هاوڵاتی 

لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا كەبڕیارە ١٤ی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەڕێگەی پارتی چەپی سەوز: كە بەشێكە لەهاوپەیمانی رەنج و ئازادی بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا دەكات، بۆ هەڵبژاردنەكانیش پارتی چەپی سەوز بەیاننامەیەكی ٧٦ لاپەڕەیی وەك پەیڕەوو بەرنامەی خۆیان بڵاوكردەوە.

بەیاننامەكەی پارتی چەپی سەوز كە بەناوی ‹لێرەین و پێكەوە دەیگۆڕین› بڵاوكرایەوە، لەدوو بەش پێكدێت. بەشی یەكەم لەژێر ناوی پێكەوە دەیگۆڕین و بەشی دووەمیش لەژێر ناوی ‹بۆ دەستوری بنەڕەتیەكی دیموكرات پێكەوە دەیگۆڕین› خرایە بەردەستی هاووڵاتیانی توركیا.

بەیاننامەكە، بەگشتی باسی چارەسەری پرسی كورد، چارەسەری قەیرانی ئابوری، هەژاری و بێكاری، دادپەروەری، ئازادی رادەربڕین، ئازادی میدیا، هاووڵاتی یەكسان، مافی ژن و منداڵ و بەگشتی مافی مرۆڤ و چەندین پرسی دیكە دەكات كە (رۆژنامەی هاوڵاتی) بەشێك لەخاڵە گرنگەكانی بەیاننامەكەی پارتی چەپی سەوز لەم راپۆرتەدا دەخاتەڕوو.

لەبەیاننامەكەدا هاتووە: لەجیهاندا قەیرانی ئابوری و جەنگی زلهێزەكان لەئارادایە. لەتوركیاش بەهۆی ئەوەی كێشەی كوردو كێشەكانی كۆمەڵگا و سیاسەتی چارەسەر نەكراون، قەیرانەكان قوڵتر دەبنەوە. لەقۆناغێكی بەم شێوەیەدا، توركیا بەرەو هەڵبژاردنێكی مێژوویی و هەستیار هەنگاو دەنێت. ئەم هەڵبژاردنە خاڵێكی وەرچەرخان دەبێت. لە ١٤ی ئایاردا، دەنگ بەئاییندەی توركیا دەدرێت. لەبەردەمماندا تەنیا دوو رێگە هەیە. یان رێگە لەفاشیزم دەگرین، یاخود فاشیزم زیاتر بڵاودەبێتەوە. لەدووڕیانێكداین. ئێمەش هەم رێگری لەفاشیزم دەكەین، هەم بۆ ئاییندەیەكی یەكسان و ئازاد، لەپەرلەماندا بە بەهێزی جێی خۆمان دەگرینەوە.

لەبومەلەرزەكەی ٦ی شوباتدا كە ناوەندەكەی مەرەش بوو، شارەكانمان وێران بوون، گەلەكەمان گیانی لەدەستدا. ئازارەكەمان زۆر گەورەیەو پرسەكەمان بەردەوامە. بومەلەرزەكە تەنیا شارەكانی ئێمەی وێران نەكرد، بەتەنیا ئازیزانی ئێمەی نەبرد، بەڵكو سیاسەتی ئاكەپە – مەهەپە لەبومەلەرزەكەدا ئاشكرا بوو. وێرانەیەكی زۆر دروستبوو، ئازارەكە گەورەیە، بەڵام بینیمان كە بەتایبەتی لە ٧٢ كاتژمێری سەرەتای كارەساتەكەدا دەسەڵات هیچ دەستوەردانی نەكردو كۆمەڵگا خۆی دەستی بەكار كردو تاوەكو ئێستاش لەخەبات بەردەوامەو ئێستاش دەتوانین هاوكارییەكان زیاتر بكەین. ئەم بومەلەرزەیە جارێكی دیكە ئاشكرایكرد، خۆبەڕێوەبەری خۆجێی رۆڵێكی زۆر كاریگەری هەیەو ناوەندیپارێزیش لەگەڵ كۆمەڵگادا ناگونجێت.

دەست بەڕەوانەكردنی ئەم دەسەڵاتەو لەدژی ‹كارەساتی سەدە› دەست بەبنیاتنانی كۆمارێكی دیموكرات دەكەین. پێكەوەبوونی هەموو پێكهاتە، ئایین و كولتورەكان كە لەدەستوورێكی بنەڕەتیدا بپارێزرێن، نیشانەی دیموكراسی كۆمەڵگایە.

ئەم كۆمارەی توركیا سەد ساڵە لەسەر ترس لەئیرادەی هاوبەشی گەلان و هەڵهاتن لەم راستیە دامەزرێنراوە.

سیاسەتی رەتكردنەوە، كێشەی كوردی لەتوركیا زیاتر قوڵكردەوە، مێژووی كۆمار پڕە لەنموونەی كودەتای سەربازی و مەدەنی، فشار، قەدەغە، پێشێلكاریكردنی مافەكانی مرۆڤ، دەستبەسەرداگرتنی ئیرادەی مرۆڤ و رەتكردنەوەی داواكاری كۆمەڵگایە.

ئەمڕۆ ئابووری كەخزمەت بەسەرۆكەكان و هاوكارەكانیان دەكات، لەگەشەكردن كەوتووەو بۆ وێرانەیەكی سیاسی گۆڕاوە. رەنجدەران و بەشێكی زۆر لەكۆمەڵگا حسابیان بۆ نەكراوە، بۆ ئەوەی ئەم زەمینەیە كە شێفەكان دەوڵەمەند دەكات، پێكەوە تێكۆشان دەكەین. لەبەرامبەر سیستمێك كە دەست بەسەر رەنجدا دەگرێت، كۆمارێك دادەمەزرێنین كە هەر كەسێك خاوەن بەرهەمی ئازادی خۆی بێت.

ئێمە دێین كە لەدووەمین سەدەی كۆماری توركیادا، كۆتایی بەنادادپەروەری، گۆڕینی دەوڵەت بۆ چەتەگەری و مافیاگەری، دروستكردنی میكانیزمەكان كە لەم رێگەیەوە زوڵمی خۆیان دەشارنەوە بهێنین. لەدژی قەیرانەكانی سیاسی، ئابوری و ژینگە، ئێمە وەك گەلان، ژنان، گەنجان، لایەنە دیموكرات و ئازادیخوازەكان و هەموو ژێردەستەكان هەوڵی كۆمارێكی دیموكرات دەدەین.

رێگەی چارەسەری بۆ دیموكراسی و ئەو قەیرانانەی كە ئاكەپەو مەهەپە قوڵیان كردووەتەوە، دیموكراسیەكی رادیكاڵە. چارەسەری ئەم ئۆپۆزسیۆنەی نێو سیستمی توركیا نییە، بەڵكو چارەسەری رێگەی سێیەم و كۆماری دیموكراتە.

لەڕێگەی سیستمی سیاسی گشتگیری خۆبەڕێوەبەری خۆجێی، كۆمەڵگایەكی دیموكرات و ژینگەدۆست، یەكسانی رەگەزی، ئازادو مافەكانی مرۆڤ، كۆمارێكی دیموكرات بنیات دەنێین. كێشەكانی توركیا زۆر گەورەن. كێشەكانمان بناغەیین. بۆیە ئێمە بانگەشە بۆ چارەسەری بنەڕەتی بۆ كێشە بنەڕەتیەكان دەكەین. نۆژەنكردنەوە كە بەماكیاژكردن چارەسەری ریشەیی پێكنایەت.

رێگەی چارەسەركردنی كێشەكان پێویستە لە بناغەوە و سیستماتیك بێت. لەلایەك هاوپەیمانی ئاكەپە-مەهەپە هەیە، واتە هێزی دەسەڵاتداری ئێستا. لەلایەكی دیكەوە ئۆپۆزسیۆنێك هەیە كەدەیەوێت بەرگێكی نوێی بەبەر كێشەكاندا بكات، بەڵێنی سنووردار لەچوارچێوەی سیستمدا دەدەن، بەڵام چارەسەرەكە لەگۆڕانی راستەقینەدایە. چارەسەری لەگۆڕانی دیموكراسیدایە. بۆیە رێگای ئێمە رێگای سێیەمە. حزبەكەمان هەروەها سەركێشی رێگەی سێیەمە.

پرسی كورد بەدیموكرات و ئاشتیانە چارەسەر دەبێت

لەقۆناغێكداین كەسەدەی یەكەمی كۆمار تەواو دەبێت و دەكەوینە سەدەی دووەمەوە. سەدەی دووەمی كۆمار لەبری رەتكردنەوە و فشارەكان، سەدەی دیالۆگی دیموكراتی و ئاشتیانە دەبێت بۆ چارەسەری پرسی كورد. پەرلەمان زەمینەی دیالۆگ و چارەسەری ئامادە دەكات و لەڕێگەی دانوستانی دیموكراسیەوە قازانج بەهەموو كۆمەڵگا دەگەیەنێت. لەم چوارچێوەیەدا رێگە بۆ چارەسەری هەموو كێشەكان و ناسینی هەموو مافەكان بەمافی زمانی دایكیشەوە دەكرێتەوە.

 بۆ ئەوەی كێشەی كورد لەڕێگەی دیموكراسی و ئاشتییەوە چارەسەر بكرێت، پێویستە گۆشەگیری هەڵبگیرێت كە لەدەقی یاسا نیودەوڵەتیەكان و مافەكانی مرۆڤدایە. لەبەرئەوەی چارەسەر بەشەڕو سیاسەتی ئەمنی نابێت، بەڵكو بە دیالۆگ و دانوستان دەبێت.

ئێمە بۆ ئەوە دێین كەبەرپرسیاری چارەسەری پرسی كورد لەڕێگەی ئاشتی، دیالۆگ و دانوستانەوە بگرینە ئەستۆ كەپرسێكە زۆر ئاڵۆز بووە. پێوانەكانی ئێمە، دانوستان و دیالۆگ دەبێت و بەم شێوەیە هەموو كۆمەڵگا سوود بەدەستدەهێنێت، واتە سوود بەهەموومان دەگەیەنێت.

دەستووری بنەڕەتی سەدەی دووەم

پارتی چەپی سەوز ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: ئێمە ئامادەین پێكەوە دەستوورێكی بنەڕەتی نوێ ئامادە بكەین كە لەگەڵ هەموو ناسنامە، كەلتوور، ئایین و زمانەكانی توركیا بگونجێت و دەستوورێكی دیموكرات و ئازاد پێشكەش بەكۆمەڵگا بكەین. پێویستە دەستووری دیموكرات، مافی هەموو لایەن و پێكهاتەكان لەنێو خۆیدا مسۆگەر بكات. ئێمە بەرگری لەدەستوورێك دەكەین كە مافی هەموو گەلانی تێدا مسۆگەر كرابێت. پێویستە لەدەستووردا مافی سەندیكاكان، ئاسایشی كۆمەڵایەتی، مافی ئابوری تاك، نیشتەجێبوون، خاوەن پێداویستی تایبەت، مافی بەدەستهێنانی خۆراك و ئاو، هەڵگرتنی ئەركی زۆرەملێی سەربازی، پەروەردە و فێركردن، دادگای سەربەخۆ، مافی ژنان و منداڵان، ئازادی میدیا جێگیر بكرێن و ئەم بەرنامەیەش بەرنامەی رێگەی سێیەمە كەئێمە نوێنەرایەتی دەكەین.

بەهێزكردنی سیستمی پەرلەمانی

گۆڕانكاری لە سیستمی پەرلەمانی دەكەین و هەوڵ بۆ سیستمێكی پەرلەمانی بەهێز دەدەین كەهاوسەنگیەكان بپارێزرێت و لەگەڵ سیستمی دیموكراسیدا بگونجێت و سیستمێكی بەهێزی خۆبەڕێوەبەری خۆجێیی بنیات دەنێین. كۆمارێكی دیموكرات دادەمەزرێنین  و لەدژی سیستمی قەیوم دەوەستینەوە كە ئاكەپەو مەهەپە لەو رێگەیەوە دەست بەسەر ئیرادەی گەلەوە دەگرن و دەست بەسەر پێگەی نوێنەرانی گەل لەپەرلەمان و شارەوانییەكاندا دەگرن. ئەنجومەنەكان، دەستەی شارەكان، پلاتفۆرمەكان و رێكخراوە دیموكرات و سەندیكا پیشەییەكان بەهێز دەكەین. بەكورتی كۆتایی بەڕژێمی قەیوم دەهێنین كە لەدژی ئیرادەی گەل و هەڵبژاردنە.

دادوەریەكی بێلایەن

لەڕابردوودا، دەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە هەموو هەوڵێكیانداوە كە دەست بەسەر دەسەڵاتی دادوەریدا بگرن و لەو رێگەیەوە ئۆپۆزسیۆن لەناوببەن و كۆمەڵگا كۆنتڕۆڵ بكەن، ئێمە لەدژی ئەو هەوڵانە بۆ ئەوە هاتووین كە دادوەریەكی بێلایەن مسۆگەر بكەین كە بەرگری لەهەموو بەشەكانی كۆمەڵگا بكات و لەژێر دەسەڵاتی ئاكەپە و مەهەپە دەربهێنرێت.

سیاسەتێكی نێودەوڵەتی ئاشتیانە

لەبەرامبەر هەوڵەكانی ئەم دەسەڵاتە كە سیاسەتی نێودەوڵەتی، بەعەقڵیەتی شەڕ، توندوتیژی و سەربازی بەڕێوەدەبات و لەدژی ئەو لایەنانەی كە پەرە بەسیاسەتی شەڕ دەدەن لێرەین. بەئامانجی پاراستنی مافی گەلان، نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان، تێكدانی ژینگەو سروشت لەلایەن سەرمایەدارەكانەوە كەسوودی ماددی بەدەستدەهێنن، سیاسەتی نێودەوڵەتی ئاشتیانە پەیڕەو دەكەین.

بەمەبەستی چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەموو جیهان بەشێوەیەكی ئاشتیانەو دیموكراسی، دیپلۆماسی و دانوستانی ئاشتیانە بەبناغە وەردەگرین. لەدووەمین سەدەی كۆماری توركیادا، بۆ ئاشتی ناوخۆیی، هەرێمی و نێودەوڵەتی كۆمارێكی دیموكرات بنیات دەنێین.

ئازادیی حزبی سیاسی

كۆتایی بەبەندی هەڵبژاردن دەهێنین و سەرجەم پارتە سیاسییەكان دەتوانن بەئەندازەی دەنگی خۆیان لەپەرلەماندا جێگیر ببن و نوێنەرایەتی دەنگدەرەكانیان بكەن. پێویستە لەسیاسەتدا ژنان و پیاوان یەكسان بن و ئەمەش لەدەستووردا مسۆگەر دەكرێت. یاسایەك دەردەكرێت كەسیستمی هاوسەرۆكایەتی لەهەموو كایەكانی سیاسەتدا جێگیربكرێت. یاسایەك دەردەكەین كەكارمەندانی حكومی بتوانن بەئازادانە رای خۆیان و لایەنگری خۆیان بۆ پارتی دڵخوازی خۆیان دەرببڕن. بەگوێرەی مافی پارتەكان، هاوكاریەكانی گەنجینە بۆ پارتە سیاسییەكان مسۆگەر دەكرێت و بەهیچ شێوەیەك یاسای داخستنی پارتە سیاسییەكان نامێنێت.

پاراستنی مافەكانی مرۆڤ

راستەوخۆ هەموو بڕیارێكی دادگای مافەكانی مرۆڤی ئەوروپا جێبەجێ دەكرێت. جگە لەجێبەجێكردنی بڕیارەكانی دادگاكە، پرۆتۆكۆلی نوێی دیكە واژۆ دەكرێت. هەموو بڕیارەكانی دادگای مافەكانی مرۆڤ كەپێشتر دەركراون و جێبەجێ نەكراون، جێبەجێ دەكرێن. هەموو ئەو رووداوانەی كە ئەشكەنجەیان تێیدا كراوە جارێكی دیكە دۆسیەكان هەڵدەدرێنەوە. رێگە دەدرێت كەكارمەندانی حكومەت لەبەرامبەر مامەڵەی خراپ سەردانی دادگاكان بكەن و مافی پشووەكانیشیان پارێزراو بێت. كۆتایی بەهەموو ئەو كردەوانە دەهێنرێت كە بەشێوەیەكی ناشارستانیانە هەڵدەكوترێتە سەر ماڵ و شوێنی كاری هاووڵاتیان و دەستگیردەكرێن.

هەموو زیندانیە نەخۆشەكان ئازاد دەكرێن. مافی چارەسەری نەخۆشی بۆ زیندانیان دەستەبەر دەكرێت. كۆتایی بەپشكنین بە رووتی لەزیندانەكاندا دەهێنرێت كە لەدژی مافەكانی مرۆڤایەتیە. مافی تەلەفون و بینین بەشێوەیەكی سیستماتیك و دیموكراسیانە بەزیندانیان دەدرێت. لەكاتی خۆش و ناخۆشی كەسوكاریاندا، زیندانیان دەتوانن سەردانیان بكەن. گۆشەگیری و ئەشكەنجەی نێو زیندانەكان كۆتایی پێدەهێنرێت. زیندانی منداڵان دادەخرێت و بۆ منداڵان سیستمێكی دادپەروەرانە ئامادە دەكرێت.

میدیای ئازاد

ئێمە بۆ میدیایەكی راست كە كار لەسەر بڵاوكردنەوەی هەواڵە راستەكان دەكات كاردەكەین. كۆتایی بەفشار، سانسۆرو قەدەغەكانی سەر میدیا دەهێنین. بۆ ئازادی ئەو رۆژنامەنووسانە دێین كە بەهۆی بیروڕای جیاواز و بەهۆی پۆستێك لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكاندا دەستگیركراون. بەرگری لەهەموو ئەو میدیایانە دەكەین كەهەوڵی دادپەروەری و ئازادی و یەكسانی دەدەن. فشاری سەر ئازادی رادەربڕین كۆتایی پێدەهێنین. سانسۆری سەر ئینتەرنێت هەڵدەگیرێت. رێگەنادرێت میدیاو رۆژنامەكان بۆ بڵاوكردنەوەی قین و دژایەتیكردن بەكاربهێندرێت. زەمینێك دروستدەكرێت كە ئۆپۆزسیۆن لەڕێگەی میدیاوە بتوانێت بەشێوەیەكی ئازاد، خۆی دەرببڕێت. میدیاكانی سەر بەدەوڵەت و هەموو راگەیاندنە فەرمییەكان پێویستە بەشێوەیەكی بێلایەن و دوور لەململانێ و فشاری لایەنەكان بێت.

پارتی چەپی سەوز لەبەیاننامەكەیدا بەگشتی بۆ مافی ژنان بەهەموو شێوەیەك، مافی پەروەردەو فێركردنی منداڵان، گەنجان، ئابوری سەربەخۆ، تێكۆشان دژی سەرمایەداری، كشتوكاڵ، كۆتاییهێنان بەكاركردنی منداڵان، بێكاری، هەژاری، مافی كرێكاران، دادپەروەری كۆمەڵایەتی، كەلتورو هونەر و پاراستنی كۆمەڵگا لەكارەساتە سروشتییەكان، سیاسەتی ناوخۆو دەرەوەو سیاسەتی كۆچ و كۆچبەران، پرۆژەو بەرنامەی خۆی ئاشراكردووە.