هاوڵاتی

پەرلەمانی عێراق لەبەرەبەیانی 27ی مانگی ئازاری رابووردوو دوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان (پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان) بڕیاریدا لەدوای 18 ساڵ و بۆ جارێكی تر لەشاری كەركوك هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەنجامبدرێت كە بەهۆی دۆخی تایبەتی كەركوكەوە لەو ماوەیەدا هیچ هەڵبژاردنێكی تیادا ئەنجامنەدراوە،  ئەمە لەكاتێكدا عەرەبەكان پێشوازی لەو بڕیارە دەكەن و توركمانەكانیش رەتیناكەنەوەو پارتی دیموكراتی كوردستانیش یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركوك دەنگبدات و یەكێتیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركوك كردووە.

شاری كەركوك كە لەساڵی 2003ەوە بەدەست كوردەوە ئیدارە دەدراو پارێزگارەكەی كورد بووە، لەدوای ساڵی 2017شەوە حكومەتی عێراقی ئیدارەی شارەكەی بەدەستەوەیەو پارێزگاكەی بەوەكالەت لەلایەن عەرەبێكەوە بەڕێوەدەبرێت، دانیشتوانەكەی نزیكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەس دەبێت، كەزۆرینەی كوردو بەشێكیشی پێكهاتەی عەرەب و توركمان و چەند نەتەوەیەكی دیكەی تیادایە، خاوەنی شەش كێڵگەی نەوتییە كە یەدەگی نەوتی بە 13 ملیار بەرمیل نەوت مەزەندە دەكرێت، لەڕووی سیاسیشەوە ئەم شارە بەهۆی دۆخی تایبەتیەوە لەدوای ساڵی 2005ەوە جگە لەهەڵبژارنەكەی ئەو ساڵە نەبێت هیچ هەڵبژاردنێكی دیكەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی تیا ئەنجامنەدراوەو هەر بەو شێوەیە ماوەتەوەو چەند جارێك هەوڵدراوە گۆڕانكاری تیادا ئەنجامبدرێت، بەڵام سەری نەگرتووە.

بەپێی ماددەی 15 لەیاسای هەڵبژاردنەكان ئەنجومەنی پارێزگاكان لە 12 كورسی پێكدێت كە بۆ هەر 200 كەسێكیش لەو پارێزگایانەی كە ژمارەی دانیشتوانیان لە 1 ملیۆن كەس زیاترە (بەپێی ئاماری وەزارەتی بازرگانی عێراق بۆ ساڵی 2019)، بەم جۆرە ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دەبێتە 15 كەس چونكە ژمارەی دانیشتوانەكەی 1 ملیۆن و 600 هەزار كەسە.

دەربارەی شاری كەركوكیش یاساكە چەند خاڵێكی دیاریكردووە كەگرنگترینیان ئەوەیە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتەكانی ناوخۆ، تەندروستی، داد، بازرگانی و پلاندانان و پەرلەمانتارانی هەر پێكهاتەیەك لەپێكهاتەكانی كەركووك وردبینی لەتۆماری دەنگدەرانی پارێزگاكە دەكەن، ئەویش لەسەر ئەم بنەمایانە:

 یەكەم/ئەو هاووڵاتییانەی لەسەرژمێریی ساڵی 1957ی سەرژمێری پاشایەتیدا تۆماركراون.

دووەم/ ئەوانەی دەركراون و گەڕاونەتەوەو بەپێی لیژنەی بەدواداچوونی راستییەكانی ماددەی 140ـی دەستوور یان ئەوانەی رێوشوێنەكانیان بەپێی رێكارە كارپێكراوەكان كردووە،

سێیەم/ كورسییەك لەئەنجوومەنی پارێزگە بۆ پێكهاتەی كریستیان «كلدان، سریان، ئاشوورییەكان» تەرخاندەكرێت.

چوارەم/ هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستە باڵاكانی پارێزگاكە بە رێژەی 32٪ بۆ پێكهاتەكانی كورد، توركمان، عەرەب و رێژەی 8٪ بۆ كریستیانەكان.

پێنجەم/ وەرگرتنەوەی دەسەڵات لەسەرۆك وەزیران بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لەپارێزگای كەركووك.

دوابەدوای پەسەندكردنی یاساكەش كاردانەوەی لایەنە سیاسییەكان لەكەركوك جۆراوجۆربوون، بەجۆرێك هەر حزبەو پێكهاتەیەك بەشێوەیەكی جیاواز تێپەڕاندنی یاساكەیان وەسفكرد.

مەحمود زەیدان عوبێدی سەركردە لەحزبی مەشروعی عەرەبی سووننە (كە لەلایەن خەمیس خەنجەرەوە سەرۆكایەتی دەكرێت) دەڵێت: لەڕابووردوودا غەدرێكی گەورە لەپارێزگاكە كراوەو لەساڵی 2005ەوە دۆخێكی ناجێگیری هەیە و چارەسەرنەكردنی گرفتە سیاسییە هەڵواسراوەكان لەپارێزگاكەدا وایكردووە هەڵبژاردن ئەنجامنەدرێت، ئاماژەش بەوەدەكات رێككەوتنی سیاسی نێوان پێكهاتەكانی كەركوك بەكوردو عەرەب و توركمانەوە وایكرد كەئەم یاسایە تێپەڕێت، دەربارەی تۆماری هەڵبژاردنەكانیش ئەو سەركردەیەی عەرەب دەڵێت لەڕابووردوودا ئەوە گرفتی گەورەی بەردەم هەڵبژاردن بووە، پێویستە وردبینی تیادابكرێت و چارەسەری كەموكورتییەكان بكرێت و دواتر هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت كەئەمەش پێویستی بەئیرادەیەكی سیاسی راستەقینەو ئاشكرا هەیە.

سەبارەت بەهەڵوێستی توركمانەكانیش حەسەن تۆران سەرۆكی بەرەی توركمانی لەكەركوك دەڵێت: ساڵی 2018 تەواوی پێكهاتەكان رێككەوتن كە هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت لەساڵی 2019 بەڵام پێكهاتەی كوردی لەدادگای فیدراڵی تانەیان لەهەڵوەشاندنەوەی تۆماری دەنگدەران لەوكاتدا داو نەكرا، ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات ئەوان لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندان بەڵام كوردەكان ترسیان لەوردبینی تۆماری دەنگدەران هەیە بەوتەی حەسەن تۆران ئەویش بەهۆی ئەو گۆڕانكارییانەی لەدوای ساڵی 2003 لەو تۆمارانەدا كراون، سەركردەكەی بەرەی توركمانی هیواش دەخوازێت هەنگاوی جددی بنرێت بۆ وردبینی تەواوەتی تۆماری دەنگدەران بەر لەهەر هەڵبژاردنێك.

دەربارەی هەڵوێستی كوردیش، پارتی دیموكراتی كوردستان یاساكە بەدەستكەوت دەزانێت چونكە هیچ عەرەبێكی هاوردە ناتوانێت لەكەركووك دەنگبدات و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لایەنێكی سیاسی تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد.

لەڕاگەیەندراوێكدا فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق یاساكە بەدەستكەوت و گرنگ و پێویستی دەزانێت و دەڵێت: «لەكەركووك هەموو ئەو رێگرییانەی هەبوون بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا هەڵگیران و بۆ یەكەمجار سەرژمێری ساڵی 1957 دەكرێتە بنەما بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، بەمەش زامنی مافی دەنگدەرانی ئەو ناوچانەی بەهۆی سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافی لەكەركووك دابڕابوون، وەكو: (چەمچەماڵ و كفری و كەلار و دووزخورماتوو) ناوچەكانی دیكە دەكەین.» هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: یاساكە چەندین دەستكەوتی تیادایە وەك (هەڵگرتنی دابەشكردنی پۆستەكانی كەركووك لەسەر بنەمای یەكسانی 32٪، زامنی دەنگی دەنگدەرانی سنووری شارۆچكەی (سەرگەڕان)، ئەو خێزانانەی بەهۆی سیاسەتی تەعریب لەكەركووك راگوازرابوون بەپێی مادەی 140 دیسان مافی دەنگدانیان دەبێت، ماددەی 35 لەیاسای ژمارە 12ـی ساڵی 2018 و ماددەی 12 لەیاسای ژمارە 14ـی ساڵی 2019 هەڵگیران، كە رێگربوون لەبەردەم هەڵبژاردنی كەركووك، گەرەنتیكردنی دەنگی ئاوارەكانی كەركووك و شەنگال كەدەتوانن لەو ناوچانەی لێی نیشتەجێن دەنگی خۆیان بۆ شارەكەیان بدەن، لەبارەی كۆتایی كریستیانەكانیش دوای هەوڵدانێكی زۆر سەركەوتوو بووین لەوەی كریستییەكانی كوردستان نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت و خەڵكی دیكە لەجیاتی ئەوان نەچێتە پەرلەمانی عێراق).

لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان رەخنەی هەیەو تانەشی لەبڕیارەكە داوە، فراكسیۆنی یەكێتی لەبەغدا لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت: «لایەنێكی سیاسی بۆ بەرژەوەندی تەسكی حزبیان لەبەرامبەر دوو كورسی كۆتای مەسیحییەكان و دەنگی ئاوارەكانی ناو كەمپەكانی دەشتی نەینەوا، سازشیان لەسەر كەركووك كرد». بەكورتییەكەی رەخنەكەی یەكێتی لەیاساكە ئەم خاڵانەیە:

(یەكەم/ جارێكی دیكە دۆخی كەركووك لەپارێزگاكانی دیكە جیاكراوەتەوە.

دووەم/ بێبەشكردنی دەیان هەزار دەنگدەری كەركووك لەچەمچەماڵ، كەلار، كفری و خورماتوو.

سێیەم/ دەنگدانی ئەو عەرەبە هاوردانەی لەپێش ساڵی 2003ـەوە لەكەركووك بوون و كۆبۆنی خۆراكیان كەركووكە.

چوارەم/ هیچ واتایەك بۆ ماددەی 140ـی دەستوور ناهێڵدرێتەوە).

ئێستا ئەوەی پرسیاری سەرەكییە ئایا لەكەركوك هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لەم دۆخە ئاڵۆزو پڕ گرێ و نەگونجانی لایەنە سیاسییەكان و پێكهاتەكاندا ئەنجامدەدرێت یاخود نا..؟