د. كامەران مەنتك

بەشی پازدەهەم

كێشەی سەرەكی لەوەدایە، گۆڕانكارییەكان ئێجگار خێران و چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت، لە چركەساتێكدا تراژیدیای سیاسی گەورە بۆ كورد بكەوێتەوە، ئەمە بیركردنەوەو ترسێكی سیزیڤیانە نییە، وەك مێژووی كورد دووچاری بووە و لە هەموو قۆناغە هەستیارەكاندا لە لوتكەدا بەرەو خواری خوارەوە واژی بۆتەوە، بەڵكو یەكێك لە پێشبینی و ئەگەرەكانە، ئەگەر هاتوو هاوسەنگی هێز بە شێوەیەك شكایەوە، كەجارێكی تر كورد بەرەو هەڵدێر باتەوە، ئەو ئەگەرە هەمیشە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت، بۆ نمونە راگەیاندنی ئاگربەست لە ئۆكرانیا و بەدەستهێنانی بەشێكی باش لە ئامانجەكانی روسیا، وا دەكات ئەو وڵاتە جاریكی تر بەرەو رۆژهەڵات بگەڕێتەوە، راستە روسیا لە ئۆكرانیا زیانێكی زۆری بەركەوت، بەڵام راگەیاندنی ئاگربەست لە ئێستاداو وەرگرتنی بەشێك لەخاكی ئۆكرانیا وەك سەركەوتنێكی گەورەیە بۆ ئەو، بۆیە دوای بێدەنگبوونی تڤەنگەكان رەنگ بیت روسیا هەوڵبدات جارێكی تر بەهێزەوە بگەڕێتەوە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێگەكەی خۆی بەهێز بكاتەوە، كە ئەمە كاریگەرییەكی ترسناكی لەسەر رووداوەكانی سوریا دەبێت، لەبەرئەوەی روسیا بە توندی دەستی بە سیستەمی نێودەوڵەتییەوە گرتووە، واتە لەگەڵ سەروەری و یەكپارچەیی خاكی سوریایە، ئەمەش پێچەوانەی ئەو دۆخە نوێیە یە، كە ئیسرائیل دروستی كردووە، دیارە بەرادەیەكیش بۆ خەونەكانی كورد لە رۆژئاوا دادەنێت، بۆیە دەبێێت كورد ئەو گۆڕانكارییە بە هەند وەربگرێت و رەنگ بێت بەشێوەیەك لەشێوەكان رەنگدانەوەی لەسەر هەرێمی كوردستانیش هەبێت، دوای ئەوەی حكومەتی ئێراق و دۆخی چەكداری لە ئێراق رێكدەخرێتەوە، ئەویش خۆی لە بەهێزكردنەوەی حكومەتی ناوەند دەبینێتەوە.

راستە  ئەمجارەیان شەكەت و ماندووترە و زیانێكی زۆری بەركەوتووە، بەڵام ئەگەر هەموو ئامانجەكانیشی لە ئۆكرانیا نەپێكابێت ئەوە سەركەوتنێكی بەرچاوی بەدەستهێناوەو جوگرافیای ناوچەكە تا رادەیەكی باش لە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانی ئەو دادەڕێژرێتەوە، واتە بە لایەنی كەم توانیویەتی دەروازەكانی دەریای رەش لە ژێر هەژموونی خۆیدا بهێڵێتەوە، كە ئەمە یەكێك لە ئامانجە ستراتیژییەكانی روسیایە، راستە بۆ ماوەیەك رەنگ بێت بە هۆی هاتنی راستەوخۆی ئەمریكا بۆ ئۆكرانیا، دەروازەی ئەوروپای بەروودا دابخرێت، بەڵام دەتوانێت قەرەبووی ئەو زیانانە لە رۆژهەڵات و ئاسیای ناوەڕاست و ئاسیا بەگشتی بكاتەوە، كە ئەمەش بەرژەوەندییەكانی زیاتر لەگەڵ چینییەكان رووبەروو دەكاتەوە،  ئەمەش لەبەرژەوەندی ئەمریكادایە، بەڵام ئەگەر روسیا لە ئاسیا سەركەوتن بەدەست بێنێت، بێگومان هێزی زیاتری دەخاتە بەردەست بۆئەوەی جارێكی تر هەوڵەكانی لە ئەوروپا چڕتر بكاتەوە، ئەوەی ئەمجارەیان یارمەتیدەری دەبێت، رەنگ بێت خودی دەوڵەتە ئەوروپییەكان خۆیان بن، بەتایبەتیش ئەڵمانیاو فەرەنسا، لەبەرئەوەی سیاسەتی نوێی ئەمریكا خەریكە بە زەقی بە ئاڕاستەی لاتەریك كردنی رۆڵی ئەوروپا هەنگاو دەنێت، ئەگەر ئەو سیاسەتە بەردەوام بێت، ئەوە ئەگەری لەیەكتر نزیكبوونەوەی روسیاو ئەوروپا زیاتر دەبێت، لەبەرئەوەی وەك لە بەشەكانی پێشووتردا ئاماژەی پێكرا، قووڵایی ستراتیژی ئەو وڵاتانە زیاتر لە ئۆڕاسیادایە، نەك لەگەڵ ئەمریكایەك، كە ئۆقیانووسێكی گەورەی وەك ئۆقیانووسی ئەتڵەسیان لەنێواندایە!.

 ئەگەر لە مێژووی هاوچەرخدا گەورەبوونی هێزی ئەمریكاو داگیركردنی رێزبەندی یەكەمی زلهێزەكانی جیهان و دواتریش راگەیاندنی سیستەمی تاكجەمسەری شان بەشانی كەلتووری رۆژئاوایی و مەترسییەكانی كۆمۆنیستی سۆڤیەتی، سێ فاكتەری سەرەكی بووبن لە پەیوەندییەكانی ئەمریكاو ئەوروپا، ئەوا لەو سێگۆشەیەدا دوو هێڵی سەرەكی هەلوەشاوەتەوە، لەبەرئەوەی لەلایەك ئەمریكا هەڵوێستی گۆڕاوەو دەیەوێت رۆڵی ئەوروپا لە سیستەمی نوێی جیهانیدا، واتە ئەو سیستەمەی ئێستا لە قۆناغی داڕشتنەوەیەدا نەهێڵێت یاخود لاوازی بكات، لەلایەكی تر روسیاش لەرووی كەلتوورییەوە هەردوو كەلتووری رۆژهەڵاتی و ئەوروپی لە خۆوە دەگرێت، لەبەرئەوەی روسەكان پێیان وایە ئەوان دڵی ئۆڕاسیان و خۆیان نە بەئەوروپی نە بە ئاسایی دەزانن، واتە پێگەی تایبەت بەخۆیان دەدەن، كە دەتوانێت هەردوو كیشوەری ئاسیاو ئەوروپا بەیەكەوە دەبەستێتەوە، واتە ئۆڕاسین، ئەمە جگە لەوەی بۆ پاراستنی كەنارەكانی ئەوروپاش دەتوانن پەل بۆ ئەفریكاش بهاوێژن. ئەمەش كاریگەری راستەوخۆی لەسەر پێگەی ئەمریكا لەسەر سیستەمی جیهانی ئایندە دەبێت.

ئەو گۆڕانكارییانە كۆسپی گەورە بۆ كورد دروست دەكات، بەشێوەیەك ئەگەر ستراتیژێكی ورد دانەڕێژێت و لەرووی هزرییەوە خۆی لە كۆمەڵێك گرێكوێرەی دەروونی رزگار نەكات، لەو قۆناغە پڕ ئاستەنگ و دەرفەتە، ئەو دەستكەوتانە بەدیناهێنێت، كە پێویستە بە دەستیان بهێنێت، هەرچەندە ناگەڕێتەوە چوارگۆشەی یەكەم و بەشێك لە دەسەتكەوتەكانی مسۆگەر دەكات، وەك مافە رۆشنبیریییە سەرەتاییەكان، بەڵام ئەمە بەگوێرەی ئەو دەرفەتانەی لەبەردەم دایە، شتێكی ئەوتۆ نییە و رەنگە بە تەنیا بە خۆچەسپپاندنی رژێمە نوێیەكان و هاتنە ئارای كەشێكی سەقامگیر، جارێكی تر لەلایەن ئەو دەولەتانەوە رووبەرووی سەركوتكاری بێتەوە، بۆیە دەبێت بە هەموو شێوەیك كار لەسەر ئەوەبكات، بە وردی لە قۆناغەكە تێبگات و لەسەر ئەو بنەمایە ستراتیژی نەتەوەیی خۆی دابڕێژێتەوە، كە ئەمە دیارە بە تەنیا بە پارچەیەك یاخود بەشێكی كوردستان ناكرێت و پیویستە هەموو كورد ئەگەر نەتوانن بە یەكجار لەسەر هەمووشی رێكەون، بەلایەنی كەم لەسەر خاڵە بنەڕەتیەكانی ئەو ستراتیژە رێكەون، ، بەڵام ئەوەی گرنگە دەبێت ئیدارەی ئەو ستراتیژە لەلایەن رۆژئاواوە بەڕێوە ببرێت، یاخود رۆژئاوا بكریتە بنەمایەك و لەوێوە پڕۆسەی رێكخستنەوە و داڕشتنەوەی جوگرافیای كوردستان دەستپێبكات!.

بۆچی گەڕانەوەی روسیا بۆ رۆژهەڵات ئەو هەموو كێشەیە بۆ كورد دروست دەکات؟ لەبەرئەوەی روسیا بە توندی پابەندە بە سیستەمی ویستڤالیاوە، واتە ئەو سیستەمە نێودەوڵەتییەی دوای جەنگی یەكەمی جیهانی ناوچەكەی لەسەر داڕێژرایەوە، كە سەرئەنجامەكەی دابەشكردنی كوردستان و دامەزراندنی كۆمەڵێك دەوڵەت بوو، كە تا ئێستاش باس لە یەكێتی خاك سەروەرییان دەكرێت، هەركاتێكیش باس لەو دوو چەمكە بكرێت، ئەوە پێگەیەكی سەربەخۆ بۆ كورد نامێنێتەوە و دەبێت لە چوارچێوەی یاسایی ئەو دەوڵەتانە بئاخنرێت، وەك بینیشمان ئەو چوارچێوەیە بە درێژایی سەدەی بیستەم و ئەو ماوەیەی لەسەدەی بیست و یەكەمدا رۆیشتووە، پاساو بۆ هەموو جۆرە سەركوتكاریەك و پاكتاوكردنی رەگەزی بەرامبەر كورد هێنرایەوەو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ئەو هەموو تاوانە بێدەنگ بوو، كە دەرهەق بەكورد كرا، راستە لە پڕۆژەی ئۆڕاسیای روسیا وەك باسكرا، كۆمەڵێك مافی سەرەتایی بەو نەتەوانە رەوا دەبینێت، كە لەوچوارچێوەی ئەو دەوڵەتە بەناو نەتەوەییە كلاسیكییانەدا دەژین، بەڵام هەرگیز لەگەڵ داڕشتنەوەی نەخشەی جوگرافی و دامەزراندنی دەوڵەتی نوێی تر نییە بۆ ئەو نەتەوانە، بە واتایەكی تر روسیا، هەرچەندە زۆرجار بانگەشە بۆ دروستبوونی دەوڵەتی كوردی دەكات و وەك هەڕەشەیەك نیشانی دەولەتانی ناوچەكەی دەدات، بەڵام ستراتیژی روسیا هەرگیز لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردیدا نییە، چونكە دامەزراندنی دەولەتی كوردی، لەلایەك واتای هەڵوەشاندنەوەی ئەو مەنزومە هەرێمییەیە، كە بۆ ماوەیەكی زۆر بەرژەوەندییەكانی روسیای مسۆگەر كردبوو، لەلایەكی تر بەلایەنی كەم دەبێتە هۆی لەدایك بوونی چوار قەوارەی سیاسی تر، كە رەنگ بێت لە ئایندەدا ئەو قەوارانە بەگوێرەی پێشهاتەكان مگێزی ئەوەیان بجوولێت بەرەو یەكگرتن بڕۆن، بەمەش ئەگەری لەدایك بوونی هێزی گەورە لەدایك دەبێت، كە یەكێك لە بوارە ژیارییەكانی ئاسیای ناوەڕاست و ناوچەی كەنداوە، بەشێوەیەكی تر بەشێكی زۆر لەو ناوچانەیە، كە روسیا لە سنوورەكانی باشووریدا بەناوچەی ژیاری خۆی(المجال الحیوی) خۆی دەزانێت! دەبێتە ناوچەی ژیاری كوردیش!.

 رەنگ بێت ئەم شیكردنەوە، ئەگەر لە روانگەی ئەو گریكوێرە دەروونی و خۆبەكەمزانییەی لەماوەی رابردوودا دوچاری كورد هاتووە، بخرێتە خانەی ئەندێشە و خەیاڵپڵاوییەوە، بەڵام ئەگەر لە روانگەی جیۆستراتیژییەكەوە سەیری مەسەلەی كورد بكەین، بۆمان دەردەكەوێت، كە ئەمە یەكێك لە ئەگەرەكانی گۆڕانكارییەكانەو كورد دەبێت وەك ستراتیژیكی دوورە مەوداو بەشێوەیەكی واقعیانە مامەڵەی لەگەڵدا بكات!.

خاڵێكی گرنگ هەیە لە گۆڕانكارییەكان، كە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكەین و ئەگەرێكی زۆری هەیە لە بەرژەوەندی كورددا بەكۆتا بێت، بە مەرجێك كورد نەك بە تەنیا بتوانیت هێزەكانی خۆی بپارێزێت، بەڵكو هەموو هێزەكانی بەیەكەوە كۆبكاتەوەو لەیەك ناوەندی ستراتیژییەوە ئیدارەی بدات، ئەویش سەرهەڵدانی دەوڵەتێكی ترە لە ناوچەكە، كە بەگەرمی كەوتۆتە خۆ بۆ داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی ناوچەكەو دەتوانێت رادەیەك بۆ خەونەكانی روسیا دابنێت و پڕۆژە ستراتیژییەكەی هەموار بكاتەوە، ئەو دەوڵەتەش، وەك باسكرا، ئیسرائیلە، كە لە زۆر شوێنی هەستیاری ناوچەكە بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ روسیادا رووبەڕوی یەكتر دەبێتەوە، رەنگ بێت لە هەموو ئەو شوێنیانەش گرنگتر كەنارەكانی دەریای سپی ناوەڕاستە، بەتایبەتیش ئەو كەنارانەی دەكەوێتە چوارچیوەی هەردوو دەوڵەتی سوریاو توركیا، كەواتە مانەوەی بەرژەوەندییەكانی روسیا لە شارە كەنارەكانی سوریا، كێشە بۆ ئیسرائیل دروست دەكات، بە واتایەكی تر پارێزگاریكردن لە دەولەتی ناوەندی لەسوریاو دابەشكردن و سەرلەنوێ داڕشتنەوەی رووبەڕووی یەكتر دەبنەوە، چونكە روسیا لەگەڵ پاراستنی سیستەمی نیودەوڵەتی، واتە هێشتنەوەی دەسەڵاتی ناوەندی و بەهێزكردنەوەی دایەو ئیسرائیلیش بە پێچەوانەوە نایەوێت دەوڵەتێكی ناوەندی بەهێز لەسەر سنورەكانی بمێنێت، ئەمە یەكێك لە كێشە ئاڵۆزەكانە، كە ئێستا رووبەڕووی ململانێكانی سەر ئەو ناوچەیە بۆتەوە، روسیا بە بێبوونی كەنارێك لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست، بەرژەوەندییەكانی لە هەموو ئەوروپاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەویتە مەترسییەوە، واتە وەك هەوڵەكانی ناتۆ وایە لە ئۆكرانیا، كە ویستییان دەروازەی ئەوروپا لەبەردەم روسیا دابخەن، بۆیە روسیا هەرگیز ناتوانێت دەست بەرداری بنكە سەربازی و هەواڵگرییەكانی خۆی بێت لە سوریا، یاخود بەگوێرەی ئەو دابەشبوونەی ئێسا خەریكە جێگە دەگرێت لە ناوچەی عەلەوییەكان، ئیسرائیلیش دەیەوێت، تا سنوورەكانی توركیا ئەو كەنارانە بخاتە ژیر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە، لەبەرئەوەی دركی بەوە كردووە، كە هێرشی حەماس بۆ سەر غەزە، لەرووی جیۆپۆلەتیكییەوە، درێژكراوەی پڕۆسەی داگیركردنی عەفرین بوو، بۆئەوەی لەلایەك باڵێ ئیسرائیل بكرێت بكرێتە ناوچەیەكی داخراو، لەلایەكی تر روسیا كەنارەكانی دەریای سپی ناوەڕاست، راستەوخۆ بە دەریای سوور ببەستێتەوە بەمەش پڕۆژەی ئۆڕاسیا هەنگاوێكی باش دەبڕێت، بۆیە رەنگ بێت یەكێك لە هەلە ستراتیژییەكانی نەك بە تەنیا ئیسرائیل، بەڵكو ئەمریكاش رێگەدان بوون بە داگیركردنی عەفرین لەلایەن توركیاوەو دەبێت ئەو هەڵەیەش راستبكرێتەوە، ئەگینا، توركیا، كە رەهەندە ئۆڕاسییەكەی لە رەهەندە رۆژئاواییەكەی زیاترەو ئەگەری زۆری هەیە بەرەو رۆژهەڵات بگەڕێتەوە و چیتر لە دەرگای یەكێتی ئەوروپا نەدات، لەبەرئەوەی لەلایەك دوای چاوەڕوانییەكی زۆر ئەو دەرگایەی لێنەكرایەوە، لەلایەكی تر خودی ئەوروپا خەریكە لە سیستەمی نوێی جیهانیدا ئەو رۆڵەی نامێنێت و لاتەریك دەكرێت، كەواتە دەرفەتی ئەوە لە هەموو كاتێك زیاتر دەبێت بۆ داڕشتنەوەی نەخشەی سیاسی توركیا، بەشێوەیەك بەرژەوەندییەكانی هەردوو دەوڵەتی روسیا و ئیسرائیل بێنێتە دی، دیارە ئەمەش لە كۆتایدا لەبەرژەوەندی كورد دەشكێتەوە.