سامانی وەستا بەکر

خوێنەری بەڕێز ئەم بابەتە پارێزگاری کردن نیە لەو دەسەڵاتەی هەرێمی کوردستان بەڕێوەدەبات بەڵکو هەستێکی کوردبوونە بەرامبەر خاک و نیشتمان و نەتەوە، ئەگەرنا لەهیچ شوێنێکدا دەسەڵاتدارێکی ترم نەبینیوە هێندەی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان روون بێت لەگەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی نیشتمانی، هێندە گەندەڵی بەڕوونی دەکەن کە تەنانەت خودی خۆشیان ناتوانن بڵێن وانیە، پشتبەست بەوەی لە باڵاترین دەسەڵات و سەرۆکی حزبەوە دان بەوەدا دەنێن کە گەندەڵی بوونی هەیە، ئەوەش بەواتای ئەوەی زۆر شەفافن لەدزی و گەندەڵی و شەرمیش ناکەن.

مایەی نیگەرانیە کە دەسەڵاتدارە گەندەڵ و ستەمکارەکەی هەرێم کارێکی کردووە کە زۆربەی سیاسی، چاودێر، یاساناس، میدیاکار، بیرمەند، نوخبە و خەڵکیش بەگشتی چاو لەو هەڵە زەق و ئاشکرایانە بپۆشن کە بەبڕیارەکەوە دیارە، بەندە هەوڵدەدەم بەشێکی بخەمە بەردیدی خوێنەر.

بۆچونێک دوور لەیاسای یان سیاسی بوونی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ئەوەیە کە: بەشێوەیەکی گشتی دەرچوونی بڕیارێکی لەم جۆرە جێگای نیگەرانیە، چونکە بابەتەکە لە دوور مەودایا پەیوەندی بە سەربەخۆ بوون یام مانەوەی زۆرەملێی کورد هەیە لەوڵاتی عێراقدا، کە هیچ کوردێک نیە چاوەڕێی رۆژێک نەکات کە کورد ببێتە خاوەنی وڵاتێکی سەربەخۆ.

سەرنج:
* شتێک گرنگە کە هەموو لایەک بیزانێ ئەوەیە، ئەگەر حکومەتی هەرێم هەنگاوی بەرەو هەناردەکردنی غازی سروشتی بۆ دەرەوەی سنوری عێراق بەگشتی نەنایە، ئەوا سکاڵایەکی کۆنی دەیەیەک پێش ئێستا نەئەهێنرایە پێشەوە، چونکە شەڕە گەورەکەی داهاتووی جیهان و زلهێزەکان لەسەر گازی سروشتی دەبێ.

* نەوت و گاز کاڵایەکی نێودەوڵەتیە نەک ناوخۆو هەرێمی، واتە نەوت وگاز بە چەند یاسایەک لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی رێکخراوە، بۆ نموونە رێکخراوی ئۆپیک کە بڕیارەکانی زۆربەی وڵاتانی هەناردەکەری نەوت دەگرێتەوە، بۆیە هەردەرچونێک لەو بڕیارانە کێشەی لێدەکەوێتەوە، واتە ئەگەر لەوێنە بچکۆلەکە بێتنە درەوەو تەماشایەکی وێنە گەورەکە بکەین، ئەوا دەبینین کە بابەتەکە نێودەوڵەتیە زیاتر لەوەی سیاسی یان یاسایی و دەستوری بێت.

* لەبەر ئەوەی دادگای فیدراڵی کار شیکردنەوەی دەستورە و دەستوریش سەرچاوەی داڕشتنی یاساکانە و یاساکانیش لەڕێی سیاسیەکانەوە دەردەچێنرێ، بۆیە گومان لەوەدا نیە کە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی وابەستەی کارە سیاسییەکانە.
* لەبەرئەوەی ئەو دادوەرانەی دادگای فیدراڵی وەک هەر کەسێکی تر مرۆڤن و هەستیان هەیە و دەکرێ لایەنداربن «لەڕاستیدا شتێک نیە بەناوی بێ لایەنی، بێلایەنی واتە بیرنەکردنەوە یان وەستانی بیر» بۆیە دەکرێ هەستی نەتەوایەتی، حزبی و سیاسی، ئایین و مەزهەب کاری لەسەر بڕیارەکانیان هەبێ.
* لەبەرئەوەی خودی وڵاتی عێراق چەندین ساڵە سەروەری خۆی لەدەستداوە، بۆیە ناکرێ بوترێ کە دادگای فیدراڵی سەروەری تەواوی هەیە و ئەو پرسیارە بەهەند وەرنەگیرێ.
* لەبەرئەوەی دوایین بڕیاری دادگای فیدراڵی سەبارەت بە فرۆشتنی نەوت و گازی هەرێم لەبەرژەوەندی دەسەڵاتداران نیە بوترێ بڕیارەکەی دادگا سیاسیەو دوژمنکارانەیە، کاتێکیش هەمان دادگا بڕیای یاسای بوونی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پەرلەمان دەدا کە لەبەرژەوەندی چەند لایەنێکە ستایشی دادگاو سەروەری بوونی بکرێ.
باش:
*کارێکی باشی بڕیارەکەی ددگای فیدراڵی لەکاتی جێبەجێکردنیدا وادەکا مەلەفی نەوت روون ئاشکرابێت و پیاچوونەوەی پیابکرێ کە ئەمش داوای شەقام و زۆرینەی حزبەکانیشە.
* دەرفەتێکە تا هەرێمی کوردستان سود لەو ئەزموونەی عێراق وەرگرێ کە چەندین ساڵە لەو بوارەدا بەدەستیهێناوە، لە گرێبەست، گەڕان، هەڵکەندن، فرۆشتن، هەناردەکردن، گەڕانەوەی داهاتەکەی و مامەڵەکردن لەگەڵ کڕیارو ئەو وڵاتانەی خەکەکەیان بۆ گواستەنەوەی نەوت و گاز بەکاردەهێنرێ.
* یەکێک لەلایەنە باشەکانی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ئەوەیە کە، بڕیارەکە بە زۆرینە دەرچووێنراوە واتە زۆرینەیەکی «شیعی و سوننی» کە ئەمەش هەر ئەو حکومەتی زۆرینەیە کە موقتەدا سەدر هەوڵی پێکهێنانی دەدا، واتە حکومەتێکی زۆرینەیی «شیعی و سوننی» و کەمینەیەکی کوردی، کە لەئەگەری پێکهێنانی حکومەتێکی لەو جۆرە دەبێ کورد خۆی بۆ چەندین راچڵەکانیتر ئامادەبکات، کە لەلایەن زۆرینەی «شیعی و سوننی»ەوە دژی هەرێمێ کوردستان دەرچێنرێ، ئەو کاتەش نابێ کورد هیچ گازندەیەکی هەبێ، چونکە خودی کورد خۆی بەشێک دەبێ لە تێکدان و هەڵوەشانەوەی پارسەنگیری «التوافق».
* یەکێک لەبژاردەکان ئەوەیە کە حکومەتی عێراق لە وڵاتانی «یانەی پاریس» کە یانەیەکی ئابوری زەبەلاح و گرنگە چەند وڵاتێکی زلهێزیش لەخۆ دەگرێ، بنکەی سەرەکی لە فەرەنسایە و عێراقیش ئەندامە تیایدا، داوا یاساییەکەی لەسەر تورکیا بجوڵێنێ کە داوای ٣٦ ملیار دۆلاری لێدەکا لەپای مامەڵەکردنی نایاسای بەنەوتی «هەرێم/عێراق»وە، لەڕاستیشدا هەر گورزێک بەر تورکیا بکەوێ سودی بۆ کوردو ناوچەکە دەبێ.
* لە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیدا هاتووە کە نابێ حکومەتی فیدراڵی چیتر قوت و مووچەی خەڵک تێکەڵ بەسیاسەت بکات و دەبێ بەشە بودجە یان شایستە داراییەکانی هەرێم وەک هەر پارێزگایەکی تر لەکاتی خۆیدا رەوانەی هەرێم بکرێ، بەمەرجێک کە حکومەتی هەرێم سەرجەم ئەرکەکانی سەرشانی بەرامبەر بەغدا جێبەجێبکات، واتە دەکرێ ئەمە دەرچەیەک بێ تا حکومەتی هەرێم شایستە داراییەکانی خۆی وەک ساڵانی پێشوو وەرگرێ و قەیرانی ئابوری تێپەڕێنێ.
* یەکێک لە باشیەکانی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ئەوەیە کە دەسەڵاتدارانی هەرێم وەڵامی کۆتایی و بێ چەن و چوونی خەڵکیان وەرگرت، بەوەی نەک هەر لە دەنگداندا دەنگیان نایەنێ و بایکۆتی هەڵبژاردن دەکەن، بەڵکو دڵخۆشیشن بەوەی کە هێزێکی بێگانە و نەتەوەیەکیتر بێت حوکمی بکات و لەحکومی خۆماڵی کورد رزگاریبێت، کە لەماوەی سی ساڵی حوکمڕانیدا خەڵکیان تا ئاستی ریسوابوون و سواڵکردن و زەلیل بوون برد، بەجۆرێک چەند بنەماڵەیەکی سیاسی-بازرگان کە ناگەنە ٢٪ی دانیشتوانی هەرێم قووتی لە ٩٨٪کەی تر بۆخۆیان بەتاڵان دەبەن.
* گرنگە ئەوە بزانرێ کە بڕیارەکە لەسەر یاسای نەوت و گاز دەرچووە نەک خودی وەزارەتی سامانە سروشتیەکان، واتە ئەم وەزارەتە هێشتا بەرکارەو دەکرێ حکومەت لەڕێی وەزارەتی سامانە سروشتیەکانەوە خۆی بگونجێنێ لەگەڵ حکومەتی ناوەندیدا، لەو رێگەیەوە وەک ئەوەی چەندین ساڵە دەوترێتەوە کە، حکومەتی هەرێم دەتوانێ کێکە بچکۆلانەکەی خۆی تێکەڵی کێکە گەورەکەی عێراق بکات و سودی زیاتر بۆ خەڵکی هەرێم بەدەستبهێنێ.
* چیتر پێویست ناکات هەرێمی کوردستان نەوتەکەی بەکەمتر لەنرخی بۆرسەی جیهانی بفرۆشێ، بەمەش داهاتێکی زۆر دەگەڕێتەوە بۆ حکومەت.
* لەکاتی جێبەجێنەکردنی بڕیارەکەیدا عێراق ناتوانێ هێز بجوڵێنێ، چونکە یاسا رێگا بەبەکارهێنانی هێزی سەربازیی نادات بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری دادگا، هەروەک چۆن یاسا رێگەنادا کە هێز بچێتە ناو شارەکانەوە، هەڵبەتە ئەگەر رێز لەیاسا بگیرێ.
خراپ:
* لەدوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵییەوە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لەڕێی تورکیا، ئێران یان بەهەر جۆرێکیتر بەبێ ئاگاداری حکومەتی فیدراڵ وەک قاچاخ مامەڵەی لەگەڵ دەکرێ و دەبێ بەهەناردەکردنێکی نایاسایی، کەسیش ئەو ریسکە ناکات کە خۆی تووشی کێشەی یاسایی بکات و رووبەڕووی حکومەتی عێراق ببێتەوە لە دادگای نێوەدەوڵەتی.
* دەرچواندنی بڕیارێکی لەو شێوەیە بەواتای پوکانەوەی فیدراڵیەتی لەسەرخۆی عێراق دێت، چونکە کاتێک سەربەخۆیی ئابوریت لێوەرگیرێتەوە و مادەی ١٤٠ جێبەجێ نەکرێ لەگەڵ چەندین بڕیاری تر، ئیتر شتێک نامێنێ بەناوی فیدراڵی بەڵکو ئەوەی دەمێنێتەوە لایەنی کەمی حوکمی زاتییەکەی ساڵانی پێشووە.
* بەپێی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵ چیتر حکومەتی هەرێم ناونیشانێکی یاسایی بەرامبەر حکومەتی فیدراڵ نەماوە بۆ مامەڵەکردن بە نەوت و گازی سروشتییەوە، چونکە دادگای فیدراڵ یاسای نەوت و گازی حکومەتی هەرێمی هەڵوەشانەوە.
* کۆی دەسەڵاتەکانی بەپشتگیری دەستورت داوەتەوە بە حکومەتی فیدراڵی، واتا دوو حکومەت هەیە یەکێکیان کە حکومەتی هەرێمە بەرامبەر حکومەتی فیدراڵی کە هەموو مافێکی یاسایی پێیراوە بۆ مامەڵکەکردن بە کەرتی نەوت و گازی کۆی عێراق، بەهەرێمی کوردستانیشەوە.
* بەپێی دەستور نابێ هێزی سەربازی بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری دادگا بەکاربهێنرێ، بەڵام لەجوڵاندنی هێزی سەربازی خراپتر ئەوەیە کە هەرێم بە دەرچوو لەیاسا پێناسەبکرێ، یان بەپێچەوانەی یاساوە کارەکات، چونکە ئەوکاتە شەرعیەت و مەشروعیەتی نامێنێ، چونکوم ئەگەر دەسەڵاتێک یان حکومەتێک بەهێزی سەربازی بڕوخێنرێ کارناکاتە سەر شەرعییەت و مەشروعیەتی بوونی.
کات:
کات یەکلایکەرەوە و پەیام بەخشیشە، راستە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی زۆری خایاند و زۆریش درەنگ کەوت، بەڵام ئێستا کاتی دەرچوونی بڕیارەکە نەبوو لەبەر چەند هۆکارێک.
* یەکێک لەو هۆکارانە ئەوەیە کە ئێستا عێراق بەرەو دروستکردنی حکومەتی نوێ هەنگاودەنێ، ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی دەبێتە کارتێکی بەهێزی چەند لایەنێک و خاڵێکی لاوازی چەند لایەنێکی تر لەکاتی دانوستاندا.
*یەکێکیتر لەو هۆکارانە ئەوەیە کە بەهۆی دەرچوونی بڕیارەکەوە لەم کاتەدا هەندێک لایەن وەک بڕیارێکی سیاسی تەماشای بکەن وەک لە بڕیارێکی یاسایی، لەڕاستیدا ناشارێتەوە کە بڕیارەکە «سیاسییە بە میکانیزمی یاسایی».
* ئەگەر بڕیارەکەی دادگا لەکاتی پێشکەشکردنی سکاڵاکەیدا دەرچووایە و ئەو هەموو ساڵە درەنگنەخرایە، ئەوا ئێستا هەرێم بە نەشارەزایی و گەندەڵی خۆی ٣٠ ملیار دۆلار قەرزار نەدەبوو، کە دەبێ خەڵکە مافخوراوەکە بییاتەوە.
ئەگەر:
* کاتێک یاسایەک دەرەچێ دەبێ زەمینەی جێبەجێکردنی بەردەستبێ بەڵام ئەم بڕیارەی دادگای دەستوری جێبەجێکردنی ئاسان نیە، لەکاتی ئامادەنەبوونی حکومەتی هەرێم بۆ جێبەجێکردنی و بەکارهێنانی هێز لەلایەن حکومەتی عێراقەوە  دوورنیە شەڕی کورد و عەرەبی لەسەر دروستبێ لەکاتێکدا کاری دادگا ئاسایی کردنەوەی پرسە ئاڵۆزەکانە کە نەهێڵرێ ئاشووبی لێ دروستبێ.
* لەبەرئەوەی کە بڕیارەکانی دادگای دەستوری رەتکردنەوەو پیاچوونەوەی تیانیە و دەبێ وەک خۆی جێبەجێکرێ، دەکرا هەر ئەو رۆژەی بڕیارەکەی تیادەرچوو دەست بەجێبەجێکردنی بکرێ، لەکاتی رێگریشا لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە دەبوو مستەفا کازمی بەناچاری هێز بجوڵێنێ تا دەستبەسەر چاڵە نەوتەکاندا بگرێ، کارێکی لەو جۆرەش شەڕێکی زۆر خوێناوی لێدەکەوێتەوە، شەڕێکی  لەبەرژەوەندی هیچ لایەکدا نیە، ئەمە جگە لەوەی هاوپەیمانانیش رێ بەشەڕێکی لەوجۆرە نادەن.
* بیرمان نەچێ چەندین کۆمپانیای گەورەی جیهانی لەو شوێنانەدا کاردەکەن کە بڕیارەکە دەیگرێتەوە بۆ نموونە جێنراڵ ئینێرجی، رۆزنەفتی روسی و لەگەڵ کۆمپانیای تورکی ….هتد هەر جوڵەیەکی لەناکاو بەرکەوت و زەرەری بۆ ئەو کۆمپانیایانەش دەبێ ئەگەر بەڕێکەوتنێکی پێشتر نەبێ.
* لەئەگەری هەر رێکەوتن و پیاچوونەوەیەکی وەزارەتی نەوتی عێراق بەو گرێبەستانەو قەرەبووکردنەوەیان چەن ساڵێکی پێویستە شتێک هەیە بەعەرەبی پێی دەوترێ (اڵامر الواقع) واتە ئەوەی کە هەیە، سکاڵاکەش دەیەیەک پێش دەرچوونی بڕیارەکە تۆمارکراوە، واتە هەرخودی دادگا هۆکارێک بووە، کە زۆرشت بەبارێکدا بگۆڕێ کە دواتر ئاسان نەبێ بگەڕێنرێتەوە کاتی تۆمارکردنی سکاڵاکە.
رەخنە:
یەکێک لەو رەخنانەی لە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی دەتوانرێ بگیرێ ئەوەیە کە خودی دادگای فیدراڵی ئەو دادگایە نیە کە لە دەستورا ناوی هاتووە، بەجۆرێک لەڕووی پێکهاتە و جۆرو پسپۆڕیدا کەموکوڕی هەیە.
* ناوی دادگای فیدراڵی ناوێکی گونجاو نیە بۆ دادگاکە، دادگای فیدراڵی دەبێ لە نوێنەری هەرێمە فیدراڵییەکان پێکبهێنرێ بەڵام لەعێراق تەنها یەک هەرێم هەیە، دادگای فیدراڵی عێراق نوێنەرایەتی دوو مەزهەب و دوو نەتەوە دەکات، نەتەوەیەکی سەردەست کە زۆرینەی هەیە لەگەڵ نەتەوەیەکی بندەست کە کەمینەی هەیە، کەواتە دەبوو ناوی «المحکمە  المژهبیە القومیە» دادگای مەزهەبی نەتەوەیی بووایە.
* لەدەستوردا هاتووە کە دەبێ دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئامادەبن، لە پسپۆڕی فیقی ئیسلامی، پسپۆڕی ئابوری، پسپۆڕی و یاسایی دەستوری، بەڵام دادوەرەکانی دادگای باڵای فیرراڵی هەموو ئەو پسپۆڕیەیان تیانەبوو/نیە.
* کۆمەڵێ مەوادی دەستوریە هەیە کە پێویستیان بەیاسای دەستوری هەیە، زیاتر لە ٢٠ مەوادی دەستوری هەیە کە وەرنەگێڕاوەتە سەر یاسا، کە زۆربەیان لەبەرژەوەندی هەرێمی کوردستانە.
* بەپێی دەستور عێراق مادەی ١١٧ دانی ناوە بەهەرێمی کوردستاندا، بە حکومەت و پەرلەمانەوە، واتە حکومەتی هەرێم نەک شەرعیەتی هەیە، بەڵکو هەرێمێکی دەستوریشەو دانیشی پیانراوە بەناو.
ئەو مادە دەستوریانەی بەهەند وەرنەگیراوە:
* بەپێی مادەی ١١٢ بەڕێوەبردنی مەلەفی نەوت و غاز بەهاوبەشی حکومەتی فیدراڵی و هەرێمەکان پێکەوە دەبێ بەڕێوەببرێ.
* مادەی ١١٥ی دەستوری عێراق دەڵێ هەر بابەتێک لە مادەی ١١٠ی دەسەڵاتی فیدراڵیدا باس نەکرابوو واتە ئەم مادەیە لەبەرژەوەندی یاسای هەرێمەکانایە، روونتر ئەڵێ هەر یاسایەک ئەگەر کێشەی یاسای هەبێ ئەوا ئەولەوییەت بۆ یاسای هەرێمەکانە
* بەپێی مادەی ١١٧ی دەستوری عێراق یاسای نەوت و غازی هەرێم نەک هەر پاڵپشتی تەشریعی هەیە لەهەرێم، بەڵکو پاڵپشتی دەستوریشی هەیە لەعێراق.
سودمەند و زەرەرمەند:
* لەمەودای نزیکدا خەڵکی هەرێمی کوردستان زەرەرمەندە، چونکە جێبەجێکردنی بڕیارەکە بەبێ ئاڵۆزی و ململانێ تێناپەڕێ کە دوورنیە قەیرانی ئابوری قوڵتری بەدوادابێ.
* لەمەودای نزیکدا مستەفا کازمیش زەرەرمەندە، چونکە لەکاتی جێبەجێکردنی بڕیارەکەیدا چیتر کورد پشتگیری ناکات بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیران کە  بە دۆستی کورد ناسێنراوە.
* لەمەودای مام ناوەندیدا موقتەدا سەدر یان هەر کەسێکیتر کە بۆ پێکهێنانی حکومەت راسپێرێ سودمەنددەبێ، چونکە دەتوانێ ئەو بڕیارە وەک کارتی فشار بەرامبەر هەرێم بەکاربهێنێ لەکاتی دانوستاندا بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ.
* لەمەودای دووردا «قەوارەی هەرێم»ی کوردستان زەرەرمەنددەبێ چونکە گەڕانەوەی مەلەفی نەوت و گاز بۆ ناوەند دەبێتە هۆکارێک تا کورد نەتوانێ لەداهاتووا بیر لە سەربەخۆیی بکاتەوە.
* هەر لە مەودای دووردا «خەڵکی هەرێم»ی کوردستان سودمەنددەبێ، چونکوم لەکاتی جێبەجێکردنی بڕیارەکەدا شایستە داراییەکانی وەک خۆی بۆ دەگەڕێتەوە، ئابوری هەرێم دەبوژێتەوە و قەیرانی دارایی کۆتایی دێت.
*لەمەودای دووردا کۆمپانیا مشەخۆرەکان و وڵاتی تورکیا زەرەرمەندی گەورە دەبن کە بوونەتە بارگرانی بەسەر شانی خەڵکی ماف خوراوی هەرێمی کوردستانەوە.
کوردو عێراق:
* زۆر گرنگە بۆ تاکی کورد کە تەنها لەبەرئەوەی دەسەڵاتدارانی هەرێم لەم قۆناغەدا گەندەڵی نایاسایی دەکەن، یان لەبەر خاتری ململانێی حزبی، ئیتر لەدەرفەتێکی هاوشێوەی ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی عێراق پاشەکشێ لە ئەسڵی ئەو پێگەیە بکەین کە دەبێ کورد لەبڕیا هەیبێ، ئەم بابەتە ئەبێ زۆر روونبێ لای هەموو تاکێكی کورد، چونکە خۆ ناکرێ لەڕقی حکومەتی هەرێم بەلای حکومەتی عێراقدا یشکێننەوە، عێراقێک کە هەڵەبجەو ئەنفالی کردووە و ئێستاش لە کەرکوک بەخراپترین شێوە تەعریب دەکەن.
* نابێ بیریشمان بچێ کە لەمێژووی دروستیبوونی عێراقەوە وڵاتێک دروست کراوە کە باوەڕی بە «مەڕ»اندنی کۆمەڵگە هەبێ نەک دەوڵەتی هاووڵاتی بوون، وڵاتێک کە بەپارەی نەوت و داهاتەکەی چەک بکڕێت و خۆی لەناوخۆیدا پێ بەهێز بکات، هەر بەو چەکەش گەلەکەی بچەوسێنێتەوە.
* بەداخەوە دەسەڵاتی خۆماڵی کوردیش ٣٠ ساڵە لەسەر شێوەو مۆدێلێک کاردەکەن، هەرکاتێک دەنگێکی ناڕازی بەرزبێتەوە راستەوخۆ دەست بۆ قووتی خەڵک دەبەن، کاتێکیش بە مۆدێلە سیاسییەکەی ئەوان رازیبن ئیتر نان و مووچە هەیە، بەوجۆرش کۆمەڵگەی بە «مەڕ»کراو دروست دەبێ، واتە پەروەردەی سیاسی کوردیش پەروەردەیەکی عێراقییە.
* هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە عێراق یەکەم هەنگاوی دیاری ئەو وڵاتەبوو کە باوەڕیان بەفیدراڵی نیە و ئامادەنین دەسەڵات شۆڕبکەنەوە بۆخوارەوە.
* سیاسیەکانی عێراق وخەڵکەکەی باوڕیان بە وڵاتێکی ناوەند «مرکز»یە، بەناچاری هەرێمێکی پێوە لکێنراوە، بەڵام عێراق نایەوێ باوەڕ بەوەبێنێ کە هەرێمی کوردستان هەرێمێکی سیاسیە پێش ئەوەی دەستوری بێت، بۆیە هەمیشە لەهەوڵی ئەوەدایە کە وەک پارێزگا مامەڵە لەگەڵ هەرێمدا بکات، رێگا بەدروستبوونی هیچ هەرێمێکی تریش نادات دروستبێت.
* لەڕاستیدا عێراق فیدراڵی نیە، بەڵکو لەحکومەتێکی ناوەندو چەند پارێزگایەک پێکهاتووە لەگەڵ هەرێمێکی ناچاری. کاتێک بە وڵاتێک دەوترێ فیدراڵی کە حکومەتی چەند هەرێمێک پێکەوە حکومەتێکی فیدراڵی ناوەند پێکبهێنن بەهاوبەشی.
* هەرێمێکی بەهێز بەئابوریەکی پتەو، هێزێکی سەربازی، قەوارەیەکی سیاسی دروستدەبێ. عێراق بڕوای بە سیاسی بوونی هەرێم نیە، وا ئابورییە سەربەخۆکەشی ناهێڵێ، هەر لەسەرەتاشەوە ئەو رێژەیەی بۆ بەشداری کورد لەسوپا و هێزی سەربازی عێراقدا دیاریکراوە نەدراوە بەکورد، ئەمەش بەڵگەنەویستە کە عێراق کار بۆ نەمانی قەوارەی هەرێمی کوردستان دەکات.