ئەحمەد دەروێش

ساڵانە و دەوروبەری نەورۆز، دامەزراوە میدیاییەکان و بەتایبەتیش تیڤییەکان، بۆقسەکردن لەمەڕ پرسی نەورۆز و پرسی کاوە و زوحاک، دەچن بانگی پسپۆرانی مێژوو دەکەن و ئەوانیش وەک بڵێی حەوت مێشەهەنگیان لەدارێکدا دیتبێتەوە و بەشانازیی و بێدوودڵی قسەی لەسەر دەکەن .

میدیای کوردی لەبێئاگاییان کەوتوونەتە هەڵەیەکی گەورە چونکە پێیانوایە پرسی نەورۆز، پرسی داستان و ئەفسانە بەفەرمی سەربەکایەی مێژووە، میوانەکەش بەهەمان شێوە وەک بابەتێکی مێژوویی پوخت لێیدەڕوانێ و پێدادێ بەنمونە لە سەرچاوە؛ سۆمەرییەکان، ئەکەدی و بابلی، ئاشورییەکان، ساسانییەکان و ... هتد ناوەکان ئاوا تۆمارکراون و زوحاک، ئەستیاگی دواپاشای مادەکان بووە . راستیی ئەمە شۆکێکی گەورە بۆ بینەر و بیستەر دروستدەکات و وەک بڵێی ئەوەی لەپێشو خوێندوویەتی و فێری بووە، جگە لەتراویلکەیەک هیچی دیکە نەبووە !

لێرەدا میدیا و بەشێک لەپسپۆرانی مێژوو بەرپرسن لەتێکدانی سەلیقە و میزاجی خەڵک، ئەو پسپۆرانەی مێژوو کە ئەم قسانە دەکەن رێک لێدانە لە؛  شەرەفخان، محمد ئەمین زەکی بەگ، ئەحمەدی خانی، حاجی قادر و ..... هتد .

ئەوانەی میوانداریی کەناڵەکان دەکرێن، سۆران حەمە رەشی لێدەرچێ، هەموویان کارەکتەری زوحاک و کاوەیان پێچەوانە کردووەتەوە، لەناو خەڵکدا کار گەیشتووەتە ئەوەی کە؛ تەنانەت ئەوانەی هەڵگری ناوەکەشن خەریکە رقیان لەناوەکە دەبێتەوە (ئەوەندە خەڵکیان تووشی رارایی کردووە)، گەر ئەو بایە لەو کونەوە بێت، ئەو شوێنانەشی پەیکەری کاوەی لێماوە، رەنگە لاببرێن .

مامەڵەکردن لەگەڵ داستان و رۆمان و ئەفسانە ، هەرگیز وەک بەشێکی پوخت لەمێژوو تەماشا ناکرێ، ئەمانە پتر ژانرێکی ئەدەبین و بۆیە پێویستە هەریەک لەئەفسانەناس و پسپۆری مێژو و مێژوو نووس سنووری قەڵەمڕەو و کایەی خۆی بزانێ چونکە هەستنەکردن بەو جیاوازیە، بۆخۆی جەهلێکی گەورەیە. ناشێ نەتەوەبیت ئەفسانەت نەبێ، ئەفسانە کە بەشێکە لەکلتوور، پاش زمان و مێژو و خاک، توخمی چوارەمی نەتەوەیە .

نەمبیستووە هیچ توێژەرێکی کورد لەبواری مێژوو چ لەرۆژهەڵات و چ لەباکور و رۆژئاوای کوردستان بەچاوی مێژوو لە ژانرێکی ئەدەبی بڕوانێ و بڵێ نەورۆز هی کورد نییە ، زوحاک و کاوە پێچەوانە بکاتەوە؟ دڵنیام ئەگەر کەسێکی وا هەبوایە، ئەردۆگان ملیۆنان دۆلاری بۆخەرج دەکرد و هەر شەوەی لە تیڤییەک چاوپێکەوتنی لەگەڵ دەکرا و هەر رۆژەی لەشارێکی کوردی کۆڕ و سیمیناری بۆ رێکدەخرا، کەچی لەباشور بەناوی ئەکادیمیبوون، دێت کەلتووری چەندان ساڵەی میللەتەکەی کەیەکێکە لەبنەماکانی نەتەوە، بەرشەق دەدات و هێندەی دیکە خەڵک پەست و بێهیوا دەکات .

ساڵانە لەدەوروبەری نەورۆزدا گوێمان لەگوتارێک دەبێت، خۆویستانە - مەبەستدار ( عەمدی ) و بێمەبەست کەتەنیا بەرئەنجامی تێگەیشتن و رۆشنبیری کەسەکە خۆیەتی گوایە: موسوڵمان تەنیا دوو جەژنی هەیە ، رەنگە ئەمە بۆ عەرەب بەشێوەیەکی گشتی راستبێ ( هەرچەندە لەقوڕئاندا هاتووە و دەفەرمێ(الجمعة حج المساكین و عید المؤمنین)، بەڵام گەلانی موسڵمانی غەیرە عەرەب بەحوکمی جیاوازی هەڵکەوتەی جوگرافی، ئاو و هەوا، پاشخانی شارستانی و جیاوازی کەلتوور بە گشتی بێگومان جگە لە دوو جەژنە ئایینییەکە، جەژنی میللی خۆیان هەیە و هەردەبێ هەشیانبێ وەک خودا دەفەرموێ: وجعلناکم شعوبا و قبائلا. [وەجعەلناکم شعوبەن و قەبائیلەن]

پەیامە مەبەستدارەکە کەدەڵێ تۆ تەنیا دوو جەژنت هەیە، دێت لەژێر ناوی ئوممەی ئیسلامی، رووتت دەکاتەوە و هەموو پیرۆزییە تایبەتییەکانی خۆتت لێدەستێنێ و توند لەقاڵبت دەدات ئەمە لەلایەک و، لەلایەکی دیکەوە دەیەوێ بڵێ ئەوە منم تۆم کردووە بە مرۆڤ دەنا تۆ پێشان قەرەج بووییت و خاوەنی هیچ رواژایەکی شارستانیی نەبووییت، رەنگە ئەم گوتارە تەنانەت بۆ خەڵکی ئەوکاتەی مەککەو مەدینەش راست نەبێ چونکە حیجاز ی ئەوکات جولەکە و مەسیحی و ئایینزای دیکەشی لێبووە و تەنانەت شێعری جاهیلی لەئاستێکی زۆر بەرزدا بووە، ئەوانە هەمووی ئەوەمان پێدەڵێن کە خەڵک لەوێش ئەوەندە بێئاگا نەبوون، بەڵام بۆ غەیری حجاز و بەتایبەتیش زاگرۆسییەکان ، دۆخەکە ئاسمان و رێسمان نێوانیەتی، بفەرموون دیقەت بدەن لەو کاتەدا کەلەشکری موسڵمانان بۆ فەتح کردنی زاگرۆسییان ( ساسانییەکان ) کەوتە ڕێ، ئایا کۆمەڵگەی حجاز یا ئیمپراتۆریەتی ساسانی لەباری کشتوکاڵ و پیشەسازی و هونەر و ئەدەب و .... هتد، کامیان پێشکەوتوو تربوون؟ ئیتر گوتاری تەنیا دوو جەژن بۆ؟ کاتێک خەڵکی کوردستان بەشانازییەوە دەڵێن: رەمەزان و قوربان جەژنی ئایینیمە و نەورۆزیش جەژنی نەتەوەییمە، ئیتر لەوە زیاتر چیت لێی دەوێ؟

گروپە ئیسلامییەکان بەدرێژایی مێژوو هەرخەریکی شەڕکردن و بوغزاندنی یەکدی بوون هەر لەسەردەمی موعتەزیلە و ئەشعەری تا ئێستاش درێژەی هەیە و تەنانەت خیلافی عەقائیدیشیان بەڕادەیەکە یەکدی تەکفیر دەکەن، ئەو ناتەباییە قوڵ و بەردەوامە وایکردووە کارکردنیان لەسەر ئەقڵ و زانستە سروشتییەکان فەرامۆش بکەن و بوونەتە پاشکەوتەی گەلانی دنیا، ئیدی لەبەر ناکۆکی نێو خۆیان، سەیرە چۆن پڕژاونەتە سەر نەورۆز !

تا ئێستا ئەوەی وەک راستی مێژوویی پشتڕاستدەکرێتەوە کە زاگرۆس و زاگرۆسییەکان کۆنترین میللەتانی جیهانن و دنیایەک خزمەتیان بە کایە جیاجیاکانی ژیان کردووە:

١ــ چاخی نیولیتیک ( هەزارەی دەیەم ) پ. ز کە مرۆڤ تێیدا جێگیر بوو، کشتوکاڵی دۆزییەوە و ئاژەڵی ماڵی کرد، گوندی چەرموو لەچەمچەماڵ زاگرۆسین و کورد بوون.

٢ــ چاخی کانزایی: زاگرۆس دیسان پێشڕەو بووە و بە دەرهێنانی کانزای مس و پاشان پوختەکردنی لە تەنوری گەورە و مەحکەمدا دەستی پێکردووە و پاشان بڕۆنز و دواتریش ئاسن .

دۆزینەوەی ئاسن قۆناغێکی زۆر گرنگ بوو توانییان خەنجەر و شمشێری لێدروست بکەن و لەیەکلاکردنەوەی جەنگەکاندا، خاڵ و هۆکاری سەرەکی بوو.

پوختە کردنی ئاسن لەو سەردەمەدا پیشەیەکی تایبەت بوو بە بنەماڵەی پاشا، بۆیە کاوە ئاسنگەرێکی ئاسایی نەبووە بەڵکو پاشا بووە.

گۆتی ، لۆلۆیی، خوری، کاشی، ماد و ....هتد ئەمانە زاگرۆسیی بوون، رێک ئەمەی ئێستا کەپێی دەگوترێ کوردستان، کورد رەسەنترین و دێرینترینی زاگرۆسە، بێگومان خاوەنی دەیان داستان و ئەفسانەیە، بۆیە شتێکی نازانستی و نائەقڵانی نییە کەدەڵێین کورد؛ ئەگەر هەمووشی نەبێ ئەوە پشکی شێری بەردەکەوێ لەخاوەندارێتی نەورۆزدا .