لەشکر قادر ڕەسوڵ

سیاسەت یەکێکە لە پرسە ئاڵۆزەکانی دونیای مۆدێرن. لەهەر کۆمەڵگەیەکدا مانا و وێنەو ڕەهەندەکانی جیاوازن، ئاکاری هەرە سەرەکی ئەم دەرکەوتە جیاوازانە پەیوەندی بە جوگرافیای سیاسی و ڕەوشی مێژوویی و پێکهاتەی مەعریفی و سروشت و تایبەتمەندی دەسەڵاتی سیاسی ئەو کۆمەڵگەیەوە هەیە. ڕاگەیاندن لەدونیای ئەمڕۆدا، ڕۆڵێکی کاریگەر و کرداری لەسەر واقیعی پرۆسەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتووری و کۆی ڕەهەندەکانی ژیان هەیە لە زۆربەی کۆمەڵگەکانی دونیادا. ڕاگەیاندن لەپاڵ کۆی وەزیفەکانی دیکەی توانای بەشدارییەکی کارای هەیە لە دیاردە سیاسییەکان و چۆنیەتی مامەڵەکردنی هاوڵاتی لەگەڵ پرسە سیاسیەکاندا. هەروەها بەستنەوەی دیاردە و نەریتی سیاسی بەیەکەوە و شرۆڤەکردنی لایەنەکانی سیستەمی سیاسی.

لێرەدا ڕوناکی دەخەمە سەر چەند هێڵێکی گشتی کە ڕاگەیاندن دەبەستێتەوە بە ڕووبەرەکانی ژیانی سیاسی ئینسانی ئێمەوە، بەتایبەتی لەپەیوەندیدا بە بەرهەمهێنانی فۆڕمێک لە فۆڕمەکانی هوشیاری سیاسی لای هاوڵاتیان کە کاریگەری هەیە لەسەر بەشداری سیاسی ئەوان.

یەکەم: لەدونیای تازەدا، ڕاگەیاندن (بەهەموو جۆرەکانیەوە: بینراو، نوسراو، بیستراو) بەشدارییەکی گرنگی هەیە لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتووری کۆمەڵگەدا، بەشێوازێکی ورد دەچێتە ڕووبەرە گشتیەکانەوە و لەدواجاردا کاریگەری لەسەر هوشیاری و سیستەمی بیرکردنەوەی تاک و کۆمەڵگە دادەنێت و ئاراستەی دەکات. دونیای سیاسی ئێمە لەپاڵ کۆنتڕۆڵکردنی زۆربەی کایە و سیستەمەکان، کایەی ڕاگەیاندنیشی کۆنتڕۆڵ کردووە، بەجۆرێک ڕاگەیاندنی کردووەتە ئامرازێکی گرینگ بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیای حیزبی کە زۆرجار ڕاگەیاندن دەبێتە بەهێزترین میکانیزم بەدەست دەسەڵاتەوە بۆ بڵاوکردنەوەی هوشیاری سیاسی ساختە و بەلاڕێدابردنی هزر و هوشیاری جەماوەر.

دووەم: لەکولتووری حیزبی کوردیدا، بەدیاریکراوی لە سیاسیەتی ڕاگەیاندنی حیزب دا هیچ  گوتارێک و هیچ عەقڵێکی ڕەخنەیی بوونی نیە، کە شکستەکان ببەستێتەوە بە خۆیەوە، هەمیشە گوتارێکی ئایدۆلۆژی فریودەری حیزب ئامادەیە کە هەموو شکستەکان دەباتە دەرەوەی خۆی. لەم دۆخەدا، ڕاگەیاندن بابەتی بوون لەدەست دەدات و ناتوانێ مەعریفەو هوشیاری سیاسی قوڵ و بنەڕەتی لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و کۆی ئیشکالەکانی دیکە بەرهەمبێنێ.

سێیەم: ڕاگەیاندن (بەشێوەیەکی ڕێژەیی) لەدونیای ئێمە تەواوکەری پێکهاتەی حیزب و سیاسەتی حیزب بووە، قوڵ نابێتەوە بۆ گۆڕینی میکانیزمە گەورە و بچوکەکانی پیادەکردنی دەسەڵات و نەیتوانیوە چوارچێوە گشتییەکانی ئەندێشەی سیاسی جیهانی و شێوە تایبەتیەکانی بهێنێتە ناو دونیای سیاسی ئێمەوە. بەڵکو بەردەوام کار لەسەر بەرهەمهێنانی جۆرێک لە هۆشیاری دەکات، کە دەچێتەوە چوارچێوەی خزمەتکردنی بوونیادی حیزب. بەومانایەی، ڕاگەیاندن جۆرێک لە بیرکردنەوە دێنێتە ناو فەزای گشتیەوە کە ڕێگە لە تاک دەگرێت سروشت و تایبەتمەندی باروودۆخی سیاسی خۆی ببینێت، بەشێوەیەکی واقیعی، ئەمەش جۆرێک لە خەیاڵی سیاسی و سۆسیۆلۆژی لای ئینسانی دونیای ئێمە بەرهەم هێناوە، بەجۆرێک وایکردووە، هۆشیاری سیاسی ئینسانی ئێمە لاواز بێت. نوخبە و حیزبی سیاسی هەمیشە هەوڵدەدەن، بە مۆنۆپۆڵکردن و وەگەڕخستنی کۆی فاکتەرەکانی بڵاوکردنەوەی هوشیاری کار لەسەر بیناکردنی جۆرێکی تایبەت لە هوشیاری و هزری سیاسی هاوڵاتیان بکەن.

 چوارەم: زۆر جار ڕاگەیاندن لەپێناو وروژاندنی کۆمەڵگە و هێشتنەوەی بارودۆخ و واقیعێکی خراپدا، کۆمەڵێ پێشنیار و بەرنامەی یۆتۆپیانە دەخاتەڕوو، بە ئامانجی خەڵەتاندن و فێڵ و داخستنی کێشە و قەیرانەکان. بەمانای بە پرۆسێسکردنی دونیابینی و خەیاڵێک لەپێناو بیناکردنی هوشیارییەکی سیاسی دیاریکراو کە خزمەت بە  واقیعێکی نامەعقول دەکات کە حیزب و دەسەڵاتی سیاسی خوڵقاندوویانە. هەروەها لەپێناو ڕێگریکردن لە کولتووری گۆڕانکاری و دروستبوونی جوڵانەوەی ناڕەزای.

پێنجەم: ڕاگەیاندن بەشێکی گرنگی ژیانی ڕۆشنبیری و سیاسی و کۆمەڵایەتی ژمارەیەکی زۆری کۆمەڵگەکانی دونیایە. یەکێکە لەو کایە فەرهەنگییانەی کە پێگەیەکی تایبەتی لە کۆمەڵگە جیاوازەکاندا هەیە. ئەرکی ڕاگەیاندنە گرنگی بدات پڕۆسەی پێگەیاندنی سیاسی و بەرهەمهێنانی فۆڕمێکی دیکەی ئینسانی کوردی کە هۆشیاربێت بەرامبەر پرسە سیاسییەکان، چونکە هۆشیاری مرۆڤ بەبێ هۆشیاری سیاسی کەموکورتە.  بە تێگەشتنێکی دیکە، دەبێ ڕاگەیاندن لەڕێگەی پڕۆگرامی جۆراوجۆرەوە، هاوڵاتی بەجۆرێک هوشیار بکاتەوە کە سروشتی بارودۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆی بەشێوەیەکی بابەتی و واقیعی ببینێت وەک ئەوەی کە هەیە، نەک ئەم وێنا ماکیاژکراو و ساختەیەی کە دەسەڵات پشانی دەدات.

شەشەم: لە ژیانی سیاسی زۆربەی کۆمەڵگەکانی دونیادا، بەتایبەت لە کۆمەڵگە تۆتالیتار و شمولی و نا عەقڵانیەکاندا، مانەوەی دەسەڵاتی سیاسی بە بڵاوکردنەوەی هۆشیاری و هزری سیاسی ساختە هاتۆتە دی. کە تیایدا پیشەسازی ڕاگەیاندن و ڕاگەیاندنی حیزبی ئامرازی گرنگن بەدەست دەسەڵاتەوە، بەتەکنیکی جۆراوجۆر و کەرەستەی جیاواز کاردەکەن، بۆ چەسپاندنی فۆڕمێکی دیاریکراوی هوشیاری و مەعریفەی سیاسی لای هاوڵاتیان.

دەسەڵات هەمیشە پشگیری ئەو مەعریفەیە دەکات کە لەبەرژەوەندی شێوازی حوکمڕانی خۆیدا بێ، دەنا بەهەموو شێوازێک دژایەتی دەکات. جا ئەمە لەڕێگای دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بێت یان هەر جۆرێکی دیکە لە ناوەندەکانی بڵاوکردنەوەی هوشیاری لەناو کۆمەڵگەدا. لەم ئێستایەدا پیشەسازی سەرگەرمکەر ( تەلەفیزیۆن) و کۆی ئامرازەکانی دیکەی ڕاگەیاندن وەک میکانیزمی پڕکردنەوەی کاتەکانی بێکاری شوێنێکی گرنگیان هەیە لەم بوارەدا. دەسەڵات بە پڕۆسەگەلی لەم جۆرە خەریکی بەنەزانکردنی خەڵکە. ئەمەش هۆکاری سەرەکی ناهۆشیاری کۆمەڵگە و نەبوونی مەعریفەی سیاسی و زانستیە لای ئینسانی دونیای ئێمە. لەم دۆخەدا هاوڵاتی دەبێتە ئامرازێکی گرنگ بۆ گەشتنی حیزب و نوخبە سیاسیەکان بەئامانجی سیاسی خۆیان.

حەوتەم: نیکۆلا ماکیاڤیلی کەسایەتیەکی ئیجگار گرنگە لەناو مێژووی ئەندێشەی سیاسیدا. ڕێبازەکانی فیکری ماکیاڤیلی، لەسەر بنچینەی بەرژەوەندی دامەزراوە، باوەڕی بە بەکارهێنانی گشت ڕێبازێکە بۆ گەیشتن بە دەسەڵات و ئامانج، لەوانە: ڕاگەیاندن، ئاین، فەلسەفەی ئەخلاق، درۆ و فێڵ و کوشتن، خەڵەتاندن و بەڵێن بەجێ نەهێنان... هتد. لەم تێگەشتنەوە دەسەڵاتی کوردی، بەتایبەت (یەکێتی و پارتی) بۆ بەدیهێنانی ئامانجێکی سیاسی دیاریکراو بەکارهێنانی هەموو ڕێگایەکی نائەخلاقی و ڕێبازێک بەڕەوا دەزانێت، لەپێناو پاراستنی حوکمڕانی و بەهێزکردنی دەسەڵاتی خۆی، لەناویاندا (ڕاگەیاندن) یەکێکە لە میکانیزمە گرنگەکان بەدەست دەسەڵاتەوە. ڕاگەیاندنی حیزبی زۆر بە لێزانانە و بەنهێنی کارەکانی دەکات، بۆ ئەوەی کۆمەڵگە و هوشیاری سیاسی هاوڵاتیان کۆنتڕۆڵ بکات