرەكییەكەی هێشتنەوەی گەرمبوونی جیهانی بۆ تەنها 1.5ی سەدیی لەسەرووی ئاستی  پیشەسازییەوە»

لەبەشداریكردنی دانەوەی وەڵامی پرسیارەكاندا وتی: «پێویستە روون بین، لەسەر پرسە چارەنووسسازەكەی هاتنەخوارەی پلەی گەرمی بۆ 1.5 پلە، ئەم لوتكەیە شكستی هێنا.  ئێمە لەئێستاوە كاریگەرییە كارەساتبارەكانی یەك پلەی گەرمبوونەوە دەبین هاوكاتیش لەبری ئەوەی رووبەڕووی ئەم قەیرانە ببنەوە، زۆرێك لەسەركردەكان یاری دەكەن لەكاتێكدا جیهان دەسووتێت، سەرەنجامی ئەوەش  بەگوێرەی نەتەوەیەكگرتووەكان ئێمە لەئێستادا لەسەر رێڕەوی گەرمبوونێكی كارەساتباری 2.8 پلەین».

هەروەها وتیشی « پێویستە راستییەكان بڵێین. ئەگەر كارێكی جیاوازو خێرا نەكەین، میراتێكی ترسناك بەجێدەهێڵین.  بەم پاشخانەوە  هیچ وڵاتێك ناتوانێت  پشتی خۆی بخورێنێت هەروەكو هەر وڵاتێك كەخۆی بەپێشەنگی كەشوهەوا دەزانێت، بەرپرسیارێتی و دەرفەتێكمان لەبەردەمدایە بۆ دانانی پلانێكی خێرا لەساڵی داهاتووداو دەسەڵاتی ئەخلاقیمان لەدانوستانەكاندا پەیوەستە بەوەوە».

تێبینی:

نووسینی ئەم وتارە بەرهەمی خوێندنەوەی زیاتر لە 20 وتارو تووێژینەوەیە. بەپێویستم نەزانی لەدامێنی وتارەكەوە ئاماژەیان پێبكەم، بەڵام هەر خوێنەرێك بەگومانە لەئامارو بەڵگەكان دەتوانێت لەمێسنجەرەوە یاخود بەئیمەیل ئاگادارم بكاتەوە تاكو هەندێك لەو سەرچاوانەی بۆ بنێرم.

بەشی دووەم  و كۆتایی

سەرمایەداران و سیاسییەكان و دەوڵەتمەداران لەدانانی پلان و پڕۆگرامی گەمژاندنی گەلەكەیاندا زۆر زیرەكن.  بۆ ئەمەش بەگوێرەی گرفتەكان و گەورەیی و بچوكییان كار لەسەر ئەو پلانانە دەكەن.  كۆبوونەوەكانی لوتكەی كەشوهەواش یەكێكە لەو پلانانە بەڵام نەك هەر هاوكاری كەمكردنەوەی پیسی ژینگە ناكات بەڵكو خودی پرۆسەكەو كۆبوونەوەی ئەو هەموو كەسە پیسخۆرو پیسڕەفتارانە لەو وڵاتەدا،  ژینگە ئەوەندەی دیكە پیس دەكات.

كۆبوونەوەی ئەمساڵ لەڕۆژی 06/11 كە بیستوحەوتەمین جارە، لەشاری شەرم ئەلشێخ، میسر، بەبەشداری  زیاتر لە 44 هەزار كەس كە لە 176 وڵاتەوەن و نزیكەی 140 لەسەرۆكانی ئەو وڵاتانە  دەستیپێكردو نزیكەی دوو هەفتەی خایاند. هاوكاتیش  زیاتر لەلایەن 630 لۆبیچی كۆمپانیاو پیشەسازییە سەرەكییەكانەوە دەوریان گیراو دەیانەوێت كارایی خۆیان بۆ بەرژەوەندی ئەو كۆمپانیایانەی كە نوێنەرایەتیان دەكەن لەسەر بەشداربووانی كۆبونەوەكە دابنێن.

وەكو لەسەرەتادا پەنجەم بۆ راكیشا دروستكردنی ئەم كارەساتانە دەستكردن نەك خواكرد، دەستكردی كۆمپانیا گەورەكانن، سامانداران و سەرمایەدارانن.  بێگومان زۆرێك لەبزنسەكان لە بچووكیانەوە بۆ گەورەیان تادەگاتە گواستنەوەی میوەو خواردەمەنییەكانمان بەترێلە و بەپاپۆڕ و بەفڕۆكە لەوڵاتانی دوورەدەستی وەكو ئەمریكای لاتین و ئەفەریقاو خۆرهەڵاتی ناویین و ئەوانی دیكە، رۆڵی سەرەكییان لەپیسبوون و ژەهراویبوونی ژینگەدا هەیە. من لێرەدا تەنها ئاماژە بە سێ دانە لەو بزنسە گەورانە دەدەم :

یەك: كۆمپانیا گەورەكانی وەكو نەوت و غاز:

كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان بۆ گەشەكردنی سووتەمەنی بەردینی ‘ترسناك‌، هەیە راپۆرتێك  نیشانیدەدات تووێژینەوەكانی كە لەلوتكەی كەشوهەوای Cop27 بڵاوكراونەتەوە دەریدەخەن پلانەكان بەختی هێشتنەوەی گەرمبوونی جیهان بۆ پلەی 1.5ی سەدیی پووچەڵ دەكەنەوە.

شیكارییەكی نوێش دەریخستووە كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان هەیە بۆ فراوانكردنی وەبەرهێنانیان بەشێوەیەكی ترسناك كە لەئەنجامدا ئەگەر ئەوە سەربگرێت  115 ملیار تەن دووەم ئۆكسیدی كاربۆن دەردەدەنە دەرەوە.  ئەمەش  هاوتایە بەدەردانی زیاتر لە 24 ساڵ گازی ژەهراوی لەئەمریكا.  راپۆرتەكە دەریخستووە كە بەشێوەیەكی بنەڕەتی هەموو كۆمپانیاكانی نەوت و غاز پلانیان هەیە بۆ ئیستغلالكردنی زیاتری سووتەمەنی بەردینی، كە لەساڵی 2020ەوە 160 ملیار دۆلاریان بۆ گەڕان بەدوایدا خەرجكردووە.

هەر لەو كۆبوونەوەیەدا بڵاوكرایەوە، كە سەركردەكان ئاگاداركراونەتەوە كە كەمكردنەوەو پەلەكردن لەدەردانی كاربۆن پێویستە بۆ ئەوەی كارەساتی كەشوهەوا روونەدات. بەڵام لەو تووێژینەوەیەدا دەركەوتووە كە 655 لەكۆی 685 (لەسەدا 96) ی  كۆمپانیاكانی گەڕان و بەرهەمهێنان پلانی فراوانكردنیان هەیە، كە لەساڵی 2021ەوە  بەڕێژەی  لەسەدا 20 زیادیكردووە.

راپۆرتێكی نوێی هاوكاریكردن لەزیان و خەساراتەكان دەریخستووە كە لەنیوەی یەكەمی ساڵی 2022دا، تەنها بەشەش كۆمپانیای سووتەمەنی بەردینیی، پارەی پێویستیان بەدەستهێناوە بۆ دابینكردنی كۆی تێچووی كەشوهەوای خراپ و رووداوەكانی پەیوەست بەكەشوهەوا لەوڵاتانی تازەپێگەیشتووی جیهان [ لەڕووی پیشەسازییەوە] – و لەسەروو ئەوەشەوە نزیكەی 70 ملیار دۆلار (61 ملیار پاوەند) قازانجی نەختینەیان بۆ دەمێنێتەوە. تەنانەت سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان داوای كردووە باجی داهات لەسەر كۆمپانیا زەبەلاحەكانی سووتەمەنی بەردینیی بۆ قەرەبووكردنەوەی  زیان و خەساراتەكان دانرێت.

بەگوێرەی شیكارییەكانی گروپی ژینگەپارێزی ئەڵمانی Urgewald  كە لەسەر بنەمای بنكەیەكی زانیارییە، تووێژینەوەكەی  لەسەر ئاستی كۆمپانیاكانە كەبەرپرسیارن لە 95%ی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز لەجیهاندا.  داتاكانی ئەو شیكارییە هەڵسەنگاندنی ئەوە دەكەن  كەئایا چالاكییەكانی كۆمپانیایەك هاوتەریبن لەگەڵ سیناریۆی دەردانی گازی ژەهراوی لەئاژانسی نێودەوڵەتی وزە كە پاك و پلە سفر بێت لەو گازە ژەهراییە .   فیۆنا هاوك لەگروپی  Urgewald دەڵێت: «ئەنجامی حیساباتەكانمان بەڕاستی ترسناكە: پلانەكانی فراوانكردنی كورتخایەنی كۆمپانیاكانی نەوت و غاز لەگەڵ دەردانی گازی ژەهراوی پاكدا بەپلەی سفر ناگونجێت كە لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی نێودەوڵەتییەوە پێشكەش كراوە.».. «هێشتنەوەی ئەم سەرچاوانەی نەوت و غاز لەزەویدا كەمترین شتە بۆ ئەوەی چارەسەری دۆخە خراپەكە بكرێت كەبەدەستهێنانی پلەی گەرمی 1.5 سەدیی بێت».

ئەو پلانانەی كەشوهەوا كە لەلایەن زۆرێك لەكۆمپانیاكانی نەوت و غازەوە بڵاوكراونەتەوە، لەلایەن ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لەكۆبوونەوەی Cop27 رۆژی سێشەممە، 15/11،  سەرزەنشت كران.. ئەو وتی: « ئەوەی پێیان دەوترێت ‘بەڵێنی پلەی سفر› لەپاككردنەوەی ژینگە لەو گازە ژەهراوییە  كەبەرهەمە سەرەكییەكانی [خەڵوز، نەوت، غاز] لەخۆیانی دەگرن، هەسارەكەمان ژەهراوی دەكەن، راست نییە.  بەكارهێنانی بەڵێنی ساختەی  پلەی سفر‌ لەپاككردنوەی ژینگەدا بۆ داپۆشینی فراوانبوونی گەورەی سووتەمەنی بەردینی، جێگەی سەرزەنشتكردنە.  ئەم پەردەپۆشكردنە ژەهراوییە دەتوانێت جیهانەكەمان بەرەو خراپی كەشوهەوا پاڵبنێت”.

دوو: پیشەسازیی سەیارەو سەیارە دروستكردن:

داخوازی زۆر لەسەر سەیارەو بوونی خودی سەیارە وەكو زەروورەیەكی سەرەكی بەتایبەت لەكاتێكدا كە منداڵت هەبیت و لەشارۆچكەیەكدا بیت كەئامرازە گشتییەكانی گواستنەوەی وەكو پاس و میترۆو قیتار وەكو پێویسیت نەبێت، یاخود كارو شوێنی ئیشت دوورەدەست بێت.

گەورەترین كۆمپانیاكانی دروستكردنی ئۆتۆمبێل لەجیهاندا پلانیان كردووە  بۆ دروستكردنی 400 ملیۆن ئۆتۆمبێلی زیاتر، كە لەگەڵ هاتنە خوارەوەی پلەی گەرمی بۆ 1.5 سەدییدا نایەتەوە. لەوانە تۆیۆتا و ڤۆڵكس واگن و هۆندا/كیا لەسەر ڕێڕەوی دروستكردنی ئۆتۆمبێلی بەنزین و گازۆیل بەردەوام دەبێت .

تووێژەرانی زانكۆی تەكنەلۆژیای سیدنی (UTS)و زانكۆی زانستە كارپێكراوەكانی پیشەسازی لەبێرگیش گلادباخ و گرینپیسی،Greenpeace، ئەڵمانیا، بەراوردیان كردووە بەو رێژەیەی كەجیهان پێویستی بەوەرگرتنی ئۆتۆمبێلی  دەردانی گازی ژەهراوی بەپلەی سفر هەیە لەگەڵ ئەو رێژەیەی كەكۆمپانیا گەورەكانی ئۆتۆمبێل پلانیان بۆ داناوەو مۆدێلی جۆراوجۆر بەرهەم دەهێنن جیاوازە.

لەڕاپۆرتی ئەو تووێژینەوەیەدا هاتووە: «بودجەی كاربۆنی 53 Gt  رێگە بەفرۆشتنی 315 ملیۆن ئۆتۆمبێلی دیكەی ICE [بزوێنەری سووتانی ناوخۆیی] تا ساڵی 2022.دەدات»   هەر لەڕاپۆرتەكەدا ئەوەش  پشتراستكراوەتەوە “لەهەمان كاتدا پێشبینیكراوە كەفرۆشتنی سەیارەی كە بەبزوێنەری سوتانی ناوخۆیی كاردەكات لەنێوان لانیكەم 645 ملیۆن بۆ 778 ملیۆن ئۆتۆمبێلدایە.  ئەمەش زیادبوونی 105% بۆ 147% بە فرۆشتنی  سەیارەیەكە كە لەگەڵ 1.5 پلەی سەدیدا دەگونجێت”.

سێ: ئاژەڵداریی و پیشەسازی گۆشت و شیرەمەنییەكان:

ئاژەڵداری و كێڵگەكانی، farms، سەرچاوەیەكی دیكەی دانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنن و رۆڵی گەورەیان هەیە لەسەر گەرمكردنی زەوی و پیسكردنی ژینگە ئەمە جگە لەوەی كەپانتاییەكی گەورەی فراوان بەكاردەهێنرێت بۆ بەخێوكردنیان.

بەخێوكردنی ئاژەڵ، كە توێژینەوەیەكی ئەم دواییە لەگۆڤاری Sustainability دەیخەمڵێنێت، لەنێوان 16.5% بۆ 28%ی هەموو پیسبوونی گازی گەرمخایەنی ، « دووەم ئۆكسیدی كاربۆن»،  پێكدەهێنێت. مەودای بەرفراوانی ئەم ژمارانە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە ئەم بابەتە چەندە خراپ پشتگوێخراوە.  وەك لەهەمان تووێژینەوەدا دەردەكەوێت، ئەو ئامارە فەرمییە (14.5%)، كە لەلایەن رێكخراوی خۆراك و كشتوكاڵی نەتەوەیەكگرتووەكانەوە بڵاوكراوەتەوە، بەڕوونی هەڵەیە،  هەموو كەسێكیش لەو بوارەدا دەیزانێت، لەگەڵ ئەوەشدا كەم هەوڵی نوێكردنەوەی دراوە.

لەماوەی 20 ساڵدا تا 2018  بەكارهێنانی گۆشت لەجیهاندا بەڕێژەی 08% زیادی كردووە.  تووێژینەوەیەك لەكتێبی ‹سیاسەتی كەشو هەوادا› مەزەندە دەكات كە  تاساڵی 2030  ئەو گازە گەرمخایەنە لە بەخێوكردنی ئاژەڵدا، دەكرێت كە نیوەی تەواوی بودجەی كاربۆنی جیهان بۆ ئەوە بەكاربهێنین ئەگەر بمانەوێت خۆمان لەبەرزبوونەوەی زیاتر لە پلەی 1.5ی گەرمبوونی جیهانی بەدووربگرین.

كارایی پیسكردنی ژینگە بەم هۆكارە تەنانەت گەر لەئێستاشدا رێگری لێبكرێت هێشتا بۆ ماوەیەكی دوورو درێژ كارایی خۆی هەر دەمێنێت.

شیكارییەكی جیهانی هەر لەو بوارەدا بەداتاوە دەریدەخات كە تەنانەت ئەگەر ئەمڕۆ پیسبوونی گازی گەرمخایەن لەهەموو كەرتێكی دیكەدا نەهێڵرێت، تاساڵی 2100 بەرهەمهێنانی خۆراك بەپێی رێڕەوی ئێستای، بودجەی جیهانی كاربۆن دوو سێ هێندە زیاتر دەشكێنێت و دەبێت زیاتر پارە بۆ ئەو مەبەستە تەرخان بكرێت.  ئەمەش بەشێوەیەكی بەرچاو بەهۆی بەخێوكردنی ئاژەڵییەوەیە كە 57%ی گازە گەرمكەرەوەكانی سیستەمی خۆراك پێكدەهێنێت، هەرچەندە تەنها 18%ی كالۆریەكان دابین دەكات.  چونكە بەخێوكردنی ئاژەڵ گەورەترین سەرچاوەی دروستكردنی غازی میسانە، CH4 ، لەجیهاندا كە بەهۆی چالاكییەكانی مرۆڤەوە دەردەچێت.

پڕۆفیسۆر جۆرج مۆنبیت وانەبێژی زانكۆ، خاوەن بەرنامەی ژینگە لە تی ڤی دا هەروەها رێكخەری كەمپەینی گەورە بۆ بەرگریی لەژینگە كە چەند دەیەیەكە لەو بوارەدا چالاكی دەكات و خاوەنی چەندەها كتێبە دەڵێت «هێزی كولتووری كەرتی ئاژەڵداریی زۆر لەهێزی ئابوورییەكەی زیاترە، چونكە پەیوەندیمان بەخۆراكەوە زیاتر كەسییە تاكو پەیوەندیمان بەسەرچاوەی وزەوە. زۆربەی سووتەمەنی بەردینی لەدوورەوە بەكاردەهێنرێت بۆ نموونە كاتێك كارەبا بەكاردەهێنین، كە گڵۆپەكان دادەگیرسێن بیر لەوە ناكەینەوە كە لەكوێوە هاتووە، بەڵام سەبارەت بەو خواردنانەی دەیخۆین  بیركردنەوەو هەستێكی زۆر دەكەین».

ئەنجامگیریی: 

بێ گومان ئەوەی سەرەوە سەرەتایەكی زۆر كورتە لەسەر  پرسێكی ئێكجار گەورە و بەبایەخ كە هەزاران كتێب و وتاری لەسەر نووسراوە بێ لەكۆڕو بەرنامەو  تاقیكردنەوەی بە كرداریی . لەگەڵ ئەوەشدا بەگوێرەی داتاكانی سەرەوە دەكرێت  زۆر شت بسەلمێنرێت یا هەر هیچ نەبێت هەلی بیركردنەوەمان پێدەدات كە تێفكرینێك لەپەیوەستبوونەوەی خراپیبوونی ژینگە و سروشت  لەتەك كۆمپانیا زەبەلاحەكان و سیستەمی هەنووكەییدا.  ئەمەش بەئاسانی نیشانی دەدات كە گرێدانەوەیەك لەنێوانی گەرمبوونی زەوی و كارەساتەكانی كە كەشوهەوای خراپ دەیهێنن ئاشكرایە.

لەگەڵ ئەو هەموو وردەكاری و ئامارانەدا لەسەر رۆڵی كۆمپانیاكان كەڕۆڵی سەرەكییان لەو بارەیەوە هەیە بەڵام رۆڵی تاكیش هەم لەپیسكردن و هەم لەڕێگرتن لێی و كەمكردنەوەی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بەڕاستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆ، هەیە.  ئەمەش هەر لەپیسنەكرنی ژینگەو كاری زۆر بچوكی وەكو كردنی دوشێكی كورت  بەئاوی شلەتێن، كوڵاندنی ئاو لەكترییەكدا بەقەدەر ئەوەی كەدەتەوێت، زۆر گەرمنەكردنی ماڵ و كەمتر بەكارهێنانی ئامرازەكانی فێنككردنەوە، دانەگیرسانی گڵۆپ لەكاتی ناپێویستدا، بەكارنەهێنانی سەیارە مەگەر لەكاتی زەرووریدا، كەمكردنەوەی سەفەر بەسەیارەو دەیەها كاری بچووكی دیكە تادەگاتە وازهێنان لەگۆشت بەهەموو چەشنەكانییەوە. ئەمانە هەمویان رۆڵی خۆیان هەیە وێڕای ئەوەی كارێكی بچووكیشن.  كەواتە مرۆڤەكانیش وەكو تاك  لەڕەفتارو كرداری رۆژانەیان و  شوێنی نیشتەجێبوون و كاركردنیان بەڕۆڵی خۆیان دەتوانن و دەكرێت كەكارایی ئەرێیانەی خۆیان لەسەر ئەم پرسە گەورەیە دابنێن.

ئەو شیكردنەوەو داتایانە پێمان دەڵێن كەهەندێك لەبەشداربووانی خودی كۆبوونەوەكە خۆیان بەگومانن كە لەم جۆرە كۆبوونەوانەدا چارەسەری ئەو كێشە گەورەیە بكرێت. ئەویش لەبەر ئەوەی :

یەك: ئەزموونی كۆبوونەوەی  ساڵی 2009 لەكۆپنهاگن-یان هەیە كەبڕیاربوو ساڵانە 100 ملیار پاوەند یارمەتی وڵاتانی هەژار بدرێت ، بەڵام نەدرا. لەكۆبوونەوەی Cop26  كە پارەكە، 2021 ، لەشاری گلاسكۆی بەریتانیا گیراو چەندەها بڕیاری  زۆری تێدا دراو بەڵام هەندێكیان یا جێبەجێنەكران یاخود زۆر كەمیان كران.

هەر بۆ نموونە بەریتانیا كە رازی بوو بە بەرنامەو بڕیارەكانی لوتكەی ساڵی پار كەچی ژێر بەژێری دەوڵەت نزیكەی 100 مۆڵەتی داوە بەكاری پشكنین و شەقكردن و هەڵكۆڵینی زەوی بۆ گەڕان بەدوای نەوت و غازدا. قسەش لەسەر ئەوە هەیە كەكانی خەڵوزی ‹ كامبریا› بكاتەوە لەبەرئەوەی كەڕەنگە ئەم زستانە بەریتانیا گرفتی  كارەبای هەبێت . ئەمە لەكاتێكدا ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی لەساڵی 2021دا رایگەیاندبوو كەهیچ پڕۆژەیەكی نوێی سووتەمەنی بەردینی ناتوانێت لەساڵی 2022 بەرەوپێشەوە بچێت واتە گەشەتر بكات ئەگەر جیهان رووبەڕووی گەرمبوونی جیهانی و خراپتربوونی كاریگەرییەكانی لەسەر ملیارەها كەس ببێتەوە.

لەلایەكی دیكەوە لەبەریتانیا ساڵانە بڕێك لە بودجەیە تەرخان دەكرا بۆ وڵاتانی هەژار.  بەڵام ریشی سوناك كە وەزیری دارایی بوو ئەو بڕە پارەیەی لەكاتی پەتای كۆرۆنادا كە لەسەدا 0.7 ی داهاتی نیشتمانی بوو، هێنایە خوارەوە بۆ لەسەدا 0.5 .

ئەڵمانیاش لەگەڵ ئەوەی كە هەوڵێكی ئێكجار زۆری داوە كەوڵات لەسەرچاوەی وزەی  كانە خەڵوزەكان و سێنتەرە نەوەوەییەكان رزگار بكات و هەڵیانی پەساردووە، بەڵام بەهۆی جەنگی روسیاو ئۆكرانیاوە كە گوایە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی كارەبا ڕەنگە پەنا بەرێتەوە بۆ بەكارهێنای سەرچاوەی خەڵوز لەوزەدا.

دوو: هەر لەسەرەتای گرتنی لوتكەدا، هەندێك لەبەشداربووان كە بە جددی دەیانەوێت شتێك بكرێت كەمتر هیوایان هەبوو بەوەی كە كۆبوونەوەكە ئەو مەبەستەی كە بۆی ئەنجام دراوە بپێكێت.

هەر بۆ نموونە، Alok Sharmaی پەرلەمانتاری بریتانیا كەپارساڵ دانرا بەسەرۆكی Cop26  لەگلاسگۆ نیگەرانی خۆی دەربڕی سەبارەت بەچارەسەری كەشوهەوا لە كۆبوونەوەكەدا.  ئەو وتی « ئەوانەمان كە هاتووین بۆ میسر بۆ ئەوەی پلەی گەرمی 1.5سەدیی بەزیندووی بهێڵینەوەو  رێز لەوە بگرین كە هەریەكێكمان لەگلاسكۆ لەسەری رێككەوتبووین، ئێستا ناچار بووین بێ وەستان شەڕ بكەین بۆ ئەوەی ئەوە ڕابگرین، بۆ ئەوەی لەسەر یەكێك لەدەستكەوتە سەرەكییەكانی گلاسكۆ كاربكەین بنیاتی بنێین، ئەویش بانگەوازكردنە بۆ لایەنەكان بۆ بەسەركردنەوەو  بەهێزكردنی پلانی نیشتمانی خۆیان سەبارەت بەدەردانی گازی ژەهراوی”.

هەر ئاواش وایل ئەبولمەگد، دیپلۆماتكاری میسری بەرپرسی بەڕێوەبردنی دانوستانەكان لەوكۆبونەوەی ئەم  لوتكەیەدا وتی: “بەیاننامەو بەڵێنی سیاسی لەبەردەم كامێراكاندا دەدرێت، بەڵام لەژوورەكانی دانوستانەكاندا دەگەڕێتەوە بۆ دژایەتیكردنی. ئەم [هەڵوێستە ئەرێنییە بەئاشكرا] بەهایان نابێت تا وەرنەگێڕدرێنە ژوورەكانی دانوستان و تا ئێستاش وا نەبووە”.

ئەبولمەگد وتی: “ناتوانین بەردەوام بین لەسەر رێگای دژایەتیی”، جیابوونەوە لەنێوان ئەوەی لەكایەی گشتیدا روودەدات و ئەوەی لەژوورەكانی دانوستاندا روودەدات ناتوانێت بەردەوام بێت. پێویستە هەموومان رۆحی سازش نیشان بدەین”.

ئەو بەردەوام بوو لەقسەكانی وتی «  پێشكەوتن لە بواری دارایی كەش و هەوا كلیلە.  بەڵێن بەوڵاتانی تازەپێگەیشتو دراوە كە لە ساڵی 2020 وە ساڵانە 100 ملیار دۆلار دابین بكرێت، تاكو یارمەتیان لەكەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی و گونجاندن لەگەڵ كاریگەرییەكانی كەشوهەوای توند بدات، بەڵام هێشتا ئەو بەڵێنە جێبەجێ نەكراوە.  ئەو 100 ملیار دۆلارە تەنانەت لەبەشێكی كەمی ئەو بڕە پارەیەی كە پێویستە نزیك نابێتەوە، ئەو ژمارانە لە ترلیۆنەكاندان ، لەگەڵ ئەوەشدا پەیوەستبوون بەوەوە زۆر گرنگە و سروشتێكی رەمزییە، نیشاندانی متمانە و دروستكردنی متمانەیە.»

هەر لەو بارەیەوە ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان لەچاوپێكەوتنێكدا لە سەروبەندی دانوستانەكاندا رایگەیاند كە كەلێنێك لە نێوان وڵاتە دەوڵەمەندەكان كە بوونەتە هۆی قەیرانی كەشوهەوا و شكستهێنایان لە كەمكردنەوەی دەردانی گازی گەرمخانەیی لەسەر هەژاران، كە بەدەست كاریگەری و كەمی سەرچاوەی دارایی بۆ پاراستنی خۆیان دەناڵێنن .

لەلایەكی دیكەوە سەرۆكی شاندی Cop27ی گرینپیس ئینتەرناشناڵ، یاب سانۆ، قسەكانی رەنگدانەوەی بێزاری گشتی بوو كە وتی: “سەرۆكایەتی Cop27 كەپێداگریی لەسەر كانزاكان دەكات سەبارەت بەدۆزەخی كەشوهەوا، كەچی لەسەرەتادا نەیتوانی تەنانەت باسی سووتەمەنی بەردینی بكات، رەشنووسی دەقەكە دەستبەرداربوونە لەبەرپرسیارێتی بۆ ئەو مەرامەی كەزۆرێك لەوڵاتان دەریانبڕیوە كە دەبینن كەلانی كەم نەوت و غازو خەڵوز بۆ قۆناغێك زیاد دەكرێت.  كاتی ئەوە هاتووە كۆتایی بەو ئینكارییە بهێنرێت، دەبێت تەمەنی سووتەمەنی بەردینی بەخێرایی كۆتایی پێبهێنرێت”.

ئەمانە هەمووی  لەكۆبونەوەی لوتكەدا وترا كەهەر لەو دانیشتنەدا ئاماژە بەوەش كراوە كە 55 كۆمپانیا لەسەرانسەری میسردا بەدوای سەرچاوە نوێیەكانی نەوت و غازدا دەگەڕێن.

سێ: وڵاتانی پیشەسازی پێشكەوتوو كە هۆكاری ئەم كارەساتانەن ئامادە نین بەگوێرەی بەرنامەی ‹قەرەبووكردنەوەی زیان و زەرەركردن یاخود زیان و خەسارە / وێرانكردن› ، Loss and Damage ، برۆن واتە ئامادەبن كە قەرەبووی ئەو زیانانە بكەنەوە بۆ وڵاتانێكی هەژار كە بەشێكی زۆر كەمی دانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنیان بەردەكەوێت.  لەمەش زیاتر بۆ ئەوەی بەربەستی ئەم كارەساتانە بكرێت پیویستە ساڵانە تاساڵی 2030 دوو ترلیۆن دۆلار بخرێتە لاوە بۆ هاوكاری و كۆمەكی ئەو وڵاتانە. بەبێ بوونی ئەم یارمەتی قەرەبووكردنەوەیە ئەو وڵاتانە ناچارن داوای قەرز لە صندوقی دراوی نێودەوڵەتی بكەن كە ئەو قەرزەش پابەندە بە مەجی زۆر قورسەوە كە وڵاتەكە هەژارتر دەكات، كە لەبارێكی ئاواشدا دەبێت ئەوانیش بیر لەدانەوەی قەرزەكە بكەنەوە زیاتر لەوەی لەهەوڵی بەربەستكردنی كارەساتەكانی كە كەشوهەوای خراپ بۆیان دەهێنێت ببن.

پاش مشتومڕو دەستشكانەوەی زۆر رۆژی هەینی، 17 ی مانگ، یەكێتی ئەوروپا ئامادەیی سەبارەت بەقەرەبووكردنەوەی وڵاتانی هەژاری لێقەوماو دەربڕی بەڵام مەرجداری كردووە. دەشیانەوێت پشكنین و لێكۆڵینەوەیەكی زۆری ئەو وڵاتە لێقەومانە بكەن ئەمە ساڵێكی لانی كەم دەوێت ، سندوقێك كە لەماوەی دوو ساڵدا بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەروەها بژاردەی دامەزراندنی كۆمیسیۆنێك كە بزانێت ئایا دەتوانێت بەهاوئاهەنگی لەگەڵ دامەزراوە داراییەكانی دیكەی ئێستا وەك بانكی نێودەوڵەتی كاربكات.

لەگەڵ ئەوەشدا یەكێك لەدانوستانكارانی G77 كەداوای كرد ناوی ئاشكرا نەكرێت، سەرسام نەبوو بەپێشنیارەكەی یەكێتی ئەوروپاو وتی  “هەوڵێكی پێشبینیكراوی یەكێتی ئەوروپایە بۆ تێكدانی گروپی جی 77 لەگفتوگۆكاندا. بێگومان، ئەوە پێشكەوتنێك نییە.  ئەوان تەنیا هەڵوێستی دانوستانكاری رەسەنی خۆیان دووبارە دەكەنەوە بۆ ئەوەی لای بەشداربووان وەك سازشێك دەربكەوێت لەكاتێكدا زۆر باش دەزانن كە سازش نییە.  بە تەواوی ناڕاستگۆییە”

هەتا دواساتی تەواوبوونی كۆبونەوەكە كە شەممە شەوەكەی ، 19ی مانگ، ئەمەریكا و چین ئامادە نەبوون پابەندی پێشنیارەكەی یەكێتی ئەوروپا بن كە لەكاتێكدا وەكو چۆن دوو دەوڵەتی سەرەكی پیشەسازی جیهانن، هەر ئاواش دوو وڵاتی سەرەكین لەپیسكردنی ژینگەو ژەهراویكردنیا. دوای بەردەوامیدانی دانیشتنەكە كە 40 سەعات لە وەختی خۆی زیاتری برد لەبەرەبەیانی یەكشەمەدا ئەوانیش بەجۆرێك لەجۆرەكان رازی بوون، بەڵام ئەوە دیار نییە كەی ئەو پارەیە دەدرێت و كێ دەیدات و بەكێ دەدرێت.

چوار: لە كۆبوونەوەكەدا بەهیچ شێوەیەك ئاژەڵداریی و كێڵگەكانی كە ئاژەڵیان تێدا بەخێودەكرێت كەهۆكاری بەشێكی زۆری گەرمكردنی زەوین بەدانەوەی غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن هەرەوكو پێشتر باسم كرد لەبەرنامەی كۆبوونەوەی لوتكەكەدا نەبوو. بزنسی نەوت و غازی كۆمپانیا گەورەكان گەرچی قسەی لەسەر كراوە بەڵام نەتوانراوە كە ناچاربكرێن لەدەرهێنانی بەرهەمەكانیاندا تەكەنەلۆجیای بێلایەن واتە كە كارایی خراپی  لەسەر ژینگە دانەنێت پەیڕەو بكەن . ئەمە لەكاتێكدا  كەنرخی غاز بەرزە كەچی هەر بەتەنها پێنج كۆمپانیای سەرەكی نەوت و غاز تائێستا لەمساڵدا زیاتر لە 170 ملیار دۆلار قازانجیان كردووە.

پێنج: سێ لەو وڵاتانەی كە كارایی خراپیان لەسەر ژینگە هەیە كەڕوسیاو چین و هیندستانن، سەرۆكەكانیان بەشدارییان نەكرد.  لەبارێكی ئاوادا نوێنەرەكانیان ئەگەر رازیش بووبێتن بەو بڕیارانە ، رەنگە كۆتا بڕیار نەبێت لەلایەن ئەوانەوە، بۆیە گریمانی هەڵوەشاندنەوە یاخود دواكەوتنی هەیە.

شەش: دواقسە و بۆچوونی هەندێك لەكەسایەتییەكان سەبارەت بەكارایی كۆبوونەوەكە: بەپێویستی دەزانم راگەیاندنی چەند كەسێك لەوانە كە خۆیان بەدۆستی ژینگە دەزانن و كەسانی دیارن، لەسەر ئەنجامگیرییەكانی ئەم كۆبوونەوەیە بخەمە بەردەستی خوێنەر.

ئەلۆك شارمەی پەڕلەمانتاری بەریتانیاو كۆنە سەرۆكی لوتكەی 26ی پارەكە، رای وایە كە بەڵێننامەكانیان لاوازن و شەڕەكە لەسەر مانەوەیە بەو پابەندبوونەیان كە  لەگلاسكۆ لەسەری رێكەوتوون.  ئەو جەختی لەسەر ئەوە كردەوەو  دەڵێت  “ لەم كۆبوونەوەدا وەرگرتنی ئاستی  دەردانی گازی ژەهراوی لەساڵی 2025، وەك زانست پێمان دەڵێت پێویستە، بەڵام  لەم دەقەدا [تێكست] نییە. بەدواداچوونی روون لەسەر قۆناغ بەقۆناغی كەمكردنەوەو  دابەزاندنی خەڵوز لەم دەقەدا نییە.  پابەندبوونێكی قۆناغ بەقۆناغ بۆ لەناوبردنی هەموو سووتەمەنی بەردینیی، لەم دەقەدا نییە. قەرەبووكردنەوەی خەسارەكان زەرووییە هەروەها بڕی كەمكردنەوەی دەردانی ئەو غازە لەبری وەستانی لەئاستێكدا.  ئەگەر ئاوا نەكەین ئەمە وەكو كڕینی جلی نوێ وایە  بۆ دراوسێ لەدوای تەماشاكردنی خانووكانیان كەدەسوتێن، چونكە دەنكە شقارتە گڕدراوەكەت لەدەست كەوتۆتە خوارەوە».  

ماری ڕۆبنسن، سەرۆكی گروپی سەركردە پیرەكانی پێشووی جیهان، كۆنە سەرۆكی پێشووی ئێرلەنداو دووجار نوێنەری كەشوهەوای نەتەوەیەكگرتووەكان، وتی: «جیهان لەلێواری كارەساتی كەشوهەوادایە.  پێشكەوتنەكان لەسەر [كەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی] زۆر خاو بووە.  ئێمە لەلێواری جیهانێكی وزەی پاكداین، بەڵام تەنها ئەگەر سەركردەكانی جی 20 لەئاست بەرپرسیارێتیەكانیاندا بژین و قسەكانیان بپارێزن و ئیرادەیان بەهێز بكەن.  ئەركەكە لەسەر ئەوانە”.

ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان هۆشداریداو وتی: «هەسارەكەمان هێشتا لەژووری فریاكەوتندایە. پێویستە ئێستا بەشێوەیەكی بەرچاو دەردانی گازی ژەهراوی كەمبكەینەوە – و ئەمە پرسێكە كە ئەم لوتكەیە  باسی نەكردووە.  جیهان هێشتا پێویستی بەبازدانێكی زەبەلاح هەیە لەسەر تەماحی كەشوهەوا”.

لۆڕێنس توبیانا، یەكێك لە ئەندزیارانی رێككەوتنی كەشوهەوای پاریسی ساڵی 2015، كە ئێستا بەڕێوەبەری جێبەجێكاری دامەزراوەی كەشوهەوای ئەوروپایە ئاماژەی بەوە كردووە، «كاریگەری پیشەسازی سووتەمەنی بەردینیی لەسەرانسەری وڵاتەكەدا دەركەوتووە»... “ئەم كۆبوونەوەیە پێداویستییەكانی لەدەوروبەری ئەو وڵاتانە لاواز كردووە كەبەڵێنی نوێ و گەورەتریان لەبارەی كەمكردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوییەوە داوە. لەدەقی [گرێبەستەكەدا] هیچ باسێك لەكۆتاییهێنان بەقۆناغ بەقۆناغی سووتەمەنی بەردینی نەكراوە،  ئاماژەیەكی كەم بەئامانجی گەیشتن بەپلەی گەرمی 1.5 سەدیی  كراوە”.  ئەو وتیشی « سەرۆكایەتی میسر دەقێكی خستە بەردەست كە بەڕوونی دەوڵەتە پترۆ نەوت و غازەكان و پیشەسازییەكانی سووتەمەنی بەردینی دەپارێزێت كەئەم رەوتە ناتوانێ ساڵی داهاتوو لەئیمارات بەردەوام بێت”.

ئێد میلیباند، شادۆ سكرتێری گۆڕانی كەشوهەواو دابەزینی پلەی گەرمی بۆ سفرە لەحزبی لەیبەر  بە پەرلەمانتارانی راگەیاندووە كە «  Cop27  شكستی هێنا لەپرسە سەرەكییەكەی هێشتنەوەی گەرمبوونی جیهانی بۆ تەنها 1.5ی سەدیی لەسەرووی ئاستی  پیشەسازییەوە»

لەبەشداریكردنی دانەوەی وەڵامی پرسیارەكاندا وتی: «پێویستە روون بین، لەسەر پرسە چارەنووسسازەكەی هاتنەخوارەی پلەی گەرمی بۆ 1.5 پلە، ئەم لوتكەیە شكستی هێنا.  ئێمە لەئێستاوە كاریگەرییە كارەساتبارەكانی یەك پلەی گەرمبوونەوە دەبین هاوكاتیش لەبری ئەوەی رووبەڕووی ئەم قەیرانە ببنەوە، زۆرێك لەسەركردەكان یاری دەكەن لەكاتێكدا جیهان دەسووتێت، سەرەنجامی ئەوەش  بەگوێرەی نەتەوەیەكگرتووەكان ئێمە لەئێستادا لەسەر رێڕەوی گەرمبوونێكی كارەساتباری 2.8 پلەین».

هەروەها وتیشی « پێویستە راستییەكان بڵێین. ئەگەر كارێكی جیاوازو خێرا نەكەین، میراتێكی ترسناك بەجێدەهێڵین.  بەم پاشخانەوە  هیچ وڵاتێك ناتوانێت  پشتی خۆی بخورێنێت هەروەكو هەر وڵاتێك كەخۆی بەپێشەنگی كەشوهەوا دەزانێت، بەرپرسیارێتی و دەرفەتێكمان لەبەردەمدایە بۆ دانانی پلانێكی خێرا لەساڵی داهاتووداو دەسەڵاتی ئەخلاقیمان لەدانوستانەكاندا پەیوەستە بەوەوە».

تێبینی:

نووسینی ئەم وتارە بەرهەمی خوێندنەوەی زیاتر لە 20 وتارو تووێژینەوەیە. بەپێویستم نەزانی لەدامێنی وتارەكەوە ئاماژەیان پێبكەم، بەڵام هەر خوێنەرێك بەگومانە لەئامارو بەڵگەكان دەتوانێت لەمێسنجەرەوە یاخود بەئیمەیل ئاگادارم بكاتەوە تاكو هەندێك لەو سەرچاوانەی بۆ بنێرم.