.jpeg)
كوردستان؛ رەوشی ژنان لەپاشەكشەدایە
لەساڵی رابردوودا 73 ژن كوژراون
2 ساڵ لەمەوپێش
شەنای فاتح
لەكوردستان رەوشی ژنان لەپاشەكشەدایەو توندوتیژییەكانیش لەبەرزبوونەوەدایە و رۆژانە چەندین ژن رووبەڕووی هەڕەشە دەبنەوە، تەنها لەساڵی رابردوودا 73 ژن كوژراون و بەپێی ئەو ئامارانەشی لەبەردەستدان لەساڵی ٢٠١١تا٢٠٢٠، ٤٣٧ ژن كوژراون و ٥٥٩ ژنیش خۆیان كوشتووەو هەزارو ٦١ ژنیش خۆیان سوتاندووە، هەروەها لەساڵی ٢٠١٥وە زیاتر لەهەشت هەزار ئافرەت لەناو شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ژناندا پارێزراون.
ئاری رەفیق، یاریدەدەری بەڕێوبەری گشتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و خێزان لەوەزارەتی ناوخۆ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «ساڵانە ئاستی تاوانەكان جیاوازەو هەندێك ساڵ شەش مانگی یەكەم ئاستی تاوانەكان زیاترە وەك لەشەش مانگی دووەم، بۆ نموونە لەشەش مانگی یەكەمی ساڵی ٢٠٢٢ ئاستی تاوانەكانی كوشتنی ژنان بەرزترە وەك لەشەش مانگی دووەم».
سەبارەت بەشەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ئافرەتان ئاری رەفیق وتی: «ئەو دەزگایانە نەبن دۆخی كۆمەڵایەتی زۆر خراپتر دەبێت بەراورد بەئێستاو ئاستی تاوانەكان بەتایبەتیش تاوانە قورسەكان بەتایبەت كوشتنی ژنان ژمارەكانی زۆر زیاتر دەبێت، واتە گەر ئێمە لەساڵێكدا ٣٥ حاڵەتی كوشتنی ژنانمان هەبێت پێموایە ئەگەر شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ئافرەتان نەبێت ژمارەكە ٧٠ حاڵەت تێپەڕدەكات».
بەپێی ئاماری بەڕێوبەرایەتی گشتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و خێزان لەساڵی ٢٠١٥ تائێستا زیاتر لەهەشت هەزار ئافرەت لەناو شەڵتەرو ماڵی داڵدەدانی ژناندا پارێزراون و لەو ژمارەیەش لەئێستادا نزیكەی ١٠٠ ئافرەت لەناو بنكەكانی داڵدەدانی ژنان ماونەتەوەو ئەوانەی دیكە گەڕێنراونەتەوە ناو خێزانەكانیان لەڕێگای میكانزمێكی ئیداریەوە كەداڕێژراوە لەیەكێك لەو میكانیزمانە وەرگرتنی بەڵێننامە لەو كەسانەی گەرەنتی پاراستنی رۆحی ئەو ژنانە لەئەستۆ دەگرن.
شەیما مستەفا، ئەندامی سكرتارییەتی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بێگومان یەكێك لەئەگەرە سەرەكییەكانی توندوتیژی بەرامبەر ژنان بوونی هزرو بیری كۆنەپەرستییەو بەشێكی كێشەكانیش پەیوەندیان بەپیاوسالارییەوە نییە، چونكە هەندێك جار ژن هەبووە هۆكاری توندوتیژی بووە لەخێزاندا بۆ نموونە لەساڵانی رابردوودا خەسوو بەشێوەیەكی توندوتیژ بەرامبەر بە بووكەكەی جوڵاوەتەوە، بەداخەوە تائێستا كۆمەڵگای ئێمەدا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی ژن و پیاو لەیەك ئاستدا ببینرێن و ژن وەك رەگەزی دووەم دەبینرێت».
وتیشی: كۆمەڵگا ئەو پێگەیەی نەداوەتە ژن كەبتوانێت تواناكانی خۆی پەرەپێبدات و بڕیار لەپاشەڕۆژی خۆی بدات و لەهەموو بوارەكاندا ژن پشتگوێخراوە و ئاماری توندوتیژییەكان بەرامبەر ژنان نازانرێت زیادبووە یان كەم؟ چونكە سەرجەم دیاردەكان ئاشكرا ناكرێن و حاڵەت هەیە بەڕێگای جیاجیا چارەسەردەكرێت بەبێ ئەوەی بگاتە دادگا و شوێنی پەیوەندیدار».
بەپێی ئامارەكان لەساڵی ٢٠٢٢دا لەهەرێمی كوردستاندا ٧٣ژن كوژراون و چالاكوانێكی ژنانیش دەڵێت: نەبوونی سیستەمێكی كۆمەڵایەتی بەهێز هۆكارێكە بۆ زۆربوونی توندوتیژییەكان.
لەیلا عەبدوڵا، توێژەری كۆمەڵایەتی و چالاكوانی بواری ژنان بۆ هاوڵاتی دواو وتی: «بەداخەوە بەهۆی هەندێ هۆكار لەعێراق بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی رەوشی ژن بەرەو دواوە دەڕوات، هۆكارەكانیش زۆرن بۆ نموونە ناهەمواری بارودۆخی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و بەكارنەهێنانی یاسا».
ئەو دەڵێت: «توندوتیژییەكان بەرامبەر ژنان لەبەرزبوونەوەدایەو رۆژانە چەندین ژن رووبەڕووی هەڕەشە دەبنەوە و خۆیان دەكوژن، كەئەمانەش پاڵنەرێكیان هەیە و نەبوونی سیستەمێكی كۆمەڵایەتی بەهێز بۆ ناو خێزانەكان و بۆ ناو كۆمەڵگا كەئەوەش كاریگەری لەسەر تاكەكان هەیە».
بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان لەساڵی ٢٠١١تا٢٠٢٠ ، ٤٣٧ ئافرەت كوژراون و ٥٥٩ ئافرەتیش خۆیان كوشتووەو هەزارو ٦١ ژنیش خۆیان سوتاندووە.
