د. كامەران مەنتك

بەشی چواردەهەم

ئەو گۆڕانكاریانەی ئاماژەی پێكرا، تازە لە قۆناغی سەرەتایەتی و پێویستی بە كاتێكی زیاتر هەیە، واپێدەچێت رووداوەكانی سوریا، كە ئێستا بۆتە گۆڕەپانی سەرەكی بەرەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، زیاتر تەشەنە بسەنەتێت و پەلبهاوێژێت  بۆ وڵاتەكانی تری دەوروبەری، ئێراق یەكێكە لەو گۆڕەپانە پێشبینیكراوانەی، كە هەرچەندە هەوڵدەدرێت بەهەموو شێوەیەك سەقامگیرییەكەی بپارێزرێت، بەڵام لە هەموو چركەیەكدا رووبەڕووی ئەگەری شەڕێكی ناوەخۆ یاخود دەرەكی، یاخود هەردووكیان بەیەكەوە دەبێتەوە، هۆكاری ئەمەش لەلایەك دەگەڕێتەوە بۆ پێگەی ستراتیژی هەردوو وڵات، كە وەك كەنارێك بۆ سەردەریای سپی ناوەڕاست و ریگەیەك بۆ ئەو كەنارە، لەلایەكی تر تا ئێستا هەردوو وڵاتی هەرێمی توركیاو ئێران، بۆئەوەی شەڕەكە لە خاكی خۆیان دوور بكەنەوە، ئەو پانتاییە جوگرافیەیان هەڵبژاردووە، كە بەرژەوەندی هەموو لایەنە ركابەرە جیهانی و هەرێمییەكانی تیادا كۆبۆتەوە، چڕبوونەوەی ئەو شەڕە و بە كۆتا هاتنی رژێمی بەشار ئەسەد، كە بە هۆكاری سەرەكی ئاڵۆزییەكان لەقەڵەم دەدرا، توندتر بوو و گۆڕەپانی شەڕەكە فراوانتر بوو، ئەگەر لەسەردەمی ئەسەد دا ئەو ناوچانەی لە سنورەكانی توركیاوە نزیك بوون، كرابوو بە گۆڕەپانی شەڕ، ئێستا كۆی خاكی سوریا بۆتە گۆڕەپانێكی فراوان، ئەمەش دەرفەتی بڵاوبوونەوەی بۆ وڵاتەكانی دەوروبەری فراوانتر دەكات!

ئەو ململانێیە لە بنەڕەتدا لەنێوان دوو ئاڕاستەی جیاوازدایە، بە واتایەكی تر، هەرچەندە هەردوو پڕۆژەی جیهانگەرایی و ئۆڕاسیای روسیا لە هەندێك خاڵ گەیشتوونەتە رێككەوتن، بۆ نمونە وەك ئۆكرانیا، بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێشتا لە ململانێیەكی تونددان، بەتایبەتی دوای ئەوەی بە رووخانی ئەسەد، بەرژەوەندییەكانی روسیا تا رادەیەك كەوتە مەترسییەوە، هەرچەندە بە بێ گڵۆپی سەوزی روسەكان هەرگیز ئەو رژێمە نەدەڕوخا، بەڵام كێشەكەی روسیا لە سەرئەنجامی ئەو رووخانە و داڕشتنەوەی كۆی ناوچەكەدایە، ئێستا ئەو شەڕو توندو تیژییەی لە سوریا دەگوزەرێت و شاشەی میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی داگیركردووە، بەشێكە لە شەڕی دابەشكردنەوەكە و ئەو مۆدیڵەی جێگەی نەخشە سیاسییە كۆنەكە دەگرێتەوە.

بە واتایەكی تر دوو ئاڕاستە لە سوریا لە ململانێدان، ئاڕاستەیەك دەیەوێت حكومەتێك ناوەندی بەهێز و دەوڵەتێكی یەكگرتوو و خاوەن سەروەری بە چەمكە كۆنەكەی لەسەر جوگرافیای ئەو وڵاتە دابمەزرێنێت، ئاڕاستەكەی تر دەیەوێت سوریا و لوبنانیش لەگەڵیدا بەسەر چەند هەرێمێك دابەش بكات، ئەگەر نەكرا سیمای دەوڵەتیشیان پێببەخشرێت، بەلایەنی كەم سەربەخۆییەكی گەورەیان لە شێوەی كۆنفیدڕاڵی، یاخود فیدڕاڵی لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی نا ناوەندیدا هەبێت. ئاڕاستەی یەكەم توركیا و روسیا پاڵشتی دەكەن، ئاڕاستەی دووەمیش ئیسرائیل و ئەمریكا، لەبەرئەوەی ئیسرائیل نایەوێت دوای ئەو شەڕە چیتر دەوڵەتێكی یەكگرتوو بەهێز لە سنوورەكانیدا بوونیان هەبێت، هەر ئەمەشە وایكردووە توركیا بەوە تاوانبار بكرێت، كە لە پشت ئەو توندوتیژی و تاوانانەیە، كە گرووپەكانی سەر بەو  لەناو سوپای سوریا دژی عەلەوییەكان ئەنجامی دەدەن، وەك ژەنڕاڵ مەزلوم عەبدی لە پەیامێكیدا بۆ سەرۆكی نوێی سوریا ئەو لایەنەی بە وردی روونكردەوە و داوای لە شەرع كرد، لێپێچینەوە لەو تاوانبارانە بكات، كە بەدەستی توركیا تاوانی قێزەون بەرامبەر خەڵكی بێتاوانی عەلەوییەكان ئەنجام دەدەن، عەبدی لە پەیامەكەیدا راشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد، كە :"ئەو هێزانەی لەلایەن توركیاوە پاڵپشتی دەكرێت هۆكاری سەرەكی ئەو كوشتن و بڕینەن!"

توركیا دەیەوێت لە رێگەی بەهێزكردنی حكومەتی ناوەندییەوە، ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان لەناو بەرێت، ئەو سەركەوتنە سەرەتاییەی شەرع بەسەر بزووتنەوەی عەلەوییەكانی داهێناو رەشەكوژی كردن، هۆكارێك بوو بۆ گۆڕانی تۆنی زمانی ئەوانەی وەك عەرابی پڕۆسەی ئاشتی لە باكووری كوردستان هەژمار دەكرێن، شێوازی ئاخاوتنیان بگۆڕێت راشكاوانە ئاماژە بەوە بكەن، كە پەیامەكەی ئۆجەلان، هەموو پەلوپۆكانی پەكەكە دەگرێتەوە بە پەیەدەشەوە، واتە گەڕایەوە سەر بنەمای مەسەلەكە، وەك باخچەلی گوتی:" بانگەوازەكەی ئۆجەلان هەموو دەست و پێوەندەكانی دەگرێتەوە، پێویستە بە زووترین كات و بە بێ مەرج چەك دابنێن و چەكەكانیشیان رادەستی دەوڵەتی توركیا بكەن، جگە لەمە هیچ بژاردەیەكی تریان لەبەردەمدا نیە، بە پێچەوانەی ئەمە هەر كەس چەك دانەنێت دەبێت باجێكی قورس بدات!".

سەیر لەوەدایە رۆژئاوای كوردستان لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی تری خاوەن سەروەریدایەو توركیا خۆی هەمیشە جەخت لەسەر سەروەری و یەكپارچەیی خاكی سوریا دەكاتەوە، كەچی خۆی داوای چەكدانان لە هاوڵاتیانی ئەو دەوڵەتە دەكات، ئەمە ئەو پەندە توركییە دوپات دەكات، كە كورد ئەگەر لە ئەفریقاش بیەوێت دەوڵەت دابمەزرێنێت توركەكان رێگەی پێنادەن، ئەمە سیاسەتی پپڕەنسیپەكانی ئەو دەوڵەتەیە، كە خۆی وەك دیموكراسی نمایش دەكات و باس لە ئاشتی و ئازادییەكان دەكات!.

ئەمە بەروونی دەریدەخات، وەك پێشتر ئاماژەی پێكرا، توركیا هەرگیز مەبەستی ئاشتی نییە و دەیەوێت ئەو شەڕەی سوریا بقۆزێتەوە بۆئەوەی لە دیوی سوریاوە، واتە شان بەشانی سوپای شەرع و گرووپە چەكدارەكانی تری سەربەخۆی، لە سنوورەكانی حمس و حەلەب ودێرەزوورەوە پەلاماری رۆژئاوای كوردستان بدەن، كە ئێستا لە هەموو لایەك ئابڵووقە دراوە، ئەمە سەرباری ئەوەی لە سنوورەكانی باكوورەوە بەردەوام لە هێرشكردندایە و رۆژانە پەلاماری بەنداوی تشرین و گوندەكانی دەوروبەری كۆبانێ دەدات.

 توركیا رووداوەكانی كەنارەكانی دەریای سپی، واتە ناوچەی عەلەوییەكان وەك بنەمایەك بۆ دابەشبوون، یاخود كاڵبوونەوەی حكومەتی ناوەندی دەبینێت و پێی وایە ئەمە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر وڵاتەكەی دەبێت، هەر ئەمڕۆ هێزەكانی رۆژئاوا رایانگەیاند، كەوا هێزەكانی سەر بە توركیا و رژێمە ساواكەی شەرع پەلاماری گوندە كوردنشینەكانیان دا لە شاری حەلەب، بەمەش دەیانەوێت فشاری زیاتر بخەنە سەر كۆبانێ و داگیری بكەن، راستە لە رووی سیاسییەوە شەرع هەوڵدەدات خۆی وا نیشان بدات، كە سیاسەتێكی نەرمتر بەرامبەر رۆژئاوا پیادە دەكات، بەڵام لە راستیدا ئەمەش هەوڵیكە بۆئەوەی لەهەموو لایەك بەرە بۆ سوپاكەی نەكاتەوە، تا ئەو كاتەی بەسەر لایەكیان زاڵ دەبێت و حكومەتی ناوەند بەهێزتر دەكات، بۆیە ئێستا بە شێوەیەك لە شێوەكان هەوڵدەدات موجامەلەی كورد بكات، چونكە دەزانێت كورد ئەو پارووە چەورە نییە، وەك ئەوانەی تر بە ئاسانی قوتی بدات، كورد خاوەن هێزێكی رێكخراو و بەئیرادەیە و ئەزموونێكی باشی لەشەڕكردن لەگەڵ هێزەكانی بەرەی تەحریری شام، واتە هێزی نوێی بەرگری سوریادا هەیە.

ئەمە دەمانگەیەنێتە ئەو بۆچوونەی، كە ئەو رێككەوتنەی لەنێوان عەبدی و شەرعیش ئیمزا كرا، هیچ بنەمایەكی نییە بۆ ئەوەی وەربگێڕدرێتە سەر كردار، تەنیا تەكتیكێكی حكومەتی نوێی سوریایە بۆئەوەی رێگە لە یەكگرتنی دوژمنەكانی بگرێت و پەرتەوازەیان بكات، دوای ئەوە یەك بەیەك بیانخاتە ژێر هەژموونی خۆی، چونكە ئەگەر كەمێك بەشێنەیی سەیری هێزەكانی كوردی و هێزەكانی سوریای نوێبكەین، بۆمان دەردەكەوێت، كە هیچ بنەمایەكی بەیەكەوە كاركردنیان نییەو هەردوولایان شەڕی كات دژی یەكتر دەكەن، دنیابینی هەردوولایان هێندە جیاوازە، كە هەرگیز لە سەبەتەیەكدا بەیەكەوە كۆناكرێتەوە، هەر كاتێك كێشەی عەلەویەكان، یا وەك خۆیان دەڵێن پاشماوەكانی رژێمی پێشوو چارەسەر بكرێت، ئەو كاتە سوپای سوریا راستەوخۆ رووی بەرەو رۆژئاوای كوردستان وەردەچەرخێنێت و پەلاماری دەدات، بۆئەمەش پێویستی بە بڕێكی زۆرتری كات هەیە، بە شێوەیەك لەگەڵ پشوودرێژی توركیا بگونجێت و بتوانێت بەرگەی ئەو چاوەڕێكردنە بگرێت، لەبەرئەوەی توركیا  هەترەشی لە گۆڕانكارییەكان چووە، پەلەپەلیەتی و دەیەوێت هەموو دەرفەتێك بەخێرایی بقۆزێتەوە بۆئەوەی ئەزموونی رۆژئاوا لە ناوبەرێت.

كەواتە رێكەوتنەكەی نێوان شەرع و عەبدی، لە هەموو رووێكەوە رێكەوتنێكی تەكتیكییە و هەردوولایان بە باشی دركیان بەو راستییە كردووە، كە شەڕی كات دەكەن و دەیانەوێت كاتی زیاتر بەدەست بێنن بۆئەوەی خۆیان كۆبكەنەوە و كێشەكانی تر چارەسەر بكەن، ئینجا دیوی راستەقینەی سیاسەتەكەی خۆیان ئاشكرا بكەن، شەرع دەیەوێت لە لایەك هێزە بەرهەڵستكارەكانی تری، وەك عەلەوییەكان بۆ نمونە سەركوت بكات و بیانخاتە ژێر ركێفی خۆی، لە لایەكی تر هێزەكانی لەسەر بنەمایەكی یاسایی رێكبخاتەوە و شەرعییەتێكی یاسایی بەدەست بێنێت، بۆئەوەی لەرێگەی ئەو شەرعییەتەوە شەڕی كورد بكات بە لە یاسا دەرچوو، یاخود بە چەتە تۆمەتباریان بكات، كە یەكپارچەیی وڵاتەكەی دەخەنە مەترسییەوە، ئەو كاتە شەرعیەتێكی نێودەوڵەتی بەدەست دەهێنێت و كورد دەكەوێتە دەرەوەی شەرعیەتەوە، راگەیاندنی دەستووریش، كە هەموو هێزو نەتەوە و ئاینزا و ئاینەكانی تری تیا فەرامۆشكراوە و بە تەنیا دەروبەری شەرع ئامادەیان كرد، ئاماژەیەكی راشكاوانەیە، كە سوریای نوێ هیچ شتێكی لە نوێ ناچێت و تەنانەت دەبێت رەحمەت بۆ كفن دزیش بنێردرێت!