ئەحمەد ابراهیم

ئەو گرێبەستە نەوتییانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆی لەسەریان کردووە، لەناو هەلومەرج و مشتومڕێکی ئاڵۆزدان و تا ڕەهەندە یاسایی و سیاسییەکانی شەنوکەو نەکرێت ناتوانرێت ئەو فۆڕمە ئابورییە دەستنیشان بکرێت، کە لە هەرێم و عێراقدا باڵادەستی کردووە. بەو پێیەی پرسی نەوت و گرێبەستە نەوتییەکان فرەلایەنە و پرسەکانی حوکمڕانی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانیش لە خۆدەگرێت، لەم نووسینە کورتەدا تەنیا لەسەر دوو ڕەهەندی سەرەکی دەوەستین کە ئەوانیش ڕەهەندە یاسایی و سیاسییەکانی نەوت و گرێبەستە نەوتییەکانن.

ڕەهەندە یاساییەکان:

بەپێی دەستووری عێراق ساڵی ٢٠٠٥، یەدەگی نەوت و گاز بەشێوەیەکی گشتی بە موڵکی گەلی عێراق دادەنرێت، حکومەتی فیدراڵی کە بنکەکەی لە بەغدایە، بانگەشەی ئەوە دەکات کە گرێبەستە نەوتییەکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان پێشێلی ئەم بڕگە ناوەندییە دەکەن، بەو پێیەی مافی بەڕێوەبردنی سەرچاوە نەوتییەکان تەنها هی حکومەتی فیدراڵییە، بەڵام حکومەتی هەرێم پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە کارەکانی یاسایین لەسەر بنەمای گەرەنتی دەستووری سەربەخۆیی هەرێم و خۆبەڕێوەبردن، کە پێی وایە درێژدەبێتەوە بۆ بەڕێوەبردنی سامانە سروشتیەکان بە نەوتیشەوە، ململانێی یاسایی دەسەڵاتی فیدراڵی بەرامبەر بە هەرێم، لە لێکدانەوەی دەستوورەوە سەرهەڵدەدات، بەو واتایەی بەغدا دەڵێت دەرهێنانی نەوت و داهاتەکانی دەبێت لە حکومەتی ناوەندەوە کۆنتڕۆڵ بکرێن، لە کاتێکدا حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت حکومەتی هەرێم مافی ئەوەی هەیە بەشێوەیەکی سەربەخۆ گرێبەستی نەوت واژۆ بکات و سەرچاوەکانی بەڕێوە ببات و داهاتەکەی لەناوخۆدا بهێڵێتەوە. بەم پێیەش ڕەهەندی یاسایی لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و هەرێمدا دەگۆڕێت بۆ پرسی هاوسەنگی هێز، بەتایبەتی لە پەیوەندیدا بە پرسی بەڕێوەبردنی سامانە سروشتییەکانەوە، چونکە لە ڕوانگەی نێودەوڵەتییەوە، یاساییبوونی گرێبەستە نەوتییەکانی حکومەتی هەرێم زۆرجار پەیوەستە بە ڕێکخستنی گرێبەستی داراییەوە لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان، لەکاتێکدا ئەو کۆمپانیایانە کە گرێبەست لەگەڵ حکومەتی هەرێم دەکەن دەڵێن لەڕووی یاساییەوە ڕێگەپێدراون و پابەندن، بەڵام حکومەتی فیدراڵی عێراق دووپاتی دەکاتەوە کە ئەو گرێبەستانە بەهۆی پێشێلکردنی یاسا نیشتمانییەکانەوە نادروستن، ئەمەش ناوچەیەکی خۆڵەمێشی یاسایی دروست دەکات، هەربۆیە (کۆمپانیا نەوتییەکان) هەندێکجار مەترسیی ڕێکاری یاسایی یان سزای بەغدایان لەسەرە ئەگەر لەگەڵ حکومەتی هەرێم گرێبەست ئەنجام بدەن.

لایەنە سیاسییەکان:

گرێبەستە نەوتییەکانی حکومەتی هەرێم لەڕووی سیاسییەوە بە قووڵی بەستراوەتەوە بە پرسی ئۆتۆنۆمی کوردەوە لە چوارچێوەی عێراقدا، حکومەتی هەرێم توانای دانوستاندنی سەربەخۆی خۆی بۆ گرێبەستە نەوتییەکان بە توخمێکی سەرەکی سەربەخۆیی سیاسی و ئابووری خۆی دەبینێت، هەروەها پێی وایە سامانی نەوت سەرچاوەی دارایی شایستە و گونجاو دابین دەکات بۆ هەرێمی کوردستان، ئەمەش وا دەکات حکومەتی هەرێم تا ڕادەیەک دەسەڵات و کاریگەری سیاسی خۆی بپارێزێت، ئەویش لەو ڕووەوە کە وەک قەوارەیەکی خاوەن هێز بوونی خۆی بسەلمێنێت تا قورسایی ڕەهەندە یاساییەکە هاوسەنگ بکاتەوە کە بە لای عێراقدا سەنگەلایە. ئەمەش نەک تەنها لە ناوخۆی عێراق بەڵکو لە مامەڵەکردنی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانیشدا ڕەنگدانەوەکەی دەبینرێت.

کەواتە زۆرینەی گرژییەکانی هەرێم لەگەڵ بەغدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو خاڵەی کە  حکومەتی ناوەندی لە بەغدا پێی وایە گرێبەستە نەوتییە تاکلایەنەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان تێکدانی یەکڕیزی و یەکپارچەیی عێراقە و پێی وایە کۆنتڕۆڵکردنی داهاتی نەوت دەبێتە مایەی سەقامگیری سیاسی و ئابووری بۆ عێڕاق، بەڵام لە بەرامبەردا هەرێم ئەم خواستەی عێراق بە سنوردارکردنی توانا سیاسییەکانی دەبینێت، هەربۆیە ناکۆکی لەسەر گرێبەستە نەوتییەکان، جگەلەوەی بۆتە هۆی دروستبوونی گرژی لە نێوان هەردوولادا، هاوکات ڕێگەشی خۆشکردووە بۆ دەوڵەتانی دراوسێ و وڵاتانی بیانیش تا بەهۆی ئەم ناکۆکیانەوە دەستێوەردان لە کاروبارەکانی ناوخۆی عێراق و هەرێمیشدا بکەن. چونکە هەر گرژی و ناکۆکییەکی هەرێم و بەغدا کاریگەری لەسەر ڕێکەوتن و گرێبەستە ئابورییەکانی وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی دادەنێت و بە زیانی ئابوری لەسەریان دەشکێتەوە. بۆیە هاوکێشەکە بەوجۆرە نییە کە ڕواڵەتدا دەبینرێت، واتە دەستێوەردانە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان  بۆ ڕێکخستنی نێوان هەرێم و بەغداد نییە، بەڵکو بۆ قوڵکردنەوەی ڕیشەی کێشەکانە کە هەر جارە و هەلومەرج و فاکتێکی بۆ دەکرێتە بەهانە، چونکە تا گرژییەکان زیاتربێت ئەوان لە ڕێگەی لایەنگری بۆ لایەنێکیانەوە بەرژەوەندییە سیاسی و ئابورییەکانی خۆی مسۆگەر دەکات.

لە کۆتایدا دەتوانین بڵێین: پێویستە هەرێم و بەغدا ئاسۆی تێڕوانیان لە  پرسی داهات و گرێبەستەکانی نەوت فراوانتر بکەن و سەروەری خاک و وڵات و میللەت نەکەن بە قوربانی شەڕی بەرژەوەندییە ئابورییەکان. چونکە لە ئێستادا ناوچەکە لەبەردەم گۆڕانێکی سەرتاسەریدایە و هەر هەنگاوێک لەناو ئەم دۆخەدا ئەگەر بە وریاییەوە نەنرێت، ڕەنگە کاریگەری لەسەر ئاڕاستەی حوکمڕانی بۆ سەدساڵی داهاتوو دروست بکات، چ لە ڕووی وێرانبوونی وڵات و بەردەوامی قەیرانەکانەوە، چ لەسەرئاستی سەقامگیریی و فەراهەمکردنی خۆشگوزەرانی.