حەکیم عەبدولکەریم

یەكێك لەو كەلێنانەی، من لە ئەدەبی كوردیدا دەیبینم، لاوازی ئەدەبی زیندانە، لەچاو نەتەوەكانی دیكە؛ لەكاتێكدا مێژووی هاوچەرخی كوردی تژییە لە زیندان و ئێمە زۆرترین كەسمان زیندانی كراوە، بەسەدان  تێكۆشەریشمان لەسێدارە دراوە، ئەمە بۆ هەر چوارپارچەی كوردستان دروستە.

ئەوەی من مەبەستمە بیخەمە ڕوو، لەم ماوە دواییدا زۆرترین ئەو دەقانەی سەرقاڵی خوێندنەوەی بووم لەبارەی زیندانەوە بووه،‌ چ وەك بیرەوەری مێژوویی زیندانیكراوانی نەتەوەكانی دیكە، چ وەك دەقی ئەدەبی لە بواری زینداندا. زۆربەی ئەو دەقانەش كە دەچوونە خانەی بیرەوەریی خەڵكانی خەباتكاری نەتەوەكانی دیكەوە لە ئاستی دەقێكی ئەدەبی مەزندا بوون، خەم و ئازار و ئەشكەنجە و ستەمەكانیان كردبوونی بە ئەدیب و بیرەوەرییەكانیشیان بە دەقی ئەدەبی ناوازه.

هەروەك بە چاوگێڕانەوە بە بەشی زۆری ئەو كەسانەی ڕووبەڕووی گرتن و زیندانیكران بووبوونەوە لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردووی خەباتی كورددا، دەتوانین بڵێین بەشی زۆریان بەتایبەت لە سەردەمی بەعسدا، لە چینە نەخوێنەوارەكان بوون ئەوانە بوون كە ئاستی خوێندنی هەتا ناوەندییان هەبووە؛ كەمبوون ئەوانەی كە لەزیندانبوون ئاستی خوێندەواری بەرزیان هەبووبێت‌، یاخود هۆشیاری و ئاستی ڕۆشنبیری هێندە بەرز بووبێت‌ بتوانن كە ئەرشیفی ژیان و سەربوردەی ناو زیندانییان بكەن بە دەقێكی ئەدەبی ئیتر هەر ژانرێكی ئەدەبی بێت، شیعر، چیرۆك یان ڕۆمان. ئەمە جگە لەوەی كە ئاستی خوێندەوارییان هیچی لەوە كەم نەكردبووەوە كە خەڵكانی ئازا و جەسوور و قارەمان بن و تا ئاستی تەحەدای ستەمكار ئامادەبن بۆ تەسلیم نەبوون و شەهیدبوون. كورد سەدەها هەزارەها ژن و پیاوی قارەمانی هەبووە كە بەشێكی تەمەنیان لە زیندانەكانی داگیركەرانی كوردستاندا بەسەر بردووە و ئێستەش لە باكور و ڕۆژهەڵاتی كوردستان بە دەیەها و سەدەها هەزار كورد هێشتاكە لەبەر تێكۆشانیان بۆ مافەكانی كورد لە زیندانەكانی هەردوو ڕژێمی توركیا و ئێراندان. بەڵام هێشتاكە كتێبخانەی كوردی هەژارە لە بوونی كتێب لە بواری زینداندا، دەقی ئەدەبی زیندان هێشتاكە ژمارەیان لە پەنجەكانی دوو دەست تێناپەڕێت. 

بەڵام كاتێك تەماشای كتێبخانەی نەتەوەكانی دەوروبەرمان دەكەین، گەرچی ژمارەی زیندانیان و مێژووی بەرگری و خەباتی سیاسی ئەوان لە ساڵ و ژمارەشدا كەمتر بووبێت لە ئێمەی كورد: بەڵام دەوڵەمەندن بە ئەدەبی زیندان و توانیویانە ئەو ستەمكارییەی كەدەرهەقیان كراوە لەلایەن داگیركەرانی كۆن (ئیمپریالیزم)و ستەمكارانی ناوخۆییان بخەنە بەر دیدی خوێنەرانی نەوەی نوێی وڵاتەكانیان. بەڵام لای ئێمە مەخابن ئەو مێژووی بەرگری و گیان بەختكردنەی سەردەمی داگیركەرانمان نەخراوەتە ناو كتێبخانەی كوردی.

دەوڵەمەندی فەرهەنگی لەبواری زیندان و ئەشكەنجە و سیستەمەكانی سەركوتی دەوڵەتان یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی هۆشیارییەكی باش دروست بێت‌ لەبارەی ستەمكارییەوە، هەروەك دەكرا ببێتە ڕێگر لەوەی ئێمەش بە هەمان شوێن پێی داگیركەراندا بچینەوە، ئەگەر زیندانییانی كوردستان و ئەدیبەكان كتێبخانەی كوردییان پڕ بكردایەتەوە لە كتێبی شایستە لەبارەی زیندان و ئامرازەكانی دەوڵەت بۆ سەركوتی خەڵكانی ئازادیخواز، دەكرا ببێت هۆی ئەوەی هۆشیارییەكی وای بهێنایەتە ئاراوە كە ڕێگری لەوە بكردایە كە لەژێر سایەی دەسەڵاتی خۆماڵیدا زیندانی سیاسی هەبن و زیندان وەك ئامرازێكی سەركوتی ئازادی بەكاربهێنرایە، بەڵام مخابن سەرەڕای بوونی هەزارەها بەسەرهات و چیرۆكی نەنووسراوی زیندانی، دەقی مەزنمان لەبارەی زیندانەوە نەنووسی و حكومەتی هەرێم و حزبە پێكهێنەرەكانیشی شوێن پێی داگیركەرانی كوردستانیان هەڵگرت و بەهەزارەها خەڵكیان لە حزبە ڕكابەرەكانیان لەماوەی سی و دوو ساڵی ڕابردووەوە خستە زیندانەوه، بەم دوایانەش نەریتێكی تریان داهێنا ئەویش زیندانیكردنی خەڵكانی سەربەخۆی ئازادیخواز و چالاكوان و ڕۆژنامەنووسانه.

كە ئەگەر جاران ئەدەبی زیندان یان گێڕانەوەی زیندانمان هەبوبێت گەر لەئاستێكی كەمیش دابوبێت؛ ئەوا ئەمڕۆ دەبێت لەبری سەروەری وشانازی بۆ تێكۆشانی ڕابردوی زیندانیانی سیاسی دژ بە داگیركەران، ئەوا لەمڕۆ بەدواوە دەبێت ئەدەبی بەراوردكاری لەنێوان زیندانی داگیركاران و ئەوەی پێی دەڵێن ستەمكارانی خۆماڵی بنووسین! كە زۆر بە نووسین و لێكۆڵینەوە لەبارەی بەراوردكردنی هەردوو سیستەمی زیندانیكردن و ئەشكەنجە لە لایەن داگیركەرانی كوردستان و حزبە كوردییەكانەوە، ئارەقی شەرمەزاری دەڕێژین، بەتایبەت كاتێ بەراورد

دەكەین لەنێوان ئەشكەنجە و شێوازەكانی ئەشكەنجە و ماوەی مانەوەی بێ دادگاییكردن لەنێو زیندانەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەعس و ڕژێمە داگیركەرەكانی تری كوردستاندا.

بێگومان ئەم دۆخە گەر وا بەردەوام بێت، مێژووی حكومڕانی كوردی لە لای نەوەی نوێی كورد دەبێتە مێژوویەكی چارەگران و نەفرەتلێكراو.

لەم ڕۆژانە یەكێك لە زیندانیكراوانی بادینان چاوپێكەوتنێكی ڕۆژنامەوانی لەگەڵ ڕۆژنامەنووس و چالاكوانی كوردیی هەندەران سازدابوو، بیستنی چیرۆكی ئەو زیندانییە كوردەی بێتاوانەی ژێر دەسەڵاتی زەرد، یەكجار ناخ هەژێن و وەڕس كەربوو، هەروەك هەڵگری دەیەها پرسیاری بێ وەڵام بوو كە ئەگەر خاوەن میللەتێكی زیندوو دامودەزگایی دادوەری سەربەخۆ و دەزگای مەدەنی بەهێز بووینایە هەژانێكی گەورەی دروست دەكرد و حكومەتی هەرێمی ناچار بە لێپرسینەوە و دەست لەكاركێشانەوە دەكرد، تەنیا چیرۆكی ئەشكەنجەی ئەو هەڤاڵانەی بادینان دەبوو هەژانێكی ئەخلاقی و یاسایی دروست بكردایە لە لای دەزگای مافی مرۆڤی حكومەتی هەرێمی كوردستان و تەواوی ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤی لە كوردستان و جیهاندا وەلێ وەك ئەوەی هیچ نەبوبێت تێپەڕی! حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەبەرئەوەی هیچ چاودێرێكی بەسەروە نییە بێگومان بە پێویستیشی نازانێت ڕوونكردنەوەی لەبارەوە بدات.

هەروەك هەواڵی مانگرتنی هەردوو زیندانی سیاسی باكوری كوردستان (موزڵوم داغ و عەبدوالڕحمان ئەر) لە زیندانەكانی حكومەتی هەرێم  پێدەنێتە زیاتر لە (٥٠) ڕۆژ. زیندانی كردنی ئەم دوو كوردەی باكور ئەگەر ڕەوایەتی پێبدرێ ئەوا مێژووی تێكۆشانی گەلی كورد هەمووی مەحكوم دەبێت بەتاوانكاری، كە ئەمە مەترسییە لەسەر مێژوو خەباتی سیاسی و شۆڕشگێڕی ڕابردومان و سەرئەنجامیش هەموومان لەهەر ساتێكدا بێت مەحكومین بە زیندانیكردن، وەك موزڵوم و عەبدوالڕحمان.

بۆ بەرپەرچدانەوەی هەموو ئەو گرتن و زیندانیكردنە ناحەقانەی دەسەڵاتی بێ چاودێری باشوور و وازهێنان لە شوێنپێهەڵگرتنی داگیركەرانی كوردستان،‌ پێویستە لە باشووردا مەودای ئازادی سیاسی و بیركردنەوە فراوانتر بكرێت، دەزگای سەربەخۆیی مافی مرۆڤ دابمەزرێنرێت، كۆمەڵگەی مەدەنی كوردستان بەهێزتر بكرێت، ڕۆشنبیرانیش هەروەك گرامشی پێناسەی كردووه بە ئەركی سەرەكی خۆیان هەستن لەبەرگریكردن لە كۆمەڵگە. هەروەها ڕەچاوی ئەو ڕوانینەی ئەڵتۆسیر بكەن‌ كە دەڵێ: ڕۆشنبیر كە سلبی بوو یان دەبێت بە بوقژەنی ئایدۆلۆژییای دەسەڵات یان  نوسەر تەنیا دەبێتە گێڕەرەوە،‌ هەروەك ئەوەی ئیدوارد سەعییش دەڵێت: ڕۆشنبیر دەبێت بەرامبەر بەدەسەڵات بوەستێت بە ڕاستینەی كرداركانیەوە.

* د.حكیم، زیندانی سیاسی