ئێران: ئەمریكا جێی متمانە نییەو بەدیلی رێككەوتنەكەمان هەیە

ئیسرائیل گروپێكی دیبلۆماسی بۆ شكستپێهێنانی رێكەوتنەكە پێكدەهێنێت

هاوڵاتی

ئەگەرچی واشنتۆن رایگەیاندووە دوایین وەڵامی تاران بۆ رێككەوتنی ئەتۆمی، گەڕانەوەیە بۆ دواوە، بەڵام ئیسرائیل دەڵێت لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی لەهەفتەی داهاتوو ئەمریكا و ئێران دەگەنە رێككەوتن، لەبەرامبەریشدا بەرپرسانی ئێرانی ئاماژە بۆ ئەوەدەكەن ئەگەر ئەمریكا ویستی هەبێت لەماوەی سێ رۆژدا رێككەوتنی ئەتۆمیی كارادەكرێتەوە.

لەئێستادا دوای ئیسرائیل گەورەترین كێشەی ئێران ئەوەیە كەئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمیی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان چاوپۆشیی لەو دۆسیەو گومانانە بكات كە 22 ساڵە بووەتە كێشە بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكە.

ئەمریكا رایگەیاندووە نابێت ئێران كاراكردنەوە یان زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 بەبابەتی لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی ئەتۆم گرێبداتەوە.

رۆژنامەی (هائارتز)ی ئیسرائیلی بڵاویكردووەتەوە بەرپرسانی وڵاتەكەیان بێوچان لەهەوڵدان تا ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییەی ئێران و وڵاتانی 5+1 كارا نەكرێتەوە.

ئیسرائیل بەدوای مەرگی رێككەوتنی ئەتۆمییەوەیە

بەرپرسانی ئیسرائیل بەمیدیاكانی وڵاتەكەیان راگەیاندووە جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمریكا دەیەوێت زۆر بەخێرایی رێككەوتنی ئەتۆمیی بە رێككەوتن و لێكتێگەیشتن لەگەڵ ئێران جارێكی دیكە كارابكاتەوە، بەڵام پێدەچێت هەوڵەكان بۆ كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنەكانی كۆنگرێسی ئەمریكا لەمانگی نۆڤەمبەر.

یائیر لاپید، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رۆژی یەكشەممە (4/9/2022) رایگەیاند: تەلئەبیب بەردەوامە لەفشارەكانی دژی تاران و بەرنامە ئەتۆمییەكەی و هەر لەو چوارچێوەشدا هەموو هەوڵێك دەدەن بۆ ئەوەی واشنتۆن رازیی نەبێت بەكاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دواكارییەكانی ئێران، بەوتەی لاپید كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە بێڕێزیی و سوكایەتییە بەپێگەی ئەمریكا لەجیهاندا.

كەناڵی (24)ی ئیسرائیل هاوكات لەگەڵ هەڵوێستی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی ئاشكرای كردووە كە تەلئەبیب هەر بەمەبەستی پاشگەزكردنەوە وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەساڵی 2015 گروپێكی دیپلۆماسیی و چالاكی دروستكردووە و لەو چوارچێوەیەشدا بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی لەگەڵ جۆ بایدن كۆبووەتەوە.

ئەوە لە كاتێكدایە پێشتر بێنی گانتز وەزیری بەرگریی ئیسرائیل لەگەڵ راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی ئەمریكا كۆبوەوەو لەڕابردووشدا لەگەڵ بایدن مەترسییەكانی كاراكردنەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی بەئێران راگەیاندوەو وتوویەتی: واشنتۆن بەو رێككەوتنە دەبێتە مایەی ئەوەی تاران بە بیانووی بەرنامەی ئاشتیخوازانەی ئەتۆمیی پلانەكانی بۆ دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمیی ئاسانتر جێبەجێ بكات و ئەو رێككەوتنە دەبێتە دەرگایەك بۆ دەربازبوونی ئێران لەژێر فشارە نێودەوڵەتییەكان.

وەڵامی ئێران و چاوەڕوانیەكانی ئەوروپاو ئەمریكا

دوای ئەوەی ئێران رۆژی پێنجشەممەی رابردوو دوایین وەڵامی خۆی لەسەر زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی رادەستی وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی كرد لەئەوروپا، هاوكات ئەمریكا رایگەیاند؛ وەڵامەكەی تاران بۆ

رێككەوتنەكە ئەرێنیی نەبووە.

لەدوای ئەو وەڵامەی تاران زۆربەی میدیاكانی ئەمریكاو ئەوروپا بەبێ ئەوەی ناوی بەرپرسەكان ئاشكرابكەن، بڵاویانكردووەتەوە وەڵامەكەی ئێران پێچەوانەی ئەو وەڵامانەیە كە لە 15ی مانگدا رادەستی نوێنەری ئەوروپای كردبوو.

هاوكات نێد پرایس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بەبێ ئەوەی هیچ وردەكارییەك ئاشكرابكات، رایگەیاند واشنتۆن وەڵامەكەی تارانی بەدەستگەیشتووە، ئەو وەڵامەش ئەرێنی نییەو لەئێستادا تاووتوێ دەكرێت.

بەپێی زانیارییەكان، تاران داوایكردووە لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم كە لەساڵی 2000وە گومان لەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئەو وڵاتە دروستدەكات، راگیرێت و چیتر لێپێچینەوە لەتاران نەكرێت لەسەر چۆنیەتیی پڕۆسەی پیتاندنی یۆرانیۆم.

ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لەماوەی ساڵانی رابردوودا یۆرانیۆمی پیتێنراوی لەسێ دامەزراوەی ئێران دۆزیوەتەوە كەپێشتر وەك وێستگەی ئەتۆمیی تۆمار نەكرابوو.

لەكاتێكدا گەورەترین ناكۆكی لایەنە بەشداربووەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەسەر لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی ئەتۆمییە، ئەمریكا رایگەیاندووە پەیوەندیی بەو لێكۆڵینەوانەوە نییە كەئاژانسەكە ئەنجامی دەدات، تەنانەت نابێت چارەنووسی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بەدۆسیەی نێوان ئاژانسی ئەتۆم و تارانەوە گرێ بدرێتەوە.

ئێران داوایكردووە لە رووی نێودەوڵەتییەوە سەرجەم ئەو تۆمەتانەی لەسەر لاببرێت كە لەلایەن ئەنجومەنی ئاژانسی ئەتۆمیی ئاڕاستەی كردووە و بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئەو وڵاتەی خستووەتە ژێر گومانەوە، بەزمانێكی دیكە ئەو وڵاتە داوای ئەستۆپاكی دەكات.

هەربۆیە محەمەد مەرەندی راوێژكاری تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی ئێران لەڤیەننا، لە پاش وەڵامی وڵاتەكەی بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی، رایگەیاند ئەگەر ئەمریكا مەیلی هەبێت دەتوانێت لەسێ رۆژدا ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییە زیندوبكرێتەوە.

مەرەندی بەكەناڵی (جەزیرە)ی قەتەری راگەیاندووە ئەو دۆسیانەی ئاژانسی ئەتۆم لەدژی ئێران كردوونیەتەوە سیاسییەو بۆیە دەبێت بەمەبەستی كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و پیشاندانی نیازپاكیی پێویستە ئەو دۆسیەو تۆمەتانە دژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران بۆ هەمیشە دابخرێن.

مەرەندی لەپەیامێكی دیكەدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتیی تویتەر نووسیویەتی: «زستان نزیكەو یەكێتی ئەوروپا رووبەڕووی قەیرانی ئیفلیجكەری سووتەمەنی دەبێتەوە» ئەو پەیامەی مەرەندی بەو واتایە كەئێران كە بەدووەم وڵاتی غازیی جیهان دوای روسیا ئەژماردەكرێت دەتوانێت لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئەتۆمیدا غاز بەئەوروپا بفرۆشێت.

ئێران: پەنجەمان لەسەر پەلەپیتكەیە

لەدوای ئەو رۆژەی ئێران وەڵامەكانی رادەست كردووە لێدوانی بەرپرسانی وڵاتەكە توندتر بووە لەڕابردوو و رایانگەیاند؛ تاران بژاردەی پێچەوانەی كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەسەر مێزە چونكە لەئێستادا واشنتۆن زیاتر لەهەر لایەنێكی دیكە پێویستی بەڕێككەوتنە.

مەحمود عەباس زادە، ئەندامی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانی لەپەرلەمانی ئێران بەمیدیای وڵاتەكەی راگەیاندووە؛ ئەمریكا لەڕابردودا سەلماندوویەتی جێی متمانە نییەو پابەندی رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان نابێت، بۆیە بەردەوام تاران ئامادەیە بۆ بەدیل و جێگرەوەی ئەو رێككەوتنە، واتە پەنجەی لەسەر پەلەپیتكەیە كەجێگرەوەی ئەو رێككەوتنە بخاتەڕوو هاوشێوەی ئەوەی لەساڵی 2018 كەپیتاندنی یۆرانیۆمی لە 5%ەوە بۆ 60% بەرز كردەوە.

ئێران جەخت لەوەڵامەكانی دەكاتەوە

ناسر كەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی دووشەممە (5/9/2022) رایگەیاند یەكێك لەمەرجە سەرەكەییەكانی تاران بۆ كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی داخستنی ئەو دۆسیانەیە كەئاژانسی ئەتۆمیی دژی بەرنامەو دامەزراوە ئەتۆمییەكان كردوویەتییەوە.

وتیشی: هۆكاری پێداگریی تاران لەداخستنی ئەو دۆسیانە ئەوەیە كە وەك كارتی سیاسیی بەكارنەهێنرێت بۆیە بۆ ئەوەی كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە رووبەڕووی كەموكوڕیی نەبێتەوە لەدوایین وەڵامدانەوەدا جەخت لەو بابەتە كراوەتەوە.

بەوتەی كەنعانی وەڵامەكانی ئەم دواییانە جۆرێكە لەدڵنیایی بۆ تاران كەبتوانێت لە رووی سیاسی و ئابورییەوە سوودی تەواو لەئەنجامەكانی رێككەوتنەكە وەرگرێت.

وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە ئاماژەی بەوەشكردوە كە ئەگەر ئەو رێككەوتنە كارابكرێتەوەو سزاكان لەسەر تاران هەڵگرن ئەوا ئێران دەتوانێت بەشێكی بەرچاو لەسوتەمەنی و وزەی پێویستی ئەوروپا دابین بكات.

لەكۆتایی لێدوانەكانیدا ناسر كەنعانی رایگەیاند ئیسرائیل بەشێوەیەكی نایاسیی سەرقاڵی بەرنامەی ئەتۆمییەو ئەندامی ئەنجومەنی بڕیاری ئاژانسی ئەتۆمیی نییە، بۆیە نابێت دەستوەردان لەبەرنامە ئەتۆمییەكانی تاران بكات.

نزیكەی ساڵێكە وڵاتانی 5+1 و ئێران بەدەستپێشخەریی ئەمریكا هەوڵی زیندوكردنەوەی رێككەونی ئەتۆمیی دەدەن و بەپێشنیارە نوێكانی ئەوروپا نزیكبوونەوە روویدا، بەڵام وەڵامەكەی رۆژی پێنجشەممەی رابردووی ئێران جارێكی دیكە ناكۆكییەكانی قوڵكردەوە.

لەگەڵ ئەوەی هیواكان بۆ گەیشتن بەڕێككەوتن كەمبووەتەوە، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاندووە بەپێی بەڵگەنامەیەكی نهێنیی كەدەستیان كەوتووە، ئەگەری ئەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی زیندوبكرێتەوە زۆر بەهێزترە لەهەڵوەشانەوەو هەڵپەساردنی چونكە ئیدارەی جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا سورە لەسەر ئەوەی تەنها ئامرازێك كە بتوانێت رێگەنەدات ئێران بۆمبی ئەتۆمیی دروست بكات، زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمییە.