شوان ئه‌حمه‌د

بەدرێژایی سەدەی بیستەم و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، لەوڵاتگەلێکی وەک: (تورکیا، پاکستان، میسرو... هتد)، سوپاو ژەنەراڵ و پلەدارەکانی سوپا، رۆڵی گەورەو یەکلاکەرەوەیان لەژیانی سیاسیدا هەبووەو جڵەوی حوکمڕانی (هەندێ‌ جار بەئاشکرا و هەندێ‌ جاریش لەپشتی پەردەوە)، لەدەستی ئەواندا بووە. بۆ وڵاتێکی گەورەو دیاری ناو جیهانی عەرەب، میسر ئەو شوێنە بووە کەنزیک بەحەفتا ساڵێکە (لەشۆڕشی یۆلیۆی 1952)، سوپا تێیدا هەموو شتێکەو لەو مێژووەش بەدواوە تائەمڕۆ، ئەفسەرو پلەدارەکانی سوپا کەسی یەکەمی وڵاتەکە بوون، هەر لە (محەمەد نەجیب و جەمال عەبدولناسر و ئەنوەر ساداتەوە، بۆ حوسنی موبارەک و عەبدولفەتاح سیسی).

(ئیخوان و سوپا)، کتێبێکی 191 لاپەڕەییەو (سعود ئەلمەولا) لەیادی نەوەد ساڵەی دامەزراندنی ڕێکخراوی ئیخوان موسلمیندا نووسیویەتی (1928 -2018)، تێیدا بەوردی باس لەمێژووی ئەو ململانێ‌ دژوارو پڕکێشەو خوێناویە دەکات کە لەنێوان سوپای میسرو ئەو رێکخراوە ئیسلامیەدا دروستدەبێت و هەتا ئەمڕۆش، بەردەوامەو درێژەی هەیە.

ئاشکرایە لپاش کۆتای هاتنی دەسەڵاتی خەلافەتی عوسمانی و لەنێوان هەردوو جەنگی گەورەی جیهانیدا، وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی لەو قۆناغەدا، چەندین شۆڕش و یاخی بوون و جموجوڵی میللی بەخۆوە دەبینن.

هەر لەدروستکردنی هێزی بەرەنگاریی چەکداریەوە، بۆ یاخی بوون و راپەڕینی سیاسی جەماوەری. لەو نێوەندەشدا بزاوتێکی فیکری - سیاسی دێتە گۆڕێ‌ و لەژێر بەیداخی بەگژاچونەوەی غەرەبزەدەیی و تەبشیردا، ساڵی 1928 بەناوی ئیخوان موسلمینەوە لەشاری ئیسماعلییەی وڵاتی میسر، وەک یەکەم رێکخراوی ئیسلامی سیاسی، لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیدا خۆی ئیعلان دەکات.

وەک چۆن مێژوونوسان قۆناغی سەربەخۆیی میسرو سەرکەوتنی شۆڕشی 23ی یۆلیۆ، بەکارەکتەرێکی کاریزمی وەک جەمال عەبدولناسرەوە گرێ‌ دەدەن، بەو جۆرەش هاتنە ئارای ئیخوان موسلمین و سەرپێ کەوتن و گەشەسەندنی ئەو رێکخراوە، دەرگیری بانگخوازێکی وەک شێخ حەسەن بەننا دەکەن کەڕابەرو دامەزرێنەری، یەکەمین گروهی ئیسلامی سیاسیە لەمیسر و سەرتاسەری وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیدا.

بەشێکی گەورە و گرنگی ئەم کتێبەی (د. سعود ئەلمەولا)، تەرخان بۆ حەسەن بەنناو رۆڵی کاریگەری ئەو، لەسەر رێکخراوی ئیخوان موسلمین و تەیارکردنی جەماوەرو پەلکێشکردنی بەشێکی زۆری گەنجانی ئەو سەردەمە، بۆ نێو ریزەکانی گروهەکەی.

بەشێکی بەرچاوی ئەو گەنجانەش وەک نوسەری ئەم کتێبە ئاماژەی پێدەدات و پێشتریش کەسانی وەک: (جێڵ کیبڵ و د. ڕەفعەت سەعید و سامی شەرەف و د.ئەحمەد ئەلموسڵی) باسیان لێکردووە، دەبرێنە ریزی ئەو دەزگا تایبەتەی لەساڵی 1932، وەک باسکی سەربازی رێکخراوەکە بەڕێنوێنی خودی حەسەن بەننا دروستدەکرێت و رۆڵێکی گرنگی، لەدیاریکردنی چارەنووسی ئیخوان موسلمین و سەرکردەکانیدا دەبێت.

ئاخر هەر بەهۆی کارو کردەوەکانی ئەم دەزگایەوەیە کە لەسەردەمی پاشایەتی و پێش شۆڕشدا، ئیخوانەکان دووچاری میحنەتێکی قورس دەبن، هەر لەهەڵوەشاندنەوەیان وەک رێکخراوێکی سیاسی و قەدەغەکردنی هەموو جۆرە کارو چالاکیەک لێیان، تا بەزیندانیکردنی زۆرێکی زۆری ئەندام و لایەنگرانیان و بەتیرۆرکردنی خودی حەسەن بەننای رێکخەرو دامەزرێنەرو تیۆرسینیشیان دەگات.

لەدوای قۆناغی سەردەمی پاشایەتی و دوای شۆڕشی 23ی یۆلیۆی 1952، هەر کارو کردەوەکانی ئەو دەزگایەیە دەبێتە باعیسی دروستکردنی ململانێیەکی خوێناوی، لەگەڵ عەبدولناسرو ئەفسەرانی ئازادیخوازو دەسەڵاتدارانی وڵاتداو، لەگەڵ لەسێدارەدانی سەید قوتب و هاوڕێکانیدا لەئابی 1966، دەگاتە لوتکە.

دەزگای تایبەتی وەک باڵی سەربازی رێکخراوی ئیخوان موسلمین و وەک دەزگایەکی نهێنی جیهادی، لەڕوداوەکەی گۆڕەپانی مەنشیەی شاری ئەسکەندەریەوە لەساڵی 1954 کەتێیدا هەوڵ بۆ تیرۆرکردنی جەمال عەبدولناسر دەدرێت و هەوڵەکەش بەشکست کۆتایی دێت، تا ئان و ساتی دەسگیرکردنی سەید قوتب و هاوڕێکانی دواتریش لەسێدارەدانیان، ئاستی ململانێی ئیخوانەکانی لەگەڵ سەرانی شۆڕشی یۆلیۆدا بردە ئاستێکی وەها کەهەردوولا، لەبیری سڕینەوەو پاکتاوکردنی یەکتردا بن. ئیخوانەکان سەرەڕای ئەو ئاستە جەماوەرییە زۆرەی هەیانبوو، بەڵام لەململانێیەکی نابەرانبەردا بوون لەگەڵ دەوڵەت و دەسەڵاتێکی میلیتاری کەتوانیبووی بەناوی یەکیەتی عەرەب و شەڕی زایۆنیزم و سەندنەوەی فەلەستین لەجولەکەکان، نەک هەر لەناو میسردا، بەڵکو لەسەرتاسەری وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و جیهانی سێهەمدا، جەماوەرێکی زۆر لەدەوری خۆی کۆبکاتەوەو عەبدولناسریش وەک سەرکردەیەکی کاریزمی و فریادڕەسێکی مافخوراوان و بەش مەینەتان سەیر بکرێت. بەتایبەت دوای ئەوەی کە کەناڵی سوێس خۆماڵی دەکات و هەروەها دەتوانێت لەساڵی 1956، خۆی لەبەرامبەر هێرشی سێ‌ قۆڵی بەریتانیاو فەرەنساو ئیسرائیل، بۆ سەر وڵاتەکەی رابگرێت و وەک سەرکردەیەکی سەرکەوتوو لەو کێشەیە بێتەدەر.

وەک چۆن بڕیاری هەڵوەشاندنەوەو قەدەغەکردنی کارو چالاکی سیاسی و تیرۆرکردنی حەسەن بەننا لەساڵی 1948، نەبووە مایەی ریشەکێشکردن و کۆتایهێنانی یەکجارەکی بەئیخوانەکان، ئاوەهاش دوای شۆڕشی یۆلیۆو لەسێدارەدانی سەید قوتب (1906 -1966) و ئاخنینی زیندانەکان بەئەندام و لایەنگرانی ئیخوان موسلمین، نەبووە باعیسی  راگرتنی ئەو ململانێ‌ خوێناویەی نێوان ئیسلامیستەکانی میسر و دەوڵەت، بەڵکو دواتر و بەشێوەیەکی توندوتیژ و لەفۆرمی دیکەدا، ئەو کێشەیە درێژەی دەبێت.

دوای مردنی عەبدولناسر لەحەفتاکان و لەسەردەمانی حوکمڕانی سادات و موبارەکدا، شان بەشانی ئیخوان موسلمین گروپی ئیسلامی رادیکالترو توند ئاژۆتر دێنە ئاراو کێشەو ململانێکانی ناو کۆمەڵگەی میسری و نێوانی  ئیسلامیستەکان و دەوڵەت، قوڵتر دەکەنەوە.

دروستبوونی گروپی جیهادی وەک: (کۆمەڵی ئیسلامی و جیهادی ئیسلامی و قوتبییەکان و... هتد)، وادەکات وڵاتی میسر لەحەفتاکانەوە تاکۆتاییەکانی سەدەی بیستەم، ببێتە گۆڕەپانی شەڕێکی راستەقینەی نێوان ئیسلامیستەکان و دەوڵەت و رەنگە تەنها (لەهەشتاکاندا ئەفغانستان و لەنەوەدەکانیشدا جەزائیر)، بەو جۆرە پڕ شەڕو ئاژاوە بووبن.

تیرۆرکردنی ئەنوەر سادات لەئۆکتۆبەری 1981و هەوڵی تیرۆرکردنی موبارەک لەئەدیس ئەبابای پایتەختی ئەسیوبیا لەساڵی 1995، ئاماژەیەکن بۆ ئەوەی کەشەڕی نێوان ئەو دوو بەرەیە گەیشتووە بەکوێ.‌

ئەڵبەتە لەگەڵ هاتنی بەهاری عەرەبی و ئاوابوونی دەسەڵاتەکەی موبارەک و گەیشتنی ئیخونەکان بەدەسەڵات، لەڕێی سندوقەکانی دەنگ دان و پاشان ژێرەو ژێربوونی دەسەڵاتەکەی موحەمەد مورسی لەلایەن عەبدولفەتاح سیسیەوە، ململانێی نێوان ئەو دوو بەرەیەی بردە ئاستێکی دیکەو لەگەڵ گیان لەدەست دانی محەمەد مورسیش لەزیندانەکانی دەوڵەتدا، چاوەڕێ‌ دەکرێت هێندەی تر دۆخی وڵاتی میسر، بەرەو  بشێوی نائارامی زیاتر بچێت.

لەئێستادا کۆمەڵگەی میسری دوای نزیکەی حەفتا ساڵ لەململانێی خوێناوی نێوان ئیسلامیستەکان و دەوڵەت، مەحکومە بەوەی لەنێوان لەشکرو دیکتاتۆری، لەگەڵ ئیسلامیستەکان و حوکمێکی ئایینی دۆگمادا، یەکێکیان هەڵبژێرێ‌ و لەسایەی ئەوانەدا ژیان بگوزەرێنێ.‌

پێدەچێت تا ئایندەیەکی دوورو لەدایکبوونی هێزێکی تازە، میسریەکان وەک رابردوو ناچاربن بەوەی، لەنێوان بەرداشی  ململانێی توندو خوێناوی سوپاو ئیخوان موسلمیندا، رۆژەکانیان بەڕێ‌ بکەن.