د. كامەران مەنتك

بەشی یازدەهەم

لە دوا جاردا ئۆجەلان پەیامەكەی راگەیاند، هەرچەندە بەگوێرەی  وێنەی ئەو دەسخەتەی بڵاوكرایەوە، دەبێت ناوەڕۆكی پەیامەكە لەوە زیاتر بێت، كە بڵاوكرایەوە، بەڵام ئەو خاڵانەی جەختی كرایەسەر و قسەی لەسەر كرا، بە پلەی سەرەكی خۆی لە دانانی چەك و دەستپێكردنی قۆناغێكی تر لە خەباتی ئاشتیانە دەدۆزێتەوە، ئەو شێوازە خەباتەی، كە دەتوانین بڵێین زۆرینەی كورد لەگەڵیدایە و لەوە تێگەیشتوون، كە چەك، لەكاتێكدا هیچ هاوسەنگییەك نەبێت، ناگاتە هیچ ئەنجامێك!

لە ڕاستیدا ئەمە جۆرێك لە پاشگەزبوونەوە و پەژیوانبوونەوەیە لە خەباتی زیاتر لەیەك سەدەی كورد، كە ئەگەر لە ڕووی تیۆری و بەشێوەیەكی ڕووكەشانە سەیری ئەو هەنگاوە بكەین، وا دەكەوێتە بەرچاومان، كە ئەمە رێگە ڕاستەكەیە، بەڵام ئەگەر بە دیوێكی تردا لێی بڕوانین، بۆمان دەردەكەوێت مەسەلەی چەكدانان و خەباتی دیموكراسی، بە تاكلایەنە ناكرێت و دەبێت هەردوو لا، ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، لەگەڵ ئەو بزووتنەوە كوردییە چەكداریانەی لەو دەوڵەتانەوە سەری هەڵداوە، ئامادەبن بۆ ئەو جۆرە خەباتە و هەردوولایان قۆڵی ئاشتبوونەوە و بەیەكەوە ژیان و یەكتر قبووڵكردنی لێهەڵمان. پرسیارەكە ئا لێرەدایە، ئایا ئەو دەوڵەتانە ئامادەییان تیایە وەكو ستراتیژ مامەڵە لەگەڵ ئاشتیدا بكەن و ئەو هەنگاوانە وەك تەكتیكێك بۆ یاریكردن بەكات نەنێن؟ لەلایەكی تر ئایا خودی ئەو دەوڵەتانە خۆیان، كە لەچوارچێوەی سیستەمێكی هەرێمی و جیهانی زۆر ئاڵۆزدا دروستكراون و كاردەكەن، دەتوانن بەو ئاسانیە مامەڵە لەگەڵ ئەو مەسەلەیە بكەن، یاخود بەشێوەیەكی وردتر، ئایا ئەو دەوڵەتانە توانا و ئیرادەی ئەوەیان هەیە، یا لە بندەستی خۆیاندایە، بتوانن ئەو هەنگاوە هەڵێنن؟ لەكاتێكدا كۆی ئەو ناوچەیە لەسەر هاوسەنگییەكی هێزی زۆر ورد و ئاڵۆز وەستاوە و هەرگۆڕانكارییەكی لەو شێوەیە دەبێتە بنەما بۆ كۆمەڵێك گۆڕانكاری تر لە ناوچەكە، بە واتایەكی تر ئەو هەنگاوە كاریگەرییەكی مەترسیدار لەسەر سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا دروست دەكات و نەخشەی سیاسی ناوچەكە بەشێوەیەك دادەڕێژێتەوە، كە ئەو زلهێزە جیهانیانەی ململانێ لەسەر ئەو ناوچەیە، وەك بەشێك لەململانێیەك لەسەر سەپاندنی باڵادەستی جیهانی دەكەن، خۆیان هێشتا نەگەیشتوونەتە رێككەوتنێك بۆ چۆنییەتی داڕشتنەوەی ناوچەكە! ئایا پەیامێك لە كونجێكی تاریك و لاتەریكی زیندانێكەوە دەتوانێت ئەو كارە بكات، كە ئەو كاراكتەرانەی بەكردەیی جڵەوی ئەو گۆڕانكارییانەیان لەبەردەستدایە هێشتا نەگەیشتبنە هیچ بڕیارێك و ململانێكان لەو پەڕی سەختی و قووڵیدا بێت؟

بەر لە هەموو شتێك حەز دەكەم ئاماژە بە دوو خاڵ بكەم، خاڵی یەكەم ئەوەیە، كە باوەڕی تەواوم بەئاشتی و بەیەكەوە ژیانی هەموو گەلان هەیە، بەڵام ئایا ئاشتی بە حەز و دروشم دێتە دی!؟ تەنانەت ئایا شەڕیش لە جیهانێكی جەنجاڵ و ئاڵۆزی وەك ئەمڕۆدا بە ئاسانی دەگاتە ئەنجام؟ لە كاتێكدا شەڕ بەتەنیا بنەما نییە لەسەر گرەوی ئاشتی و بەیەكەوە ژیان و یەكتر قبووڵكردن، هێندەی بنەمایە لەسەر باڵادەستی تۆڕێكی ئاڵۆز لە بەرژەوەندییە ئابووری و ستراتیژییەكان، كە ماشێنی چەندین كۆمپانیای زەبەلاح و كارگەی گەورەی چەك دروستكردن بەڕێوەی دەبات، بۆیە ئەگەر پێمان وابێت تەنیا بە پەیامێك دەتوانین قۆناغێك بگۆڕین و ئاشتییەك بێنینەدی، تێڕوانینێكی ساویلكەییانە و نالۆژیكییانەیە، ئەگەر زانیمان خودی شەڕ خۆی بارستاییەكی زۆر گەورە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا داگیردەكات و هەركاتێك زمانی دیپلۆماسی نەیتوانیبێت بەرژوەندییەكان مسۆگەر بكات، ئەوە زمانی چەك ئامادەیی خۆی نیشان دەدات، بەتایبەتیش كاتێك لایەنێك لە لایەنە ڕكابەركان دەگاتە ئەو بڕوایەی، كە دەتوانێت لە ڕێگەی شەڕەوە بەرژەوەندییەكانی خۆی یەكلا بكاتەوە و ململانێكان بە كۆتا بێنێت، هەر لەبەر ئەو هۆیەشە، بەدرێژایی مێژوو، شەڕ وەك بوونەوەرێكی زیندوو بەشێكی گەورەی جەستەی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی داگیركردووە و مرۆڤ هەرچەندە رقی لەو بوونەوەرە بۆتەوە و بە هەموو شێوەیەك هەوڵی دزێوكردنی داوە، بەڵام تاوەكو ئێستا و لە ئایندەشدا ناتوانێت دەستبەرداری بێت، لەبەرئەوەی هەرچەندە شەڕ لە ئێستادا بە پیشەسازی كراوە و تۆڕێكی گەورەی بازرگانی جیهانی پێكهێناوە، بەڵام خودی پڕۆسەی شەڕ پڕۆسەیەكی خۆڕسك و سروشتییە و بە بوون و سروشتی مرۆڤەوە لكاوە، وەك چۆن هەموو بوونەوەرەكانی تر شەڕ لەسەر مانەوە و ژیان دەكەن و دەجەنگن!.

ئەمە ئەوەمان بۆ رووندەكاتەوە، كە ئەو پەیامەی ئۆجەلان هێندەی پەیوەندی بە پڕۆسەی ئاشتییەوە هەیە لەگەڵ توركیا، بەهیچ شێوەیەك ناتوانێت ئامانجەكانی خۆی بپێكێت، ئەگەر پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتی، یاخود زەمانەتێكی نێودەوڵەتی لەگەڵدا نەبێت، واتە سەركەوتن یاخود سەرنەكەوتنی ئەو پەیامە ئەگەر پشت بە ڕێككەوتنی زلهێزەكان ببەستێت و ئەوان لە پشت ئەو پەیامە بن، كە ڕێگەشی تێدەچێت، لەبەرئەوەی وەك لە بەشەكانی پێشوودا ئاماژەمان پێكرد، هەردوو پڕۆژەی ئەمریكی و ڕووسی، كە ئێستا لە یەكتر نزیكوونەوەیەكی بەرچاویان لە نێواندا بەدیدەكرێت، لەگەڵ مافە سەرەتاییەكانی كورد، وەك مافی بەكارهێنانی زمان و مافە كەلتوورییەكانی تر یەكدەگرنەوە، جا ئەگەر ئەو گریمانەیە ڕاست بێت، ئەوە ئەگەرێكی كەمی هەیە ئەو هەوڵەی ئۆجەلان بگاتە ئامانج، لە كاتێكدا كورد ئەزموونی زۆری لەگەڵ بەڵێنی گەورەی دەوڵەتە گەورەكاندا هەیە، كە دواتر نەیانبردۆتە سەرو كوردیان فریوداوە، ئەو ماوەیە رێك لە ماوەی دوای جەنگی یەكەمی جیهانی دەچێت، كاتێك سیخوڕەكانی دەوڵەتە هاوپەیمانەكان، بە تایبەتیش بەریتانی و فەرەنسییەكان لە كوردستان دەگەڕان و پڕوپاگەندەی ئەوەیان دەكرد، كە پێویستە كورد ئاشتی و سەقامگیری ناوچەكە بپارێزێت و ڕێگە بدات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كێشەكەی ئەوان چارەسەر بكات، دواتریش بینیمان چۆن لەژێرەوە لەگەڵ كەمالییەكان ڕێككەوتن و توركیای نوێ و كۆمەڵێك دەوڵەتی تریان لەسەر حیسابی كورد دامەزراند!

لەلایەكی تر، ئایا دەچێتە ئاوەزەوە، كە دوای ئاگربەستە تاكلایەنیەكەی پەكەكە، توركیا لە پڕێكدا بگۆڕێت و دەستبخاتە ناو دەستی كورد و باس لە برایەتی نەتەوەكان بكات، ئەگەر مەبەستی ئەوە نەبێت جارێكی تر، وەكو قۆناغی بەر لەكۆنگرەی لۆزان دروشمی برایەتی كورد و تورك بەرزبكاتەوە و داوا لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكات، كە خۆی لە نێوان ئەو برایانە هەڵنەقورتێنێت و توركیا وڵاتی هەمووانە، واتە ڕێك ئەو دروشمانە بەرزبكاتەوە، كە كەمالیەكان لە كۆنگرەی لۆزان بەرزیان كردەوە و دوای گەیشتنە ئامانجەكانی خۆیان، هەر لە پەناو پەسیوەكانی دەرەوەی هۆڵی كۆنگرەكە گڵۆپی سەوزیان بۆ دایساو كەوتنە ڕەشەكوژی كورد و لەو كاتەوە، تا ئێستا، كاتی نووسینی ئەو زنجیرە وتارە، ئەو ڕەوشە بە دڕندەترین شێوازی بەردەوامە!. ئایا نابێت كورد هەوڵ بدات نەكەوێتە ئەو تەڵەیەی سەدەیەك بەر لە ئێستا تێیكەوت، لە كاتێكدا سەرۆككۆماری توركیا خۆی، راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكات، كە ڕێگە نادات جارێكی تر ناوچەكە وەكو سەدەیەك بەر لە ئێستادا دابەش بكرێتەوە!

كەواتە ئەگەر لە ڕوانگەیەكی واقعیانەوە سەیری خودی پەیامەكەی ئۆجەلان بكەین، بەتایبەتیش ئەگەر وەربگێڕدرێتە سەر كردار و حیزبەكەی لەژێر رۆشنایی ئەو پەیامە چەكەكانیان دابنێن و بچنە ماڵەوە، ئەوە هەڵەیەكی ستراتیژییە و دوور خستنەوەی كوردە لە هەموو ئەو ئەگەرە ئەرێنیانەی گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە و جیهان لەگەڵ خۆیاندا بۆ كوردی دەهێنن، ناكرێت كورد دەستبەرداری چەك بێت و چارەنووسی خۆی بخاتە دەستی كەسانێكەوە، كە مێژووێكی تاڵیان لەگەڵیدا هەیە، لە دۆخێكدا، كە جیهان هەمووی بەرەو شەڕێكی گەورە دەچێت و ئەگەری سەرلەنوێ دابەشكردنەوە ی ناوچەكە، یەكێكە لە ئەگەرە  هەرە بەهێزەكان، بەڵام ئەوەی جێگەی دڵخۆشییە، وەڵامەكەی پەكەكە جۆرێك لە هاوسەنگی بۆ ئەو ناهاوسەنگییە هێنایەوە، كە پەیامەكە دروستیكرد و دۆخەكەی لەو بێئومێدی و ڕەشبینییە ڕزگار كرد، كە خەریكبوو كۆمەڵگەی كوردی لە هەموو بەشەكانی كوردستان دەگرتەوە.

 با گریمانی ئەوە بكەین، كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە پشت ئەو پەیامەی ئۆجەلانەوەیە و ڕاستیش دەكەن و توركیاش ئامادەیە هەنگاوێك بچێتە پێش، بەڵام ئایا كورد ئەو قوربانییە زۆرەی داوە تەنیا بۆئەوە بووە هەندێك مافی سەرەتایی بەدەست بێنێت، یاخود بۆ ئەوە بووە بتوانێت بەلایەنی كەم جۆرێك لە خۆبەڕێوەبەری و قەوارەیەكی سیاسی هەبێت، كە بتوانێت مانەوەی خۆی وەكو نەتەوەیەك بپارێزێت. چ میللەتێك لە دنیادا هەیە دەریایەك خوێن لە پێناو هەندێك مافی سەرەتایی بكاتە قوربانی، كە داگیركردنی ئەو مافانە خۆی لەخۆیدا شوورەییەكی گەورە بێت!

 پەیامی چەكدانان لە قۆناغێكی هەستیاری وادا، كە خەریكە نەخشەی سیاسی سەرلەبەری ناوچەكە دادەڕێژرێتەوە سەرەڕۆییەكی گەورە و ترسناكە، دەتوانرێت وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوە بخوێنرێتەوە، كە توركەكان وەك كۆنگرەی لۆزان، دەیانەوێت بۆ ماوەیەك دەست بخەنە ناودەستی كورد، تاوەكو خۆیان لەو گۆڕانكارییانە دەپارێزن، كە پێیان وایە مەترسی لەسەر ئایندەی وڵاتەكەیان هەیە، ئینجا دوای ئەوە دەگەڕێنەوە سەر سیاسەتی راستەقینەی خۆیان، ئەگینا ناچێتە ئاوەزی مرۆڤێكی هوشیارەوە، دەوڵەتێك بۆ ماوەی زیاتر لە سەدەیەك هەوڵی سڕینەوە و لەناوبردنی نەتەوەیەك بدات و تا هەنووكەش لە بواری كردەییدا خەریكی جینۆسایدكردنی بێت و بۆ چركەیەكیش شەڕی ڕانەگرتبێت، لە پڕ بكرێتە فریشتەیەكی ئاشتی و هەوڵی كردنەوەی گرێكوێرەیەكی ئاڵۆزی وەك كێشەی كورد بدات، كە لەبنەڕەتدا ئەو كێشەیە رەهەندێكی هەرێمی و جیهانی ئاڵۆز و قووڵی هەیە و ناتوانێت تاكلایەنە بڕیاری لەسەر بدات، هەرچەندە وەك دەڵێن خوا هەڵناگرێت تاوەكو ئێستاش توركیا بە فەرمی هیچ هەڵوێستێكی كرداری نەنواندووە و كورد بە لێدوانێك و تەوقەیەكی باخچەلی كەوتۆتە سەما، كە دەڵێت پێویستە تیرۆیستەكان چەك دابنێن و مەسەلەی كورد لە ڕێگەی پەرلەمانەوە چارەسەر بكرێت! ئایا ئەو بەپیر بانگەوازەوەچوونە واتای ئەوە نییە، كە پەكەكە ئەوەی سەلماند و قبووڵیكرد، كە تا ئێستا ئەوان بزووتنەوەیەكی تیرۆریستی بوونە و لەمەودوا واز لە تیرۆر دەهێنن، لە كاتێكدا لەو سەد ساڵەی تەمەنی توركیای نوێدا دەوڵەت تیرۆرێكی ڕێكخراوی بەرامبەر كورد پیادە كردووە!

تێگەیشتن لەوەی بە چەكدانانی پەكەكە ئاشتی نەك دەگەڕێتەوە بۆ توركیا بەڵكو بۆ هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تێگەیشتنێكی ئایدیاڵیانەی یۆتۆپیائامێزە، چونكە نە توركیا دەیەوێت پەكەكە چەك دابنێت، نەپەكەكەش دەتوانێت بەو شێوەیەی داوا دەكرێت چەك دابنێت، توركیا لە ماوەی سی وسێ ساڵی رابردوو لە باشووری كوردستان و چواردەساڵی رۆژئاوای كوردستان، بەباشترین شێوە مەترسییەكانی بوونی هەڕەشەی چەكداری پەكەكەی قۆستۆتەوە و وەبەرهێناوە بۆ ئەوەی سنوورەكانی خۆی فراوان بكات، بە قووڵایی زیاتر لە 30-40 كم2 لە هەرێم و ڕۆژئاوای كوردستان، واتە لە ڕووی یاسای نێودەوڵەتییەوە بەشێكی گرنگی لە هەردوو وڵاتی ئێراق و سوریا داگیر كردووە، ئێستا چۆن ڕێگە دەدات ئەو بیانووەی لەدەست بچێت و بەو ئاسانییە دەستبەرداری ئەو ناوچانە دەبێت، كە وەك بەشێك لە خاكی وڵاتەكەی سەیریان دەكات، هێشتا پەكەكە چەكی دانەناوە، دەنگی ئەوە لە ئێراق بەرز دەبێتەوە، كە توركیا دوای نەمانی پەكەكە دەبێت لە خاكەكەی بچێتە دەرەوە، دیارە سوریاش كەمێك هێزی بێتەوەبەر هەمان داوا لە توركیا دەكات، كەواتە توركیا چۆن بەو ئاسانییە ئەو كارتەی پەكەكە لەدەست دەدات!