دڵشاد ئەنوەر

قورسایی ململانێ ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان کەوتوەتە سوریا،  پێناچێت ململانێ دەرەکییەکان لەناوخۆی سوریا بەمزوانە کۆتاییان پێبێت، بەوپێیەی ئیسرائیل، تورکیاو ئێران ئەو وڵاتە وەکو قوڵایی ستراتیژی خۆیان دەبینن.

ئامانجی تورکیا ڕاکێشانی پاڵپشتییە بۆ حکومەتەکەی شەرع تا لەڕووی ئابوورییەوە لێی سودمەند بێت، لەهەمانکاتیشدا ترسێکی گەورەی هەیە لە دەعم نەکردنی سوریاو دواجار ئەو وڵاتە ببێت ملی.

تورکیا دەیەوێت ئەزموونی عێراق و ئێران لە سوریا دووبارە بکاتەوە، دەیەوێت سوریا بکاتە سەنگەری پێشەوەی و لەڕووی ئابورییەوە لێی سودمەند بێت، لەهەمانکاتیشدا وەکو پاشکۆی خۆی بەکاری بهێنێت.

خواستەکانی تورکیا لە سوریا بێ ئاستەنگ نییە، دوچاری ململانێی قورس بووە لەگەڵ ئیسرائیل، پێدەچێت ململانێی نێوانیانیان بەردەوامی هەبێت چونکە هەردوولایان لە نێو سوریا بوون بە جیرانی یەکتری.

تورکیا لەگەڵ حکومەتی شەرع ڕێککەوتووە لەسەر دانانی دوو بنکەی سەربازی، یەکێک لەو بنکانە لە تەدمورە کە ئیسرائیل موشەک بارانی کرد پێش ئەوەی تورکیای لێ جێگیر ببێت.

تەدمور شوێنێکی ستراتیژی گرنگە، پێشتر ڤاگنەری روسی و دواتر فاتمییەکان و ئێستا تورکیا دەیەوێت تێی بچێت، ئیسرائیل ئەمەی قەبوڵ نییە، چونکە لەو بنکەوە ساروخ دەگاتە ئیسرائیل.

جیا لەوەش، گەر تورکیا لە تەدمور جێگیر ببێت و لەگەڵ ئێران نێوانی ئاسایی ببێتەوە، دەتوانرێت لەوێوە کۆمەک بە حزبوڵا بکرێت، دەشتوانرێت هەر لەوێوە گرفت بۆ عێراق دروست بکرێت، ئاسانیشە بەکارهێنانی داعشی ناوچەکە بۆ ئەجێندای سیاسی و ململانێی یەکتر.

ئیسرائیل بنکەی تەدموری وێران کرد پێش ئەوەی تورکیا پێیبگات، چونکە باش لە گرنگی تەدمور تێگەیشتبوو، بەمەش تورکیا ڕووبەڕووی دووەم ئاستەنگی گەورە بوویەوە. یەکەم ئاستەنگ هەوڵدانی تورکیابوو بۆ کشانەوەی ئەمەریکا و پاڵپشتی نەکردنی کورد، دیسان لێرەش سەرکەوتوو نەبوو.

ململانێیەکی گەورە لەسەر خاکی وڵاتەکەی دروستبووە، بەڵام حکومەتەکەی تازەیەو سوپاکەشی ماندووەو چەک و تەقەمەنی پێویستی بۆ بەرگریش نییە، ئەمە وایکردووە شەرع بێدەنگ بێت.

ئیسرائیل بەئاشکرا شەڕ دەفرۆشێت بەشەرع و لێی بەگومانە، پێیوایە حەماس و حزبوڵای لاواز کردووە، بەڵام لەتەنیشتی شەرع سەری دەرهێناوەو مەترسییە بۆ داهاتووی، بەڵام سەرباری فشارەکانی ئیسرائیل، شەرع بێدەنگەو ڕەنگە پێیوترابێت وا مامەڵە بکات.

بەگومانی ئیسرائیل  لەشەرع وایکرد، هەرچی جبەخانەو چەکی قورسی سەردەمی ئەسەد هەیە بوردومان  بکات و بیانتەقێنێتەوە،  پێناچێت ڕێگەش بدات جارێکی تر سوریا ببێتە خاوەن هێزی تۆکمەو چەک و تەقەمەنی پێشکەوتوو.

ململانێی ئیسرائیل و تورکیا لە سوریا، گومانی رۆژاوا لە شەرع و حکومەتەکەی بەسودی کورد شکاوەتەوە، بەوپێیەی ئەمەریکا لە سوریا دەمێنێتەوەو پاڵپشتی رۆژاوا بۆ کورد بەردەوامی دەبێت، ڕێگەش بە تورکیاو سوریا نادرێت دەست بۆ کورد بەرن.

کێشە ناوخۆییەکانی تورکیاو تموحی ئەردۆغان بە کورد تا پاڵپشتی بکەن بۆ دەرچوون لەو دۆخەی تێیکەوتووە، ڕەنگە ئەمەش هۆکارێکی باش بێت بۆ لاوازبوونی فشارەکانی تورکیا لەسەر کوردی سوریا.