هیوا خزری

ئەگەر بەشەقام و کۆڵانەکانی ئەو کوردستانەدا بخولێیەوەو گوێ بۆ قسەی خەڵک هەڵخەی زۆر بەزوویی بۆت دەردەکەوێ دوو تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیان سیاسەت و ئابووریە. لەوەتی بەبیری منە هەروابووە. هەر کەسە بیرو بۆچوونی دەردەبڕێ. یەکێک پارێزگاری لە لایەنێک دەکاو بەتوندی بەرانبەر لایەنەکانی دی دەوەستێتەوە. ئەوی تر لایەنێک حەق دەکاو لایەنێکی تر ناحەق. تێیاندا کەسانێکیش دەست دەکەون کە ئەوڕۆ زور بە توندوتیژی پارێزگاری لەحزب و لایەنێک دەکاو سبەی بەرهەڵستی هەمان حزب و لایەن دەبیتەوه کە تا دوێنێ پارێزگاری لێدەکرد. پرسیار لێرەدا ئەوەیە کە شەقامی کورد لەبازنەی بێلایەنی و بێهەڵوێستیدا لەکوێدا دەوەستێ. بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە سەرەتا پێویستە جیاوازی نێوان بێلایەنی و بێهەڵویستی روون بکەینەوە.
بێلایەنی و بێهەڵوێستی نە تەنیا دوو شتی جیاوازن بەڵکو بەتەواوی ناکۆک و دژ بەیەکترن بەو مانایە کەکەسی لایەنگر ناتوانێ هەڵویستی هەبێ و کەسی بەهەڵوێست ناتوانی لایەنگر بێ. لایەنگری لەسەر مەیل و خۆشەویستی و عاتیفەو سۆزداری دادەمەزرێ، واتە پەیوەندی نێوان لایەنگرو لایەن پەیوەندیەکی عاتیفی و سۆزدارانەیە، لەبەرانبەردا هەڵوێست بابەتێکی مەنتیقی و ڕەخنەگرانەیەو لەسەر توێژینەوەو دیراسەکردن بونیاددەنرێ. جیاوازی دیکەی نێوان کەسی لایەنگرو بەهەڵوێست ئەوەیە کە لایەنگر باوەڕی وایە کەحەقیقەت بوونی هەیە و تەنیا لای ئەو لایەنە دەستدەکەوێ کەخۆی لایەنگری لێدە کا. بەڵام لەلای کەسی بەهەڵوێست حەقیقەتێکی دڵنیاکەرەوە بوونی نیەو ئەگەریش هەبێ هەر لایەنێک دەتوانێ بەشێک لەحەقیقەتی پێ بێ. ئەگەر بەچاوێکی بوونخوازنەوە بڕوانینە جیاوازی نیوان ئهو بابهته بۆمان دەردەکەوێ کە لایەنگر کەسێکی ترسنۆکە کە بەخۆ ساغکردنەوە بەسەر لایەنێکدا لەو بەرپرسیاریەتیە کەهەبوونی هەڵویست دەیهێنیتە ئاراوە ڕادەکا. واتە خۆی بەلایەن دەسپێری کەبۆ هەر لایەک پێی خۆشە بیبا، لەبەرئەوەی ئیمانی بەو لایەنە هەیە کە رۆژێک دەیحەسێنێتەوە.
ئێریک فڕۆم دەروونناسی بەنێوبانگی ئەڵمانی لەکتێبی «ڕاکردن لەئازادی»دا بەوردی باسی لەوە دەکا کەچۆن مرۆڤ لەنێوان ئەمنیەت و ئازادیدا هەڵدەبژێرێ. لای کەسی لایەنگر ئەمنیەت لەئازادی بەنرخترە. لای فرۆم ئەمنیەت بەمانایەکی سیاسی نایەت. لیرەدا ئەمنیەتی دەرونی مەبەستەو بەواتای نەبوونی نیگەرانی و دڵەراوکێ دێت. فرۆم باس لەوە دەکا کەدوای نوێبوونەوە لەئەوروپا خەڵک دەستیان لەو ئەمنیەتەی که لەڕێگای ئیمان بەکڵێساو مەسیحیەت دەستەبەر دەبوو کێشاوەو لەجیاتی ئەو ئازادیەکی پڕ لەنیگەرانی و دڵەڕاوکێیان هەڵبژارد. کە وابوو لایەنگری جۆریکە لەکۆیلە بوون و بەهەڵوێست بوون ئازادیە. کورد لهنێوان ئەمنیەت و ئازادیدا بەردەوام ئەمنیەتی هەڵبژاردووە بۆیە بەوتەی بێنجامین فرانکڵین کەسێک کەئازادی ئەساسی خۆی بەقوربانی ئەمنیەت دەکا نە شایانی ئازادیەو نە شایانی ئەمنیەت. 
ئەگەر چاوێک بەسەر سیستەمی پەروەردە و کلتووری زاڵ بەسەر خێزان و کۆمەڵگای کوردیدا بخشێنین بۆمان دەردەکەوێت کەبەردەوام لەو وڵاتەدا لایەنگر بەرهەم دێت و بەهەڵوێست دەچەوسێتەوە. دکتۆر فەرهاد پیرباڵ شاعیرو نووسەری کورد لەشێعریکدا بەنێوی «پاسەوانەکان» کە بۆ رۆدانی کوڕی نووسیویەتی بەتێروتەسەلی باس لەو بابەتە دەکات. شیعرەکەی دکتۆر فەرهاد بەو جۆرە دەستپێدەکات:
«هاوڕێم! پاسەوانەکانت ناتپارێزن بەڵکو زیندانت دەکەن ...»
پاسەوان لەشیعری پیرباڵدا هەمان ئەو حزب و لایەن و کەسانەن کەبەردەوام بەهەموو هێزو دەسەڵاتیانەوە پڕوپاگەندە بۆ بیرو بۆچوون و ئایدۆلۆژیای خۆیان دەکەن. پاسەوانەکان بەردەوام بەڵێن بەڕۆدان دەدەن کەحەقیقەت و دڵنیایی و حەسانەوە تەنیا لەو رێگایەی کەئەوان دەیڵین دەستەبەر دەبێ و پێویستە ڕۆدان بۆ گەیشتن بەو ئامانجانە بچێتە ڕیزی ئەوان. پیرباڵ هۆشداری دەداتە ڕۆدان کەئاگادار بێ نە تەنیا ئەمنیەت لەو ڕیگایانەدا دەستەبەر نابێت بەڵکو مەبەستی ئەو لایەنانە ئەوەیە کەئازادی ڕۆدان زەوت بکەن و بیکەن بەکۆیلەی خۆیان. پیرباڵ بەقوڵی باوەڕی وایە هەبوونی بیری تازە و بەهەڵوێست بوون بەتەواوی لەکۆمەڵگای کوردیدا سەرکوت دەکرێت هەربۆیه لەدریژەی شیعرەکەیدا دەڵێت:
«قەدەغەیە ئاوازەکان و تامەکان و بۆنەکان بەشێوەیەکی تازە بچڕیتەوە «
لایەنگر بەمانا پیرباڵیکەی خۆیەوە کەسێکی عاقڵە! عاقڵ کەسێکە بەردەوام لەو چوارچێوەیەدا دەژی و بیردەکاتەوە کە لایەن بۆی داناوە. لایەنگر ئەوەندە بوێر نیە کەئەو سنوورەی کەبۆی داندراوە بیبەزێنێ. لەبەرانبەر کەسی بەهەڵوێست بوێرو تازەگەرو سەرشێتە. کەوابوو تاکی کورد تاکێکی عاقڵە. کورد چ لەئاستی تاکداو چ لەئاستی نەتەوەدا هیچ کات هەڵوێستی  نەبووە و بەردەوام لایەنگر بووە. لە ئاستی نەتەوەییدا لەهەر قۆناغیکی میژووییدا بەسەر یەک لەدەسەڵاتە چەوسێنەرەکانی خۆیدا ساغبۆتەوە. لەئاستی تاکیشدا مرۆڤی کورد بەردەوام لەڕەوتێکی فکری بۆ ڕەوتیکی تر، لەو ئایدۆلۆژیە بۆ ئەو ئایدۆلۆژیەکی دیکه بەردەوام لە خولانەوە و هاتوچۆدایە. واتە کورد هیچ کات و لەهیچ ئاستێکدا هەوڵی بۆ هەبوونی هەڵوێستی خۆی  و سەربەستی نەداوە.
هەڵوێست لەسایکۆلۆژیەتی تاکەوە سەرچاوە دەگرێ. کورد بۆ وەی ببێ بەخاوەنی هەڵوێست و سەربەستانە بژی زیاتر لە وەی کەپێویستی بەنەوەیەکی ئازاو بوێربێ لەبواری سەربازی و شەڕی چەکداری پێویستی بەنەوەیەکی بوێرە کەجورئەتی ڕەخنە گرتن له خۆی و مێژووی خۆی هەبێ، ئەوەندە نەترس بێ کەبتوانێت تەواوی ئەو میتۆدە فکریانەی کە تائێستا بیری پێکردۆتەوە بیباتە ژێر پرسیارو بەردەوام بۆ میتۆدی تازەو کاریگەرتر بگەڕێ. هەرچەند ئەوە لەداهاتوویەکی نزیکدا چاوەڕوانناکرێت بەڵام ئەرکی کەسانی پەیوەندیدارو لەسەروی هەموویانەوە ڕۆشنبیری کورده ڕێگا خۆشکەری ئەو گەیشتن بەو مەبەسته بن.

* دەروونناس و چالاکی مەدەنی