حەسەن جودی

ئەوەی لە باشووردا ئەم هەموو کوشتوبڕییەی دەگوزەرێت بۆخۆی دەرئەنجامە، دەرئەنجامی بەگورگکردنی مرۆڤە. بێگومان سێ هۆکار لەپشت ئەو بەرگورگکردنەی مرۆڤەوەن لەباشووردا:

یەکەم: دەسەڵاتی باشوور، کە لەبنچینەدا دەسەڵاتێکی ستەمکار، مشەخۆر، وابەستە بەدەرەوە، کۆنەپەرست، شەڕانگێز و پاوانخوازە، وەک دەبینین؛ کۆمەڵگەی بۆ هەزاران هەزار پارچە، دابەشکردووە. بۆئەوەی بەسەر کۆمەڵگەدا باڵادەست بێت و دایدۆشێت و تاڵانیی بکات، پێویستی بەوەیە کەوا شیرازەی هەموو کۆمەڵگە تێکبدات، خێزان هەڵوەشێنێتەوە و کەسێتی تاک بخاتە دۆخێکەوە یان دەبێت لومپەن(خوێڕی) بێت و هیچ پێوانەیەک نەناسێت و شەڕانگێز و خۆپەرست و هەلپەرست و شەهوەتباز و توندوتیژخواز بێت، یان دەبێت دۆگما و چەقبەستوو و ئەقڵ داخراو بێت و واقیعی کۆمەڵگە بکاتە دۆزەخێک بۆ تاکەکانی. بۆ ئەمەش کۆمەڵگەی وەها پارچە پارچە کردووە کە هەمووی کردۆتە دووژمنی یەکتر و لەسەر بنەمای رق و کینە و تۆڵەسەندنەوە و توندوتیژی و بەکارهێنانی هێزی جەستە و چەک بەردەوام و لەسەر بچووکترین و بێواتاترین شت پەلاماری یەکتر بدەن و هەمیشە لەنێو هێرشدا بن دژ بەیەک و هەمیشەش بۆ ئەو پەلامار و هێرشکردنە سەریەکترە پێویستییان بە دەسەڵات و پێشتیوانی خودی دەسەڵاتەوە بێت. بەمەش دەسەڵات بە راستوخۆ و ناڕاستەوخۆ و بەچەندین پەت و رایەڵ، تاکەکانی کۆمەڵگەی وابەستە بەخۆی کردووە و خستوویەتییە نێو تەڵزگە و تەونەکانی خۆیەوە. ئەمە رێکەوت نییە هەرچی ژنێک دەکوژێت لەپەنای دەسەڵاتدا خۆی حەشار دەدات. هەرچی کەسێک هێرش و پەلاماری کەسێکی تر دەدات پێشتر چرای سەوزی لەلایەن دەسەڵات یان بەرپرسێکی دەستڕۆیشتوو بۆ هەڵکراوە.

بەڵام هەر ئەو تاک و کۆمەڵگەیەی والێکردووە، کەوا لەبەرامبەر بە خودی دەسەڵات و هەموو ئەو هێرش و پەلامارە داگیرکارییانەدا بێدەنگ بێت و کاردانەوەی پێویستیی نەبێت و وەک ئەوەی ئەو هێرش و پەلامارە داگیرکارییە بۆ سەر خاک و خودی ئەو کۆمەڵگەیە نەبێت، چاوپۆشی و بێدەنگی لێدەکات.

دووەم: کۆمەڵگەی باشوور بەهۆی؛ سەرهەڵنەدانی بزووتنەوە و رەوتێکی زیهنی-کولتووری و کۆمەڵایەتی وەرچەرخێنەر و رۆشنگەر، هەروەها بەهۆی ئەوەی دەیان ساڵە بەردەوام لەنێو شەڕ و پێکدادان هەم لەگەڵ داگیرکار و هەم لەنێوان هێزە چەکدارییەکان لەنێوخۆیاندا بووە، بەهۆی ئەم دۆخی شەڕ و نائارامییەدا نوێبوونەوە و گۆڕانکارییەک لە بونیادی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتی رووینەداوە و تاڕادەیەکی زۆر دینامیکی ناوخۆیی گۆڕان و پێشکەوتنەکانی لەپەلوپۆخستووە و کۆمەڵگەی لەنێو سیستەمێکی زیهنی-کولتووریری و کۆمەڵایەتی کۆن و بەسەرچوودا بهێڵێتەوە و چەقببەستێت و گیرۆدەی رستێک دابونەریتی دواکەوتوو و زیانمەند ببێتەوە. ئەمەش دەرفەتی بۆ رەوتی ئایینی دەسەڵاتخواز، بەهەردوو باڵە ئیخوانی و سەلەفییەکەیەوە رەخساندووە، کەوا کار لەسەر زیاتر لەپەلوپۆخستنی دینامیکەکەی کۆمەڵگە بکات و ئەو دۆخە دواکەوتوویی و چەقبەستووییەی کۆمەڵگە بە پیرۆز و ئایینیی لەقەڵەم بدات. تەنانەت وایلێبکات رستێک دابونەریتی کۆن و جاهیلییەتی تری کۆمەڵگەکانی دەوروبەریشی بە دابونەریتی ئایینی لەقەڵەم بدات و کۆمەڵگەی باشوور زیاتر و زیاتر چەقبەستووتر و دواکەوتووتر بکات. تائەو رادەیەی بچووکترین گۆڕان و پێشکەوتنی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتی بە تێپەڕاندنی هێڵی سوور لەقەڵەم بدات و هەڵڵا و زەنای بۆدەکات. لێرەدا ئەو رەوتە ئایینییە دەسەڵاتخوازە دەیەوێت لەرێگەی تێکشکاندنی زیاتری دینامیکی گۆڕان و پێشکەوتنی کۆمەڵگەوە دەسەڵاتی دونیایی(سیاسی و کولتووری و کۆمەڵایەتی) خۆی بەسەر هەموو کایەکانی کۆمەڵگە و دەسەڵاتی ئیداریی بسەپێنێت و هەموو دەروازەکانی گۆڕان و پێشکەوتن لەبەردەم کۆمەڵگەدا دابخات و دۆزەخێک بۆ کۆمەڵگە بەرپا بکات، دژوارتر لە دۆزەخەکەی نێو پەڕتووکە ئاینییەکان.

مسۆگەر ئەو رەوتە لەزەمینەی دواکەوتوویی و هەژاریی ماددی و مەعنەوی کۆمەڵگەی باشوور خۆی بەرێکخستن دەکات و سیاسەتی دەسەڵاتخوازانەی خۆی بەڕێوەدەبات. لەلایەکی تریشەوە پشتیوانی تەواوی دەسەڵاتی باشووری مسۆگەر کردووە. لەهەموویشی مەترسیدارتر لەچوارچێوەی ئەجندا دۆزەخییەکانی رەوتە ئیخوانییەکان و سەلەفییەکانی جیهاندا رەزامەندی و پشتیوانی ماددی و مەعنەوی دەوڵەتە داگیرکەرەکان(بەتایبەتی تورکیا) و هەندێک دەوڵەتی کەنداو(بەتایبەتی سعودیا و قەتەر) بەدەستهێناوە.

سێیەم: لەدوای راپەڕینی ١٩٩١وە، کۆمەڵگەی باشوور هەنگاو بەهەنگاو کەوتە ژێر غەزوو و هەژموونی مۆدێرنیتەیەک(تازەگەرییەک) کە مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە. لەکاتێکدا ئەو هەژموونگەراییەی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە خۆی بەسەر کۆمەڵگەدا سەپاند، کە جەمسەری سۆسیالیزمی بونیادنراو(دەوڵەتانی سۆڤێت و هاوجەمسەرەکانی) و بزووتنەوەی چەپ و ئازادیخوازیی لەپاشەکشەی خێرادا بوو. مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی بە بانگەشەی جیهانیگریی و بە ئایدیۆلۆژیای لیبرالیزم و نیۆلیبرالیزمدا دەستی بە هەوڵدانەکانی بۆ هەژموونگەرایی(فەتح)ی ئەو ناوچە و هەرێمانەدا کرد کەوا پێشتر نەیتوانیبوو فەتحیان بکات و داگیریان بکات. یەکێک لەو جوگرافیایانەش خۆرهەڵاتی ناوین بوو، چەقی خۆرهەڵاتی ناوینیش کوردستان بوو. بەهۆی شەڕی یەکەمی کەنداو و دەرئەنجامە دژوارەکانییەوە، دەرفەت بۆ هێزە باڵادەستەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی درووستبوو کە لەبەشێکی باشووری کوردستان(هەرێمی کوردستان)دا هەوڵە هەژموونگەراییەکانی لە هەرێمی کوردستاندا دەستپێبکات. لەدوای رووخانی رژێم لە ٢٠٠٣دا ئەو هەوڵانەی زۆر چڕتر و زیاتر کرد. بەڕادەیەک ئیدی مۆدێلی ژیانی لیبرالیزەکراو(بەسەرمایەدارییکراو) بەسەر کۆمەڵگەیەکی ماندوو و لەناوشەڕدا هاڕدراوی وەک کۆمەڵگەی باشووری کوردستان و ئێراق بسەپێنێت. ئەوەی لەبنچینەدا پێیدەگووترا سیستەمی نوێی جیهانی و پڕۆژەی خۆرهەڵاتی ناوینی نوێ و گەورە، سەرەتا لە باشوور و دواتر لەتەواوی ئێراقدا لەلایەن دەوڵەتانی ئەو مۆدێرنیتە هۆڤە، سەپاندنی هەژموونی خۆی بوو بەسەر ئەم هەرێم و ناوچەیەدا. ئەمەش وایکرد کۆمەڵگەی باشوور و ئێراق دووچاری شلەژان و هەژاندنێکی مەزن ببێتەوە. بێئەوەی کۆمەڵگە ئامادەیی ئەو کرانەوە مودێرنیتەییەی سەرمایەداریی ببێت، خزێنرایە نێو شەڕێکی مەزن لەگەڵ خۆیدا، لەگەڵ سیستەمی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتی باوی خۆیدا کەوتە نێو شەڕ و پێکدادانێکی دژواردا. مسۆگەر هەر کۆمەڵگەیەک ئەگەر خۆی خۆی مۆدێرنیزە نەکات و لەدەرەوە جۆرێک لە مۆدێرنیتەی بەسەردا بسەپێنرێت ئەوا هەر ئەو دۆخە درووست دەبێت کە ئێستا لە باشوور و ئێراقدا لەرووی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتیدا لەئارادایە.

بێگومان دەبێت زۆر ورد لە راستینەی ئەو دوو رەوتە و پەیوەندیان بە رەوتی دەسەڵاتی باشوورەوە تێبگەین و شیبکەینەوە. ئێستا ئەو دوو رەوتە (ئایینی دەسەڵاتخواز- مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی) لەشێوە و رووکەشدا ناکۆک و دژبەیەک دەبینرێن و وا خۆیان نیشان دەدەن کەوا لەگەڵ یەکتردا لەنێو شەڕ و ململانێیەکی سەخت و دژوار دان. بەڵام لە حەقیقەتدا هەردوو رەوتەکە شەڕێکی بێئامانیان لەدژی کۆمەڵگەی باشوور و ئێراق بەرپاکردووە، هەر دوو رەوتەکە یەکتر بەهێز و تێر خواردن دەکەن و بوونەتە (عیلە و مەعلول)ی یەکتر و بەبێ یەکتر ناتوانن بژین و بەردەوام بن و پێشبکەون. ئەوەی جێی تێڕامان و بایەخپێدانە هەردوو رەوتەکە لەلایەن خودی دەسەڵاتی باشوورەوە پشتیوانی و کۆمەک دەکرێن. چونکە خودی دەسەڵاتەکە لەسەر هەبوونی ئەو دوو رەوتە دەژیت و بەبێ ئەو دوو رەوتە ناتوانێت یەک رۆژ باڵادەستی خۆی بەردەوام بێت. کاتێک دەڵێین؛ دەسەڵاتی باشوور دوو کارەکتەری هەیە و کردوویەتی بە هی تاکی کوردیش، کە (کارەکتەری لومپەنێتی و کارەکتەری دۆگمایی)ن مەبەستمان ئەوەی کە دەسەڵاتی باشوور خۆی بەرهەمی ئەو دوو رەوتەیە و هەناسە و هێز لەم دوو رەوتە وەردەگرێت. بۆیە ئەویش بۆ مانەوەی باڵادەستیی خۆی پێویستیی بەو دوو کارەکتەرە هەیە تا کۆمەڵگە پارچەپارچە بکات، ئەم دوو کارەکتەرەش کە نوێنەری ئەو دوو رەوتەن دەبێت وەک بەرداش و هەردوو بەردەکەی دەستاڕ، کۆمەڵگە بهاڕن و بەمەش دۆخە درووست دەبێت کە ئێستا رۆژانە دەرئەنجامە خوێناوی و تراژیدیاییەکەی دەبینین.

لەبنچینەدا؛ رەوتی ئایینی دەسەڵاتخواز، راستە رەگوریشەیەکی مێژوویی سەدان ساڵەی خۆی هەیە، دۆخی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەکانی خۆرهەڵاتی ناوین، بەتایبەتیش باشوور و ئێراق زەمینەیەکی بابەتیی (ئۆبژە) لەبارن بۆ پەیدابوون و تەشەنەسەندنی رەوتێکی چەقبەستوو(دۆگمایی) و شەڕانگێز و توندوتیژخواز و دواکەوتوو و ستەمکار. بەڵام لەبنچینەدا ئەوەی زەمینەی خودیی(سۆبژە)ی پەیدابوون و تەشەنەسەندنی ئەو رەوتەی زیاتر رەخساندووە و درووستی کردووە و پێشیدەخات خودی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە. بۆیە ئەو رەوتە لەراستیدا بەرهەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە. ئەوە زانراو و سەلمێنراوە کە لەسەردەمی ئێستادا هەردوو باڵی رەوتی ئایینی دەسەڵاتخواز(ئیخوانی و سەلەفی) لەکوێ و کەی و چۆن درووستکراون و چۆن تا ئێستا هاوکار و سپۆنسەری ئەو رەوتەن. هەمووشمان دەزانین کە چۆن ئەلقاعیدە و داعش بەدەستی ئەو هێزانەی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی و هێز و دەوڵەتە نۆکەرەکانیان درووستکران و بوونە بەڵایەک بەسەر کورد و کۆمەڵگەکانی خۆرهەڵاتی ناوین و جیهاندا.

ئێستا ئەم دوو رەوتە خۆسەپێنەرەی سەر کۆمەڵگەی باشوور، کۆمەڵگەی باشووریان پڕ لە مینی چێنراو و کاتگیرکراو(تەوقیتکراو) کردووە، لەهەر ئان و ساتێکدا ئەگەری تەقینەوەی ئەو مینانە هەیە بەڕووی خودی تاکەکان و تەواوی کۆمەڵگەی باشووردا. لە رۆح و هزر و سایکۆلۆژیای هەر تاکێکی باشووردا چەندین مینیان چاندووە، تاک و کۆمەڵگەیان تەواو بارگاویی کردووە بە نەخۆشی و پەتاکانی؛ رق و کینە، تۆڵەسەندنەوە، شەهوەتبازی، شەڕانگێزی، توندوتیژخوازی، دەسەڵاتخوازیی، دەمارگیریی ئایینی و ئایینزایی و میللی و ناوچەگەرێتی و پارچەگەرێتی و بنەماڵەگەرێتی و رەگەزخوازی و نێرسالاریی و... دەیان نەخۆشی و پەتای تری کوشندە. ئیدی ئەمەش مرۆڤەکانی گەیاندۆتە ئاستێک کەوا ببنە گورگی یەکتر، بەردەوام دژ بەیەکتر لەنێو هێرش و پەلامارداندا بن. بەجۆرێک ئاشتی کۆمەڵایەتی تادواڕادە کەوتۆتە ژێر هەڕەشەی نەمان و هەڵوەشانەوەوە.

بێگومان ئەو دوو رەوتە هەر تەنیا رەوتی سیاسیی نین، بەڵکو لەبنچینەدا خاوەن ئایدیۆلۆژیان و رەهەندی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتییان هەیە. بەڵام لە کرۆک و جەوهەردا سەرچاوەیان بۆ یەک کانگا دەگەڕێتەوە کە هەردووکیان ئایدیۆلۆژیای دەسەڵاتخوازێتیین، دەوڵەتگەرایی و پیاوسالاریی کۆڵەگەی سەرەکیی بنچینە فیکری و ئایدیۆلۆژییەکەیانە. ئامانجی بنچینەیی شەڕی هەردوو رەوت دژ بە تاک و کۆمەڵگە بەگورگکردنی مرۆڤ و بە مێگەلکردنی کۆمەڵگەیە. ئەمە بنەمای فەلسەفیی و دەسەڵاتخوازێتی هەردوو رەوتەکەیە. ئەگەرچی بانگەشەکانی ئەو دوو رەوتە ئازادیی و دادپەروەری و یەکسانی بێت، یان چەسپاندنی حوکمی ئیلاهی و ئایینی بێت، بەڵام لەبنچینەدا فیکریان یەکە و ئاوێتەگیری یەکترن، کە تێکەڵەیەکە لە فەلسەفەی تاکڕەوێتی و بەرژەوەندیخوازی (براگماتیزم)ی (جۆن دیوی) فەیلەسوفی سەرمایەداریی و فەلسەفەکەی دەوڵەتگەرایی(تۆماس هۆبز) و سیاسەتە بێ ئاکار و بێ پڕەنسپییەکەی ماکیاڤیلی و دۆگماتیزمە کەڕووگرتووەکەی ئایینی. ئیدی هەر دوو رەوتەکە تەواو لەسەر ئەو بنەما فیکری و ئایدیۆلۆژییە کار دەکەن و پاساو بۆ هێرش و پەلاماری سەر کۆمەڵگە دەهێننەوە و دەیانەوێت هەژموون و باڵادەستیی خۆیان بەهەموو شێوەیەک بسەپێنن. دواجار لەبەرئەوەی بنەما فیکری و ئایدیۆلۆژییەکەیان یەکە، لەوەدا یەکانگیر دەبنەوە کە دەسەڵاتخواز و پیاوسالارن، بۆئەمەش دەبێت پاوانخواز و توندوتیژخواز و تەڵەکەباز بن. هەروەها لەوەدا یەکانیگیر دەبنەوە کە دەبێت کۆمەڵگە لە راستینەی خۆی دوور بخرێتەوە و لەخۆی نامۆ بکرێت، تاک لە هەردوو تایبەتمەندێتییە سەرەکییەکەی خۆی کە (بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتی و بوونەوەرێکی خودییە) داماڵرێت، دەبێت سیستەمی سرووشتی کۆمەڵگەیی هەڵبوەشێنرێتەوە و ئاڵای سپییان بۆ هەڵبکات و رادەستیان بێت. لەهەمووشی مەترسیدارتر ئەوەیە کە هەردوو رەوتەکە شێلگیر و پێداگرن لەوەی هەرگیز نەهێڵن رەوتێکی رۆشنگەر و ئازادیخواز و پێشکەوتنخواز لەنێو کۆمەڵگەدا سەرهەڵبدات و پێشبکەوێت، نەهێڵن تاکەکان بیر لە ئازادیی و دادپەروەریی و ژیانی ئازاد بکەنەوە، نەهێڵن کۆمەڵگە دینامیکی پێشکەوتن و گۆڕانکاریی خۆی زیندوو و کارا بکاتەوە و خۆی مۆدێرنیتەی خۆی بەرپا بکات. رێگیر بن لەوەی تاک و خێزان و سیستەمی کۆمەڵگە خۆی دیموکراتیزە بکات و تۆزی سەدان ساڵەی دواکەوتوویی و چەقبەستوویی لەسەر خۆی داتەکێنێت. ئەمەش ئەو دۆخەیە کە ئێستا لە نێو کۆمەڵگەی باشووردا درووستیان کردووە. کۆمەڵگەیان خستۆتە دۆخی گێژاو(کائیوس)ێکەوە، کە نەدەتوانێت رادەستی ئەو دو رەوتە، یان یەکێک لەو دوو رەوتە ببێت، چونکە کۆمەڵگە سرووشتی خۆی هەیە و هەروا زوو زوو رادەستی هیچ رەوتێکی هێرشکار نابێت، نەتوانستی ئەوەیان بۆ رەخساندووە کەوا دینامیکی پێشکەوتن و گۆڕانکاریی خۆی کارا بکاتەوە و کردە(پڕۆسە)ی دیموکراتیزەبوونی خۆی و تاک و خێزان و سیستەمە زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتییەکەی خۆی بەڕێوە ببات. کاتێک ئەم دوو رەوتە بەو ئامانجانەیان بگەن و تەواو سەرکەوتوو ببن، ئەوا کۆمەڵگە لە کۆمەڵگەبوونی خۆی دەردەچێت و پڕۆسەی بە مێگەلکردن و بە قوربانیکردنی کۆمەڵگە، دەبەنگکردن و گێژ و هێڕکردن و بەگورگکردنی تاکیش دەگاتە لوتکەی خۆی، کە ئێستا مخابن ئاماژەکانی ئەم دۆخە، رۆژانە لەو رووداوی خۆکوشتن و کوشتن و دەستدرێژییەکان و هەڵپەگەرایی و هەلپەرستی و دەسەڵاتخوازێتی و نێرسالاریی و شەهوەتبازیی و هەموو جۆرە دەمارگیرییەکانی مرۆڤی ئەم بەشەی کوردستان بەڕوونی دەبینین.

ئەوەی لێرەدا گرنگە؛ ئەم دۆخە مەرگەساتبارەی کۆمەڵگەی باشوور بەرەو کوێ وا ملدەنێت؟ ئایا رێگەچارەیەک بۆ رزگاربوون لەم دۆخەدا هەیە؟ دەکرێ لەم وتارەدا بە کورتی و پووختی بڵێین؛ ئەم دۆخە گێژاودارە، تا دەرکەوتن و پێشکەوتنی رەوتێکی زیهنی، کولتووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی ئازادیخواز، تا دێت گێژاودارتر و مەرگەساتبارتر دەبێت. ئەو دوو رەوتەش، بەپشتیوانی رەوتی دەسەڵاتدار، وەک دەستاڕ تاک و کۆمەڵگە بەوپەڕی دژواریی خۆیان دەهاڕن و کۆمەڵگە زیاتر خەڵتانی خوێن و وێرانکاریی زیهنی و کولتووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووریی دەکەن. چونکە ئەم دوو رەوتە کە دوو رەوتی "شەڕی تایبەت"ن، شەڕێکی زۆر تایبەت و گشتگیر و پڕۆفیشناڵیان دژ بە کۆمەڵگە بەرپا کردووە. هەروا بەئاسانی پاشەکشە لەو شەڕانگێزیی و پاوانخوازیی و دەسەڵاتخوازییەی خۆیان لەسەر کۆمەڵگە نابن. هەموو ئامرازەکانی شەڕی تایبەتیان لەبەردەستە، توانستێکی ماددی گەورە، دەیان و سەدان بڵندگۆ و بارەگا و کەناڵی راگەیاندنی و رێکخراویان لەبەردەستە، دەسەڵاتیش بۆ مانەوەی خۆی و هێزوەرگرتن لێیان بەتەواوی پشتیوانی و هاوکاریانە. تەنانەت خودی دەسەڵاتی باشوور بۆخۆی هەم لەرێگەی ئەم دوو رەوتەوە و هەمیش لەرێگەی دامودەزگاکانی و توانستە ماددی و بەتاڵابردووەکەیەوە شەڕێکی هەمەلایەنە و زۆر دژوارتری لەبەرامبەر بە تاک و کۆمەڵگەی باشوور و تەنانەت لەبەرامبەر بە بەشەکانی تری کوردستانیش بەرپاکردووە و تا پێیبکرێت ناهێڵێت بچووکرین بزاڤ و رەوتی ئازادیخوازیی لەنێو کۆمەڵگەدا گەشەبکات و پێشبکەوێت.

کەواتە؛ هەر کەسێک و رەوتێک بیەوێت گۆڕانکاریی لەم دۆخەدا بە ئاراستەی ئازادیی و دیموکراتیزەبوون بکات، دەبێت لەیەککاتدا دژ بەهەر سێ ئەو رەوتە دژە کۆمەڵگەییە تێبکۆشێت و دینامیکی کۆمەڵگە چالاک و کارا بکاتەوە، تا کۆمەڵگە بتوانێت خۆی خۆی مۆدێرنە و دیموکراتیزە بکات، بونیادنانی تاکێکی ئازاد، کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی بکاتە ئامانجی کار و تێکۆشانی خۆی. هەرگیز سازش لەسەر بەها ئەخلاقی و مرۆییەکانی کۆمەڵگە نەکات و مۆدێرنیتەیەکی دیموکراتی وەک بنەمای شۆڕشێکی زیهنی، ئەخلاقی و ویژدانی لەئاستی کولتووری و کۆمەڵایەتی بە ئامانج بگرێت. وزەی شاراوەی کۆمەڵگە، بەتایبەتی وزە شاراوە و لەبن نەهاتووەکەی ژنان و گەنجان و رووناکبیران کارا و چالاک بکات. لەسەر هەر چوار بنچینەکەی وەرچەرخان و گۆڕانی تاک و کۆمەڵگە کە(فیکری ئازاد، کارەکتەر و پێشەنگی ئازادیخواز، رێکخستنی ئازادیخواز و تێکۆشانی ئازادیخواز)ن رەوتێکی شۆڕشگێڕیی ئازادیخواز پێشبخات.

ئەمە یەکلایی بۆتەوە کە دۆخی باشوور لەوە دەرچووە بە پینەوپەڕۆ و ریفۆرمی ناکارا وەرچەخان و گۆڕانکاریی لە سیستەمی کۆمەڵگە و سیستەمی دەسەڵاتدا بکرێت، باشوور لە هەوا و نان و ئاو زیاتر پێویستی بە شۆڕشە، شۆڕشێکی زیهنی، ئەخلاقی و ویژدانی، کە گۆڕانکاریی فیکری و کولتووری و کۆمەڵایەتی و سیاسیی بەئامانج بگرێت، بەبێ ئەوەی هیچ جۆرە توندوتیژیی و زەبروزەنگێک بەکاربێنێت، بەرپای بکات.

مسۆگەر کۆمەڵگەی باشوور لەبەرامبەر بەهەر سێ رەوتەکە (رەوتی دەسەڵاتدار، رەوتی ئایینی دەسەڵاتخواز، رەوتی هەژموونگەرای مۆدێرنیتەی سەرمایەداریی) پێویستیی بە بەرگری لەخۆکردن هەیە، بەبێ زیندووکردنەوە و کاراکردنی دینامیکی گۆڕان و پێشکەوتنی کۆمەڵگەش هەرگیز ناتوانێت بەرگری لەخۆی بکات. وەک چۆن بەبێ بەرگری لەخۆکردنی جەوهەری و رەوا ناتوانێت خۆی لەو دۆخی بەگورگبوونە رزگار بکات، ناتوانێت لەو دۆخی گێژاودار و مەرگەساتئامێزە رزگار بکات، ئەوا مسۆگەر ناشتوانێت تەنانەت بوونی خۆیشی و ناسنامە و بەها مێژوویی و کۆمەڵگەییەکەیشی بپارێزێت. ئەو سێ رەوتە هێرشکار و قڕکارە، هەریەکەو لەلای خۆیەوە و بەهەماهەنگی یەکتر شەڕێکی خوێناوی و وێرانکارییان دژ بە مرۆڤ و کۆمەڵگەی باشوور راگەیاندووە و رۆژانە پاساو بۆ ئەو هێرش و پەلامارەی سەر کۆمەڵگە دێننەوە. بەڵام هەر ئەوەندەی کۆمەڵگە دینامیکی خۆی بەگەڕبخاتەوە و رادەستی هیچ یەکێک لەو رەوتە مەترسیدارانە نەبێت، بەسە بۆ ئەوەی زەمینەی گۆڕانکاریی و وەرچەرخانی مەزن لەنێو کۆمەڵگەدا بڕەخسێنێت. دەکرێ رەوتی ئازادیخواز بۆ بەرپاکردنی شۆڕشێک و سەرلەنوێ بونیادنانەوەی ئازاد و دیموکراتیانەی تاک و کۆمەڵگە سوود لە هونەر و ئەدەب و میدیا و میدیای دیژیتاڵ و کۆڕ و توێژینەوەی زانستی و چەندەها ئامراز و شێواز و رێگەی تر وەربگرێت. بەڵام لەهەموو ئەو ئامراز و شێوازانە پێویست دەکات کەوا رێبازی پەروەردەیی و رێکخستەبوون و چالاکوانێتی بە بنەما وەربگرێت. مسۆگەر لە پەروەردە گرنگتر خودی پەروەردەیە. تا پەروەردەی ئازادیخوازیی و دیموکراتیخوازیی پێشنەکەوێت ئەوا گۆڕان و وەرچەرخان لە ئەقڵ و کولتوور و سیستەمی کۆمەڵگەیی و سیستەمی دەسەڵاتخوازیی روونادات.