سەرکۆ یونس

* سی وچوار ساڵ، بەسەر کارەساتی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا تێدەپەڕێت، هێشتا برینەکان ساڕێژ نەبوون، ساڵ لە دوای ساڵ، قوڵتردەکرێن. تاکە ئومێدو هیوامان، بەپارێزگاربوونی هەڵەبجە بوو، بەڵام وادەردەکەوێت ئەم ناونیشانە تەنها بەناو بێت، چونکە ناوەڕۆک گرنگترە.

وەک کورد ئەڵێ، ناوی گەورەو شاری وێران! دوای 8 ساڵ بەسەر بەپارێزگابوونی ئەم قەزا دێرینەی عێراق، هێشتا دەیان وسەدان کێشەو دیاردە، بەرۆکی دانیشتوانی ئەم شارەو سنورەئیدارییەکەی گرتووە. دەتوانین، بەچەند خاڵێک تیشک بخەینە سەر هەندێ لەو کەموکورتیانە:- * پارێزگا: ئەنجومەنی پارێزگا پێکنەهاتووە، پارێزگارێک ودوو جێگری هەیە! * هەڵنەبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا، نەبوونی بودجەی تایبەت بەپارێزگا، گەورەترین بەربەستە لەبەردەم بەرەوپێشچوونی کارگێڕی و ئابوری سنوری پارێزگاکەدا، نەلەبودجەی هەرێم و نە لەبودجەی فیدراڵی و تەنانەت لەبودجەی پەرەپێدانی پارێزگاکاندا، هەڵەبجە وەک پارێزگایەکی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ ناکرێت.

* پێکهاتەی کارگێری پارێزگاکە، تەنها پێکهاتووە لەقەزای ناوەند وچوار ناحیە(خورماڵ، سیروان، بیارە، بەمۆ) شارۆچکەی بەمۆ بە ڕێگای راستەوخۆ نەبەستراوەتەوە بەهەڵەبجەوە، بۆ گەشتن بەبەمۆو گوندەکانی دەبێت بچینە سنوری پارێزگای سلێمانی و ماوەیەکی زۆری دەوێت، تا بگەینە ناوەندی ناحیەکە. هەروەها پێویستە ناحیەی خورماڵ بکرێتە قەزا، چونکە نابێت پارێزگا قەزای نەبێت، ئەمە جگەلەوەی خورماڵ، یەکێکە لەناحیە هەرە دێرینەکانی هەرێم و عێراق.

* لاوازی پڕۆژەی وەبەرهێنان لەسنورەکەدا، جگەلە چەند پڕۆژەیەک، کەژمارەیان لەپەنجەکانی دەست تێپەڕ ناکەن، پرۆژەی وەبەرهێنانی ستراتیژی کەببێتەهۆی ڕەخساندنی هەلی کارو خستنەڕووی بەرهەمی گرنگ، لەسنورەکەدا نییە. پێویستە حکومەت و لایەنەپەیوەندیدارەکان، هانی وەبەرهێنانەران بدەن، بەئاسانکاری کارگێری و لێخۆشبوون لەباج وڕسومات و پێدانی زەوی شیاو، بەکورتی دەبێت تایبەتمەندی بدرێت بەپارێزگای هەڵەبجە.

* کەمی میلاکی فەرمانبەرانی دامودەزگاحکومییەکانی پارێزگاکە، یەکێکی ترە لەبەربەست وکەموکوڕییەکان، بەڕێوەبەرایەتی گشتی هەیە، تەنها بەڕێوەبەرو یەک یان دوو فەمانبەری هەیە، کەزۆربەیان ڕاسپێراو و کاتین، فەرمانگەی ژینگەو وەبەرهێنان و نەخشەکێشان و بەڕێوەبەرایەتی باجی خانوبەری میری ودەرامەت، هتد. * بەشێکی زۆری فەرمانگەحکومییەکان، کرێنیشینن، سەرەڕای خراپی و نەگونجانی بینای فەرمانگەکان، ساڵانە بەدەیان ملیۆن دینار لەسەر حکومەت دەکەوێت، وەک فەرمانگەی مافی مرۆڤ و ژینگە و وەبەرهێنان، هتد.

* زۆربەی بەرپرس وبەڕێوەبەرەگشتییەکانی پارێزگاکە ماڵیان لەسلێمانییە ڕۆژانە هاتووچۆ دەکەن، ئەمەش کاریگەری نەرێنی هەیە لەڕووی کارگێری وبەڕێوەبردنی دامودەزگاکانی سنورەکە و ناڕەزایی خەڵک لێکەوتوەتەوە.

* پشتگوێخستنی تەواوکردنی کارەفەرمیەکانی بەپارێزگاکردنی هەڵەبجە، لەلایەن حکومەتی هەرێم و بێ باکی دەسەڵاتدارانی بەغداش، بەداخەوە هێشتا وەک پارێزگایەکی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ ناکرێت.

* ناشارەزایی و ناپسپۆڕی بەشێکی زۆری بەرپرس و بەڕێوەبەرەگشتییەکانی دامودەزگاکانی حکومی پارێزگاکە، نەبوونی پلان و ڕوئیایەکی پێشکەوتنخواز، لەزۆرێک لەفەرمانگەکاندا. * لاوازی کەرتی تایبەت لەسنورەکە، کەبێ گومان بەهۆی چەندین هۆکاری سیاسی و ئابوری و کارگێری و هەندێجار کۆمەڵایەتی، چالاکی کەرتی تایبەت سنوردارە ونەبووەتە سەرچاوەیەکی باش بۆ دەرفەتی کار و دەستکەوتنی داهات.

* ژێرخانی ئابوری پارێزگا، کەموکوڕی زۆری پێوەدیارە و لەزۆربەی گەڕەک و کۆڵانەکانی ناوشار، پاشماوەی کارەساتەکەو پشتگوێ خستنی پێوەدیارە، ڕێگاوبانەکانی بەستنەوەی پارێزگاکە، بەدەرەوەی سنورەکە تەنها یەک ڕێگایە، بەداخەوە سەرەڕای فەرمانی جێ بەجێکردنی پڕۆژەی پردی تووەقووت، هێشتا نەچووەتە بواری جێ بەجێکردنەوە. هەڵەبجە، بۆئەوەی پێشبکەوێت و لەم چەقبەستووییە دەربازی ببێت، پێویستە پەرە بەبەرەوپێش بردنی کەرتەکانی کشتوکاڵ وگەشتوگوزارو بازرگانی وچەند کارێکی تر بدرێت. لەڕووی کشتوكاڵەوە، زەوی شارەزوور، لەباشترین و بەپیترین زەوییەکشتوكاڵییەکانی ناوچەکەو بگرە جیهانیش ئەژمار دەکرێت، بەڵام بەداخەوە نەتوانراوە کەڵکی تەواو وبەگەڕخستنی گشتگیر بۆ ئەم زەویانە بکرێت.

لەلایەکی ترەوە ناوبانگی هەناری سنورەکە، خۆشبەختانە، سنوری هەرێمی بڕیوەو لەبازارەکانی ئەوروپاو دوبەی خواستی بۆ پەیدابووە. لەڕووی کەرتی گەشتوگوزارەوە، یەکێک لەو نیعماتانەی کەخوای گەورە بەخشیوەیەتی بەم سنورە، بوونی دەیان شوێن و جێگای دڵڕفێنی گەشتیاری هەرچوار وەرزەکەیە، لەنمونەی هاوینەهەواری زەڵم و ئاوێسەر، ساڵانە دەیان هەزار گەشتیاری ناوخۆ وعێراق و تەنانەت بیانیش ڕووی تێ دەکەن، بەڵام ئەم کەرتەش پشتگوێ خراوە و گرنگی تایبەتی پێ نەدراوە، بەداخەوە شێوازی گەشتیاری لەسنورەکە، بەشێوەی خۆرسکەو میوانخانەی شیاو لەسنورەکەدا نیە. پێویستە کۆلێژ یان پەیمانگای گەشتوگوزاری لەهەڵەبجەدا هەبێت. ئەمە جگەلەوەی، سنورەکە دەوڵەمەندە بەبوونی چەندین شوێنی گەشتیاری ئاینی ئیسلام لەهەڵەبجە وهەورامان و ئاینی یارسانەکان لەهاوار.

لەڕووی بازرگانییەوە، لەسنوری هەڵەبجە، دوو مەرزی لاوەکی بەناوەکانی مەرزی شۆشمێ لەهەورامان و مەرزی پشتە لەناحیەی بەمۆ، کەبەداخەوە مەرزی پشتە، هیچ سوودێکی دارایی بۆ خەڵک و پارێزگای هەڵەبجە نی یە. هەربۆیە، گرنگە لەساڵیادی ئەم کارەساتەگەورەدا، بەپرۆژەو خزمەتگوزاری ئابوری وکۆمەڵایەتی ئاوڕی جدی بدرێتەوە، بۆئەوەی هەڵەبجە بکەوێتە سەرپێ ی خۆی و چیتر باس لەنەهامەتی و دەردی سەرییەکانی دانیشتوانەکەی نەکرێتەوە. هەروەها ئەم پڕۆژانە بۆ هەڵەبجە گرنگن، تا لە بنبەستی وچەقبەستویی دەرباز ببێت: - دروستکردنی بەنداوی تووەقوت. - پردی تەنگی سەید محمد، لەناوچەی نەوڕۆڵی و بەستنەوەی هەڵەبجە بەسنوری دەربەندیخان و گەرمەسێر. -