غازی حەسەن - ئەمریکا

ئەوەی لەدونیای پێشکەتوو لەبارەی ژیانی حزبایەتی و کاری سیاسی و حوکمداری دەیبینین، ڕێک بەپلەی سەداسەد پێچەوانەی ژیانی حزبایەتی و بەرێوەبردنە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەرێمی کوردستانیش لەنێویدا. 
لەهەر هەڵبژاردن و فەشەلێکی سیاسی، یان کردارێکی ئابڕووبەرانەی گەرماوگەرم، یان ئاشکرابوونی پەیوەندی نهێنی کۆمەڵایەتی و سیاسی و دیبلۆماسی ناشەرعی، بەرپرسەکە، یان ئەو کەسەی ئەرکی بەرپرسیاریەتی لەستۆگرتووە، یەکسەر بێ هیچ دوودڵییەک، بێ هیچ خۆبادان و هەنجەت و پاساو هێنانەوەیەکی نالۆژیکی، دێتە سەر شاشەی تەلەفزیۆنەکان، یان لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا هەردوو دەستی لەبەردەم ڕای گشتی  بەرز دەکاتەوە و دان بەهەڵە و بەرپرسیاریەتی خۆی بەرانبەر دۆخەکە دەنێت و ڕێکوڕەوانیش دەست لەکار دەکێشێتەوە، بەمە دەرفەتێکی دیکە بەحزبەکەی، بەدەوروبەری خۆی، بەخودی خۆشی دەدات پێداچوونەوەیەکی قووڵ و بابەتی و کاریگەر لەپێناو چارەسەری فەشەل و قەیران و ئابڕووچوونەکان بکرێت.

لە هەرێمی کوردستاندا، وەکو سیستەمێکی کۆمەڵایەتی- سیاسی ڕۆژهەڵاتی، بەرپرسی یەکەمی حزبەکان پێچەوانەی ئەو نەریتە بەرزە لۆژیکییەی لەوڵاتە پێشکەوتووەکان لەکاتی قەومانی فەشەلێک پەیڕەو دەکرێت، لەکاتی فەشەلی بۆ نموونە هەڵبژاردن، پێچەوانە نەریتە سەرکەوتووەکان، گوتارە نەریتێکی توندی ڕەخنەگرتن لەکەسانی دیکە دەستپێدەکات، دادگای لێپێچینەوە و سزادانی خەڵکی دیکە دادەنێت، خۆی دەبێتە دادوەری خۆی، خۆی وەکو هێزێکی بەهێزی خاوەن هێزی لەبن نەهاتووی رزگارکەر و کاریزمایی حزبەکەی وەسف دەکات.

لەهەڵبژاردنی خوولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لایەنە ئیسلامییەکان خۆیان دان بەوەدا دەنێن، کە پاشەکشەیەکی گەورەیان لەدەنگەکانیان بەهەر هۆکارێک بێت، دووچار هات. بزووتنەوەی گۆڕان بەهەمان جۆر پاشەکشەی کرد، یەکێتی دەنگەکانی بەڕێژەیەکی زۆر کەمی کردووە. تەنیا لایەنێکی سیاسی ڕێژەی کورسییەکانی زیادی کردبێت پارتی دیموکراتی کوردستانە. واتە لایەکانی دیکە خۆیان بەئاشکرا و لەڕاگەیاندراوی فەرمیاندا، دانیان بەو شکست و پاشەکشەیە ناوە. لەمە یەکلایی بووینەتەوە، کە بەشێکی زۆری حزبەکان لەقەیرانن، کێشەی متمانە و کەمکردنی دەنگیان هەیە. باسی ئەوە ناکەین هەندێکیان چۆن لەپێناو خۆ دەربازکردن پەنا وەبەر بەخشینەوەی ژمارەیەک دروشمی نیشتیمانی، یان تۆمەتبارکردنی یەکتر بەتەزویر و کار و کاردانەوەی سیاسی و کەسی و ئایدیۆلۆجی دەبەن. 

گرنگ من پێم وایە بۆ ئەوەی لەئێستا و داهاتوودا سیاسەتێکی تەندروست و لۆژیکی، گوتارێکی کاریگەر و بەهێز و متمانەداری سیاسی لەلایەن گروپە سیاسییەکان پەیڕەو بکرێت، پێویستە بەر لەوەی ڕاگەیاندراوی داننان بەفەشەل و کەمکردنی دەنگەکان بڵاوبکرێنەوە، بەرپرسی یەکەمی حزبەکان، وەکو ئەمانەتێکی مێژوویی، ئەخلاقی و سیاسی و ڕیکخراوەیی ڕاگەیاندراوی دەست لەکارکێشانەوەیان بڵاوبکردبایەوە. کۆنگرە  و کۆنفرانس و کۆبوونەوەی ئەنجومەنەکانی ڕاپەڕاندن و سەرکردایەتی و چی چی بەسەرپەرشتی بەرپرسی یەکەمی فەشەلەکان، تەنیا سیناریۆ و خولانەوەیەکی بێ ئەنجامی درێژەدان بەهەمان هەڵە و کەموکورتی دەبێت، کە پێشتر لایەنە شکستخواردووەکان پەیڕەوییان کردووە. گوتاری پێداچوونەوە، دوور لەچاوخشاندنەوە بەتوانای نەگونجاوی بەرپرسی یەکەم، هیچ مانا و بەها و کاریگەرییەکی نابێت.

بۆ نموونە، کە حزبێکی وەکو «یەکگرتووی ئیسلامی»، یان «حزبی شیوعی»، یان «کۆمەڵی ئیسلامی» و «گۆڕان» و هەتا ڕادەیەکیش «یەکێتی» بڕیاری ئۆپۆزسیۆن بوون، یان بەشداریکردنی بەمەرج و بەڕۆژ دەسەڵات و بەشەو ئۆپۆزسیۆن بوون، دەدەن، پێویستە بەرپرسانی یەکەمی ئەو حزبانە، یان ئەوانەی بەرپرسی ڕاستەوخۆی ئەم فەشەلانەن  بەر لەهەر کۆبوونەوەیەک دەستیان لەکارەکانیان هەڵبگرتبایە و وازیان لەکاری حزبایەتی بهێنابایە. کاتێک یەکگرتوو بەسەرپەرشتی «سەڵاحەدین بەهائەدین» کۆبوونەوە و کۆنگرە دەبەستێت، دەبێت حوکم و بڕیار و پێداچوونەوە بەرانبەر فەشەلی سیاسی کێ بکرێت؟. 

لەبیرمە چەند ساڵێک پێش ئێستا ڕاگەیاندنی یەکگرتوو، یان هەندێک ڕۆشنبیری فریوخواردوو دەیانویست دەست لە ئەمینداری گشتی هەڵگرتنەکەی سەلاحەدین بەهائەدین واوەسف بکەن، کە مۆدێلێکی سیاسی نوێ لەهەموو ڕۆژهەڵات لەلایەن ئەم زاتەوە پەیڕەو کرا. ئێمە دەست لەکارکێشانەوەی عەزیز موحەمەدی سکرتێری حزبی شیوعی عێراقمان هەیە، کە وازی لەپلەکەی هێنا، تا کۆچی دوایی نەگەڕایەوە نێو دەسەڵاتی حزب، کەچی بینیمان ئەزموون و ئارەزوو و خواستی ئەوی دیکەیان بۆ دەسەڵات هەتا سەر بەردەوام نەبوو، دوای چوار ساڵ بەهەمان تاس و حەمامەوە جارێکی دیکە گەڕایەوە هەمان پلە و پایە، بەڵام ئەمجارە دوای گەڕانەوەی یەکگرتوو پاشەکشەی لەکورسی و ڕێژەی دەنگەکانی کردووە، کەچی ئەمینداری گشتی دادگای لێپرسینەوە لەبەرپرس و کادیرانی حزبەکەی داناوە، بەتۆمەتی پاشەکشە ئاڵوگۆڕییان پێ دەکات، کە لەکردەوەدا دەبێت خۆی بەر لەهەر کەسێک سزای خۆی بدات و دەست لەکارەکەی هەڵگرێت، ئەگەر ئەمەی کرد و لەئارەزووی کورسی و پێگەی براگەورایەتی و لەزەتی دەسەڵاتی نێو یەکگرتوو هەتا هەتایە وازی هێنا، ئەو کاتە دەتوانرێت بڵێین بۆ نموونە ژیانێکی سیاسی مۆدێرن دەستی پێکردووە. بێ گومان ئەم بۆچوونە بەسەر سەرتاپای ژیانی سیاسی و ئیداری لەهەرێمی کوردستاندا دەچەسپێت.

کاتی ئەوەیە لەجیاتی دادگایی کردنی ئەو کەسانەی قوربانی سیاسەتی بەرپرسی یەکەمی حزبەکانن، بەرپرسی یەکەمی حزبەکان ئاڵایەکی سپی هەڵکەن و دان بەلاوازی و کورتبینی و فەشەلی خۆیان، نەک حزبەکەیان لەسەرکردایەتی و بەڕێوەبردنی ململانێ و شکستی هەڵبژاردن بنێن. ئەگەر ئەمە ڕوویدا دەتوانرێت بڵێین لەژیانی سیاسیدا هەرێمی کوردستان پێ دەنێتە قۆناغێکی نوێ، بەرپرسە حزبییە شکستخواردووەکان بەشێک لەئەخلاق و نەریتی دیموکراسی و سەرکردەبوون لەخۆیان بەدی دەهێنن. 
گوتاری کۆنگرە و کۆنفرانس و کۆبوونەوەی ئەنجوومەنەکان، گوتارێکی بەکۆمەڵی پیادەکردنی دەسەڵاتێکی نالۆژیکییە بۆ شاردنەوەی فەشەلی بەرپرسی یەکەمی حزب لەکاتی نسکۆ و  قەیراندا. هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییە ئاشکرایان کرد بەشێکی زۆری بەرپرسە یەکەمەکانی حزبەکان توانا و هێز و کاریزمای بەڕێوەبردنی حزبیان لاوازە، یان لەبنەڕەتدا حزبیان وەکو ئامرازێک بۆ بەدیهێنانی مەبەستی کەسی خۆیان بەکاردەهێنن. تەنیا دیکتاتۆرە بچووکەکانن داوای دیموکراسی بۆ هەموو دونیا دەکەن، کەچی خۆیان دەستبەرداری پلە و پێگەی حزبی خۆیان نابن، هەتا لەفەشەل و  بەهەڵە سەرکردایەتی کردنی حزبەکانیشیان و کەمکردنی دەنگەکانیان لەهەڵبژاردن. تەنیا دیکتاتۆرە حزبییەکانن، دەیانەوێت بەسزادانی کەسە لاوەکییەکان، یان ئاڵوگۆڕی هەندێک پێگەی حزبی، شکستی خودی خۆیان و حزبەکانیان بشارنەوە. 

ئەو کاتە دەتوانین بڵێین بەکردەوە گوتاری سەرکردایەتیەکی مۆدێرن و سەردەمیانە لەژیانی حزبایەتی، لەژیانی کۆمەڵایەتی و هەتا ئەکادیمیش دروست بووە، کە بەرپرسی یەکەمی حزب، دەسەڵات، ناوەندێکی زانستی و ئەکادیمی ڕاشکاوانە پێش لێپێچانەوە و دادگایی کردنی خەڵکی دیکە بەتۆمەتی شکست، ویژادن و نەریت و ئەخلاق و خودی خۆی بەرانبەر فەشەل و پاشەکشە سزادا. سزا دانەکەش پەیوەندی بەوازهێنانە لە لەزەتی پلە و پایەی حزبی، ئەو دەسەڵاتانەی  نەیتوانی وەکو پێویست بۆ بەهێزکردن و فروانکردنی پێگەی سیاسی حزبەکەی بەکاریان بهێنێت. باشترین و سەرکەتووترین حوکم ئەوەیە، بەرپرسە یەکەمەکانی ئەو لایەنانە بەزاری خۆیان و لەبەردەم ڕای گشتیدا دان بەشکست خواردن و بەرپرسیاریەتی لەکەمکردنی دەنگەکانیان لەهەڵبژاردن بنێن، هەنگاوی دیموکراتی، سەرکەوتن، پێشکەوتن ئەوەیە بەر لەسزادانی خەڵکی دیکە و لەڕەگ هەڵکێشانی ئەلقە لاوازەکان، خودی خۆیان دەست لەکارەکانیان هەڵگرن. دوای ئەوە دادگای پێداچوونەوە و هەڵسەنگاندن و لێپێچینەوە  لەفەشەل و پاشەکشە دەستپێبکات، نەک خاوەنی فەشەل گوتاری بڕیاردانی سزادان و پێداچوونەوە و ئاڵوگۆڕی حزبەکەی ئیمزا بکات.