د. كامەران مەنتك

بەشی بیست وچوار(ب) كۆتایی

سەرباری ئەو گەشبینیانەی، كە لەرێگەی میدیاكانی حیزبەكانەوە، دەربارەی ئەو قۆناغەی كورد دەخرێتە روو وهەمیشە بەهار دەهێنرێتە چۆكان، كوردستان لە هەستیارترین و ترسناكترین قۆناغی خۆیدا دەژیت، رۆژئاوا زۆرینەی خاكی خۆی، واتە رۆژئاوای فوراتی لەدەستداوەو لە جوغزێكدا قەتیس كراوە، ئەگەر توركیا هەوڵیدا لەرێگەی هێزی سەربازییەوە رۆژئاوای فورات لەدەست كورد دەربهێنێت و ئەو ناوچە ستراتیژییە گرنگەیان لێبسەنێتەوە، ئەوا دوای ئەو بەرگرییە قارەمانانەی بەم دواییە، لە بەنداوی تشرین و ناوچەكانی تری دەوروبەری كۆبانی كرا.

دەیەوێت لەرێگەی سیاسەت و داردەستەكانی خۆیەوە هەژموونی خۆی بەسەر بەشی رۆژهەڵاتی فوراتیش بسەپێنێت، هاوكات دوای روخانی رژێمەكەی ئەسەد، تورکیا رژێمێکى پاشكۆی خۆى لە سوریا دامەزراندووە، سەرۆکى ئەمریکا  دوناڵد ترامپ وەک خۆى دەڵێت لە پەیوەندییەکى تەلەفۆنیدا راشکاوانە ئەوەى بە ئەردۆگان گوتووە، کە چۆن دەستى بەسەر سوریادا گرتووەو رژێمێکى پاشكۆی خۆی تیادا دامەزراندووە، ئەمە كاریگەرییەكی ترسناكی لەسەر مەسەلەی كورد بەگشتی هەیە، لە رۆژئاوا توركیا هەوڵدەدات ئەمجارەیان لە پەنای ئاشتی و گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی سوریادا.

هاوكات لە پەنای بەناو پڕۆسەیەكی ئاشتی بێبنەماو وەك خۆیان ناویان ناوە توركیایەكی بێ تیرۆر، هەسەدە رام بكات و بیخاتە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە، هەر دەرفەتێكیش بڕەخسێت لەرووی سەربازییەوە تێكیبشكێنێت و ئەو دۆخەی كورد لەو بەشە بەكۆتا بێنێت، ئەگەر گۆڕانكاری نوێ لە ناوچەكە روونەدات، بەتایبەتی لێدان و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی سیاسی لە ئێران، ئەوە جارێكی تر ئەو نەخشە سیاسییەی ناوچەكە جێگیر دەكرێتەوە، كە لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانیدا كێشرا.

بەواتایەكی تر جارێكی تر كوردستان دەبێتەوە ناوچەیەكی تامپۆنی و سنوورەكان بە دەشتكارییەكی كەمەوە دەگەڕێنەوە دۆخی جارانیان، بۆ نمونە ئێستا بەروونی دەردەكەوێت دەیانەوێت سوریا بەهێز بكەنەوەو خەریكن لەسەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و بەگوێرەی بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل رۆڵی دیاریدەكەنەوە، بانگهێشتکردنى شەرع بۆ سعودیەو دیدارى لەگەڵ سەرۆکى ئەمرکیاو ئەو پێهەڵدان و پەسنەی ترامپ بۆى كرد، كە تا دوێنی وەك تیرۆریسشت پێناسەی دەكرد، دەكەوێتە ئەو چوارچێوەیەوە، هەمان هەڵوێست بەرامبەر ئێراقیش پیادە دەكرێت، بەتایبەتی دوای ئەوەی دەستی ئێران لەو وڵاتەش دەبڕێتەوە.

لەكاتێكدا، باشووری كوردستان، لەو دۆخە ئاڵۆزو سەختەدا وەك بەكۆتا هاتوو هەژماردەكرێت و لە پەلوپۆخراوە، دوای ئەوەی خۆیان پەرلەمانیان لەكارخست و داگای فیدڕاڵیش دوا بزماری لەتابووتی ئەو دەزگایە گرنگە نەتەوەییە دا، كە لەماوەی سی وچوار ساڵدا لەلایەن حیزبە باڵادەستەكانەوە پەل و پۆی كراو لە بەهاكانی خۆی پووچەڵ كرایەوە، حكومەتی ئێراق.

بەپێچەوانەی هەموو ئەگەرە پێشبینیكراوەكان، لەرێگەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانەوە هەڵبژاردنێكی بۆ پەرلەمانی هەرێم ئەنجامدا، دەوڵەتە هەرێمییەكان و حیزبە باڵادەستەکانى باشوور ئەو هەڵبژاردنەشیان بێبایەخ كرد، ئەگەرچی میدیاكان بانگەشەی ئەوەیان دەكرد، كە رێژەیەكی زۆر لەخەڵكی كوردستان بەگەرمییەوە بەشداری ئەو هەڵبژاردنەیان كرد، بەڵام ئەوەی لە راستیدا گوزەرا پێچەوانەی ئەو بانگەشەیە بوو و هۆڵەكانی دەنگدان چۆڵ بوون، خۆم سەردانی ژمارەیەكی زۆر لە بنكەكانی دەنگدانم لە شارى هەولێر كرد، كەمی رێژەی بەشداربووانم بە چاوی خۆم بینی وئەو بڕوایەم لا پتەوتر بوو، كە هەڵبژاردن لەو دۆخەی لەباشووردا لە ئارادایە.

ناتوانێت مەسەلەی كورد بگەیەنێتە كەنارێكی ئارام و خەڵكی كوردستان باوەڕی بە هەڵبژاردن نەماوە، سەرباری ئەو مەهزەلەی  هەڵبژاردنیش، خەریكە زیاتر لەشەش مانگ بەسەر ئەو بەناو هەلبژاردنە تێدەپەڕێت، پەرلەمان تەنیا وەكو حیلەیەكی یاسای تاكە جارێك كۆبووەوە بۆ ئەوەی ئەندامەكانی سوێند بخۆن، بەتێگەیشتنی خۆیان بەمەش پەرلەمان بەزیندوویی دەهێڵنەوە، بەڵام تا ئێستا نەتوانراوە، تەنانەت  سەرۆكی پەرلەمانیش هەڵبژێردرێت، ئەمە لەرووی یاساییەوە جارێكی تر هەڵبژاردنەكەی لەرەگەوە هەڵتەكاندو پووچەڵی كردەوە، چونكە لەهەموو حالەتەكاندا دەبوایە نەك بە تەنیا پەرلەمان كۆبێتەوە، بەڵكو حكومەتیش هەڵبژێردرێت، بەڵام هیچ نەكرا، ئەمە بۆتە هۆی ئەوەی حكومەتی هەرێم چیتر سیفەتی كاربەڕێكەری نەمێنێت و شەرعیەت لەدەست بدات، ئەو هەڵبژاردنەی، كە لەژێر چەتری حكومەتی ئێراقەوە كرا، هیچ بەهایەكی یاسایی نەمێنێت.
 كەواتە بەرامبەر بەهێزبوونى رۆژئاوا, باشوور لە بۆشاییەكی گەورەدا دەژیت و بەكردەیی رووخاوە، كزە بایەكی فێنكیش هەڵبكات وەك پووشێك لەرەگەوە هەڵدەكەنرێت، ئەزموونی مێژوویشمان هەیە، كە چۆن ئەو قارەمانە كارتۆنیانەی لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكان بە قاتی گرانبەهاو بۆینباخی سوورەوە خۆیان بادەدەن و خەڵكی كوردستان دەچەوسێننەوە، بەر لەهەموو كەسێك رادەكەن و وڵات لەبەردەم چارەنووسی نادیاری خۆیدا بەجێدەهێڵن، ئەوەی تا ئێستا دۆخی هەرێمی هێشتۆتەوە پێگە جیۆپۆلەتیكیەكەی هەرێم و ئەو سازشكردنانەی نێوان زلهێزەكانە، كە تاوەكو ئێستا نەگەیشتۆتە ئەنجام، بەڵام قۆناغێكی مەترسیداری بڕیوەو لەكۆتایدایە، جیگەی داخە  ئێستا  باشوور وەكو كارتێك دژ بە بەشەكانی تر سوودی لێوەردەگیرێت و كاری پێدەكرێت، رەنگ بێت ئەمە هۆكاری سەرەكی مانەوەی بێت، هەنگاوەكانی ئەم دواییەی پەكەكەو هەوڵدان بۆ تێپەڕاندنی قۆناغی چەكداری، ئەو كارتبوونەش چرووك دەكات و بەهای ناهێڵێت، بۆیە چاوەڕوانى ئەوە دەکرێت, لەرێگەی سوپای ئێراقەوە، جارێكی سەرچاوەكانی وزەو هێزەكانی پێشمەرگە بەئێراقەوە بلكێنرێتەوەو ئەو هێزانەش، كە كوردستانیان بەم رۆژگارە گەیاند بخرێنە بەردەم تووڕەیی خەڵك.
بەرامبەر ئەمە رۆژئاوا لەرووی هێزەوە، ئێستا ئامادەترین هێزە و دەتوانرێت لەسەر ئاستی هەموو كوردستان سوودی لێوەربگیرێت و بكرێتە بنەمایەك بۆ دامەزراندنی هێزێكی نیشتمانی و هێزی پێشمەرگەی باشووریش، ئەگەر بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆش بێت، تێكەڵ بەو سوپایە بكرێت، هەرچەندە لەم ماوەیەدا لەپەنای یەكڕێزی و یەكێتی نەتەوەییەوە هەموو هەوڵێك خراوەتە گەڕ بۆ هەڵوەشاندنەوەو لاوازكردنی رۆڵی ئەو هێزەو دواتریش لێدان و لەناوبردنی، ئەو ئەگەرە ئەگەرێكی زۆر بەهێزەو هەموو دوژمنانی كورد بەناوخۆیی دەرەكییەوە، دەیانەوێت رێگە لە بەسەنتەر بوونی رۆژئاوا بگرن، لەبەرئەوەی گۆڕانی سەنتەری هێز لەباشوورەوە بۆ رۆژئاوا، هاوسەنگی هێز لەكوردستان بەشێوەیەكی گشتی دەگۆڕێت و ئەو نەخشە سیاسییە هەڵدەوەشێنێتەوە، كە تەمەنەكەی نزیكەی سەدەیەك زیاتر دەبێت.
 یەكێك لەكێشەكانی ئەو تێزە ئەوەیە، كە رۆژئاوا تاوەكو ئێستا لەو ئەركە نوێێەی خۆی نەگەیشتووە، یاخود بەلایەنی كەم لە پەنای كۆمەڵێك بیانووەوە خۆی لەو بەرپرسیارییەتە دەدزێتەوەو بەدوور دەگرێت، رەنگ بێت یەكێك لە هۆكارەكان، ئەو هەموو كێشەیە بێت، كە بۆی دروست دەكرێت و رووبەڕووی دەبێتەوە، لە هەموو سنوورەكانەوە، بەهەرێمی كوردستانیشەوە فشاری زۆری دەخرێتە سەر، ئێستا لە پەنای یەكڕێزییەكی وەهمییەوە، هەوڵدەدرێت پەلكێشی ناوبەرەیەك بكرێت، كە بەدڵنیاییەوە بەزیانی ئەو و لەكۆتایشدا بەزیانی هەموو كورد تەواو دەبێت، راستە رۆژئاوا پێویستی بە پاڵپشتی كوردی وهەموو هێزێكی تر هەیە، بەڵام ئەو پاڵپشتییەی لەلایەن خەڵكی كوردستانەوە بۆی دەكرێت، هەرگیز نابێت لەهێزە سیاسیەكانی تر چاوەڕێی بكات، لەكاتێكدا بەشێكیان راشكاوانەو بەشێكیتریان لە پەنای كۆمەڵێك دروشمی گەورەدا خۆی دەشارێتەوەو دوژمندارییان دەكرێت، هەر ئەو گریمانەیە، ئەگەر لەسەر رووداوەكانی ئەو حەوت هەشت ساڵەی دوایی تەمەنی رۆژئاوا پراكتیزە بكەین، بۆمان دەردەكەوێت لەسەر ئاستی جەماوەری زۆرینەی خەڵكی كوردستان، بەهەموو بەشەكانییەوە لەگەڵ رۆژئاوا بووە، رۆژئاوا بۆتە ئەو خاكەی خوێنی گەنجی كوردی لەهەموو بەشەكانی كوردستان تیادا تێكەڵ بووە، بەڵام لەلایەنی بەشێك لە هێزە سیاسییەكانەوە، بەتایبەتی هێزە سیاسییەكانی باشوور، تا ئەو پەڕی دوژمنداری دوژمنایەتی كراوەو لەهەندێك كاتدا راستەوخۆ بەشداری ئەو هێرشانەیان كردووە، كە كراوەتە سەر رۆژئاوا و هەندێكجاری تر پاساوییان بۆ داگیركاری ئەو بەشە هێناوەتەوە و پیرۆزباییان لەداگیركەرانی كوردستان كردووە. ئەم شیكردنەوە رۆژئاوا دەخاتە بەردەم دوو بژاردەی یەكلاییكەرەوە، یا پشتیوانی خەڵكی كوردستان هەڵدەبژێرێت، یاخود لایەنە سیاسییەكان، هەر لایەكییان هەڵبژێرێت لایەنەكەی تر لەدەست دەدات، ئەگەر هێزەكان هەڵبژێرێت، بۆ نمونە، لەبەرئەوەی ئەو هێزانە لای خەڵكی باشوور دزێوو ناحەز بووینە، خەڵك لێیان دەڕەوێتەوە پشگوێیان دەخات، ئەگەر خەڵكیش هەڵبژێرێت، هێزەكان لێی دوور دەكەونەوە، ئەو راستییە تاڵەی باشوور، كە خەڵك و هێزەكان كەوتوونەتە دوو بەرەی جیاوازو دژ بەیەكەوە، هێندە تاڵ و رەقە، دەبێت رۆژئاوا بەوردی هەڵوەستەی لەسەر بكات و بەهەندی وەربگرێت.
خاڵێكی تر، كە بۆ رۆژئاوا ئێجگار گرنگە، ئەو یەكڕێزییە ساختەیەیە، كە بانگەشەی بۆ دەكرێت و دەیانەوێت لەپەنای ئەو دروشمەدا بەڕەكە لەژێر پێی هەسەدەو پەیەدە دەربهێنن و لە چركەساتێكی هەستیاردا، رووبەڕووی واقعێكی تاڵی بكەنەوە، ئەو كۆنگرەی بەناوی یەكڕێزی كورد بەسترا بۆئەوەی هەموو لایەنە ركابەرەكان بەیەكەوە ئیدارەی گفتوگۆكان لەگەڵ دیمەشق بكەن، لەژێر هەر فشارو پاساوێكدا بێت، جگە لە داودانانەو هەوڵدان بۆ لێدان لەئەزموونی رۆژئاوا زیاتر، هیچ خوێندنەوەیەكی تر لە خۆوە ناگرێت و هیچ  شتێكی تری لێ شین نابێت، لەبەرئەوەی بەشێوەیەك لەشێوەكان دروستكردنی شاندێكی لەو شێوەیە، واتای بەشداریپێكردنی توركیایە، لەهەردوو لای دانوستانكارەكانەوە، دیارە حكومەتی شەرع، كە لەسەر پشتی ستراتیژی توركیاوە هاتۆتە سەر دەسەڵات هەرگیز ناتوانێت دەستبەرداری توركیا بێت، بەتایبەتیش لەو قۆناغەدا، كە هێشتا شوێن پێی خۆی قایم نەكردووە، لەلایەكی تریش، لەرێگەی ئەنەكەسەوە دەتوانێت كورسییەك لەسەر مێزی گفتوگۆكان لەسەر پشكی رۆژئاواش بۆ خۆی مسۆگەر بكات، بەم شێوەیە توركیا هەردوو سەرەداوی دانوستانەكانی دەكەوێتە بەردەست و ئاگاداری هەموو وردیەكارییەكانی گەشەسەندنی بزووتنەوەی رۆژئاوا دەبێت، دیارە ئەمەش لەكۆتایدا وەك پڕۆسەی ئاشتییەكەی باكووری كوردستانی لێدێت و رێگە نادات هیچ لایەكیان بگەنە رێكەوتن، هەر فشارێكی هێزەكانی ئەمریكاش بۆ سەر هێزەكانی سووریای دیموكرات، بۆ بەشداریپێكردنی ئەنەكەسە، دەكەوێتە چوارچێوەی موجامەلەیەكی ئەمریكی بۆ توركیاو پێدانی رۆڵی زیاتر بەو وڵاتە لەو گەمە ئاڵۆزەی لە ناوچەكەدا بەڕێوە دەچێت، ئەمەش كورد لە خەونەكانی بۆ مەودایەكی زۆر دوور دەخاتەوە.
وەك لەدوو توێی ئەم بابەتەدا بۆمان دەردەكەوێت، ناوچەكە بەگۆڕانكاریی زۆر خێرادا رەتدەبێت، لەلایەك زەنگی شەڕو رووبەڕووبوونەوەیەكی مەترسیدار لە ناوچەكە لیدەدرێت، میدیاكان لەمبارەوە رۆڵیكی ترسناك دەگێڕن، بە لێدانی دەهۆڵی شەڕو خەریككردنی رای گشتی بە مەترسییەكانی شەڕ، لەلایەكی تر هەوڵێكی جدی هەیە، كە لەدەهۆڵی شەڕەكە زۆر بەهێزترە، بەڵام هێمن كپتر بەڕێوە دەچێت، ئەویش هەوڵی  هێنانەدی ئاشتی و دوورخستنەوەی ناوچەكەیە لە ئەگەرەكانی دایسانی جەنگ، هاتنە دی ئەگەری دووەم، واتە هاتنەدی ئاشتی و رێكخستنەوەی هاوسەنگی هێز بەشێوەیەكی هێمنانە، زۆر لەئەگەری یەكەم، دایسانی جەنگێكی گەورە لە ناوچەكەدا بەهێزترە، هەردوو ئەگەریش پێگەو رۆڵی كورد لەنێو رووداوەكان بەشێوەیەكی وردتر دیاردەكەن، كاریگەرییان لەسەر ئایندەی كوردستان دەبێت وسەرئەنجامی جیاوازیان لێدەكەوێتەوە، ئەگەری یەكەم دەبێتە هۆی سەر لەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی ناوچەكە لەرەگەوە، ئەگەری دووەمیش دەبێتە هۆی هەمواركردنەوەی نەخشەی سیاسی ناوچەكە، یاخود بەلایەنی كەم شێوازی داڕشتنەوەی هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا، ئەگەری یەكەم كورد وەكو هێزێكی چەكدار لەسەر گۆرەپانی شەڕدا رۆڵیكی زیاتری پپێدەدرێت، بەڵام لە ئەگەری دووەمدا لەسەر مێزی گفتوگۆكاندا سازش لەسەر مافەكانی كورد دەكرێت، واتە هەوڵدەدرێت لەرێگەی كۆمەڵیك پڕەنسیپی بریقەدارەوە، واتە هێزی نەرمەوە ، وەك برایەتی  بەیەكەوە ژیان و ... هتد، كورد ناچاری دەستبەرداربوون لە زۆر شت بكرێت. شكستی ترامپ لەو هەڵمەتە دیپلۆماسییەی لە بانگەشەی هەڵبژاردن و دوای هاتنە دەسەڵاتیشی دەستیپێكرد، رۆژ بەرۆژ لەراستەقینە نزیكتر دەبێتەوەو ئاسۆكانی بەدیاردەكەوێت، بەتایبەتیش دوای ئەو شەڕە بازرگانیەی لەگەڵ جیهان بەگشتی و چین بەتایبەتی هەڵیگیرساند، ئێستا هەست بەگەڕانە دواوەی پڕۆژە جیهانییەكانی ئەمریكا دەكرێت، ئەمەش رەنگدانەوەیەكی گەورەی لەسەر داڕشتنەوەی سیستەمی جیهانی دەبێت، بەشێوەیەك ئەگەری بە قوربانیكردنەوەی كورد زۆر بەهێزتر دەكات. 
كورد دەبێت لەوە تێبگات، كە مەسەلەی كورد لە رۆژهەلاتی ناوەڕاست، ئەگەرچی بەسەر چەند دەوڵەتێكدا دابەش بووە، بەڵام لە كۆتایدا وەك یەك پاكێج مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، چوونە پێشەوەو گەڕانەوە دواوەی هەر پارچەیەك كاریگەری راستەوخۆی لەسەر پارچەكانی تر دەبێت، شكستی هەر بەشێك وەكو یاری دۆمینۆ، بۆ بەشەكانی تریش دەپەڕێتەوە، ئەو دەرفەتەی دوای رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات و راگەیاندنی سیستەمی تاكجەمسەری هاتە ئارا، لەقۆناغەكانی كۆتایی نزیكبۆتەوە و خەریكە ناوچەكە لەسەر بنەمای جۆرێكی تر لە هاوسەنگی هێز دادەڕێژرێتەوە، گۆڕانكارییەكانی ئەم قۆناغە، وەك هیچ یەكێك لەو گۆڕانكاریانە نییە، كە لەمێژووی كورددا روویداوە، ئەگەر ئەو دەرفەتەی لەدەست بچێت بەدەیان هەزار كیلۆمەتری چوارگۆشە خاك لەدەست دەدات، كە بەشێكی زۆری رۆئاوای باشوورو ناوەڕاستی باشوور دەگرێتەوە، لەبەرئەوەی شان بەشانی ئەو شكستە گۆڕانی دیمۆگرافیش كراوە، واتە ئەو بەشانە بە تەواوی لەباشووری كوردستان جیا دەكرێتەوەو دەبێت نەوەكانی ئایندە وەك چیڕۆكەكانی بەر ئاگردان بیگێرنەوە، یاخود ئەنیمیشن بۆ لەدەستدان وبەهەدەردانی ئەو خاكە بكەن، شكستی ئەمجارەیان شكست نابێت بەڵكو دۆڕان دەبێت، دۆڕانێك تا هەتایە هەڵسانەوەی ئاسان نابێت، لەبەرئەوەی ئەو جارە ناتوانێت وەكو شكستەكانی پێشوو هەڵسێتەوەو تەكان بداتەوە، چونكە ئەو خاكانەی لەدەستداوە، كە پێشتر وەك بنكەیەك بۆ هەڵسانەوە بەكاری دەهێنا، بەرپرسی ئەو دۆڕانەش بەشێوەیەكی گشتی باشووری كوردستان و بەپلەی یەكەمیش دوو بنەماڵەی سیاسین، كە هەموو كوردو مەسەلەی كوردیان كردە قوربانی خۆیان، باچیتر مێژوونووسان خۆیان فریو نەدەن و پشت بەو لاپەڕە پڕ درۆو دەلەسانە نەبەستن، كە ئەو هێزانە خۆیان تۆمارییان كردووە، بیانوو بۆ ئەو دۆڕانە نەهێننەوەو ئۆبالەكەی نەخەنە ئەستۆی زلهێزەكان و داگیركەرانی كوردستان، ئەوە ئەوان بوون لە هەستیارترین چركە ساتەكانی مێژوودا بوونە داردەستی دوژمنان و خاكی كوردستانیان هەڕاجكرد، هەرچۆنێك بێت، بەلەدەستچوونی ئەو دەرفەتە، ئەو دوو بنەماڵەیەش بۆ هەتا هەتایە سەردەنێنەوەو لەلاپەڕە رەشەكانی مێژوودا جێگە دەگرن.