زاهیر باهیر 

ئەوەی كەئەمڕۆ بەناوی ئابوری  لیبراڵ لەزۆرێك لەوڵاتاندا پیادەدەكرێت، ئابووریی نییە، بەڵكو جەنگێكی سەرانسەرییە كە بەرانبەر بەدانیشتوانەكەی بەڕێدەكرێت. جەنگی رووتانەوەو چەوساندنەوە و برسسیكردنی زۆرینەو هەڵكەندنی زۆرێك لەزێدی خۆیان و باوباپیرانیان و دروستكردنی جەنگێكی راستەوخۆی كوشتن و بڕین و وێرانكارییە.

ئابوورییەك كە لەسەر خوێن و جەنگ و كوشتن و بڕین بژی و بەردەوام بێت ئەمە چ ئابوورییەكە؟ ئابوورییەك كە بۆ كەمایەتییەكی ئێكجار كەم خێرێكی زۆر بداتەوە نەك بۆ هەموان، چ ئابوورییەكە؟ ئابوورییەك چەند فۆرمیلەیەكی وەكو بەرزكردنەوەی بەهای پارەو دابەزینی، زیادكردنی رێژەی سوو و كەمكردنەوەی، هەڵئاوسانی پارەو دابەزاندنی بیسوڕێنێ و بەڕێی بكات، چ ئابوورییەكە؟ ئابوورییەك كە بەپژمەی كەسێكی زۆر دەوڵەمەندی وەكو رۆبێرت مەردۆك، جۆرج سۆرۆ، ئێلون میسك، جێف بیزۆس و بیڵ گەیت و هەندێكی تریان بدات لەتایەك لەدارایی وڵاتان، چ ئابوورییەكە؟، ئابوورییەك كە تەنها چوار وشەی بەسە لەلایەن ئەو زاتانەی سەرەوە بۆ داڕمانی: « ئەم سیستەمە هەرەس دەهێنێت» ، دەبێت چ ئابووریەك بێت؟

بەریتانیاش یەكێكە لەو وڵاتانە  خاوەنی ئەو چەشنە ئابوورییەو لەم جەنگەدایە. دوای قەیرانە داراییەكەی ساڵی 2008 تائێستا بارودۆخی ژیانی دانیشتوانی بەریتانیا لەخراپیدایەو  رۆژ بەڕۆژیش بەرەو خراپتر دەڕوات كە لەئێستادا گەیشتووەتە لوتكە.  هەر بەهۆی ئەو بارودۆخەوە لەشەش ساڵدا چوار سەرەك وەزیری سەر بەهەمان حزب هاتوون و رۆیشتوون. 

لەگەڵ ئەوەشدا باری ژیانی خەڵكی بەریتانی بەرەو خراپ و خراپتر رۆیشتووە.  كولفەی ژیان بەڕێژەی لەسەدا 10 كە ئابووریناسەكان و حكومەت پێیدەڵێن هەڵئاوسانی پارە سەركەوتووە، لیستی بینینی دكتۆری پسپۆڕو داخڵبوون بەخەستەخانەكان لە شەش ملیۆن كەسەوە لەمانگی نیسانەوە بۆ حەوت ملیۆن كەس سەركەوتووە، كولفەی منداڵ لەحەزانەدا، باخچەی منداڵاندا سێیەك و دوو لەسەرسێی داهاتی خێزان دەبات، بەهای پاوەند لەساڵی 1976ەوە وەكو ئێستا دانەبەزیوە، بەرزبوونەوەی غازو كارەبا بەڕێژەی لەسەدا 84 لەسەرەتای ئەم مانگەوە سەركەوتنی زیاتریش لەساڵی نوێدا، ئەوانەی كەسلفەی عەقاری 200 هەزار پاوەندیان لەسەرە كە تاڕادەیەك كەمە، وا پێشبینی دەكرێت تاكۆتایی ساڵی 2024 بڕی سلفەكەیان بەبڕی پێنج هەزارو 100 پاوەند سەركەوێت، كرێی خانووش بەڕادەیەك لەبەرزبوونەوەدایە كە زۆرێك چی تر ناتوانن بیدەن، مەركەزی خۆراك بەخشینەوەكان هەفتانە زیاتر قەرەباڵغ دەبن و خۆی داوە لەملیۆنێك كە بەشێكی زۆریان كاردەكەن. 
بەهاتنی سەرەك وەزیرانی نوێ ، لیز ترووس، دەستەو تاقمەكەی ئابووری وڵاتی بەرەو داڕمان برد.  سیاسەتەكانی حكومەتی نوێ لەئابووریدا كە چەندڕۆژێك لەمەوبەر بەیانیان كرد هەر لەدژایەتی ژینگە، هەڕەشەی زیاتری سەركوتكردنی خەڵكی و سنورداركردنی زیاتری ئازادییەكان لەڕێگای یاساوە، هەڵوەشاندنەەوەی لەسەدا 45 باج لەسەر داهاتی زیاد لە 150 هەزار پاوەند كە بڕیاربوو لەمانگی نیسانی ساڵی ئایندەوە بكەوێتە كار، هێڵانەوەی باج لەسەر كۆمپانیاكان كە لەئێستادا بەڕێژەی لەسەدا 19یە كە ئەمیش بڕیار بوو لە مانگی نیسانی ساڵی ئایندەدا ببێتە لەسەدا 25،  زیادكردنی بەشداریكردنی بیمەی نیشتمانیی، هەڕەشەی دەستگرتنەوەی سەرفكردنی پارە  لەخزمەتگوزارییەكاندا، هەندێكی دیكە لەم سیاسەتانە وایكرد كە بەهای پاوەند هاڕە بكات و هاوكاتیش كارایی زۆر خراپی لەسەر تەواوی ئابووریی دانا. هەموو ئەمانە رۆژانە لەسەر ژیانی ئاسایی هەرە زۆرینەی خەڵك رەنگدەداتەوە. 
بۆ چارەسەری ئەو بارەی كە خولقێندراو بۆ ئەوەی بەهای پاوەند زیاتر نەشكێ، بانكی مەركەزی بەدەم حكومەتەوە هات و بڕیاریدا كە بۆ ماوەی دوو هەفتە بایی 65 ملیار پاوەند ‹بۆند›ی [ لام وایە بەكوردی كۆمپیالەو سەنەدی كۆنی خۆمان دەگرێتەوە]  كڕی بۆ فرۆشتنەوەی. ماوەی ئەو دوو هەفتەیەیە كەبۆی دیاریكرابوو  تاڕۆژی هەینی هەفتەی پێشوو بوو، 14/10 تەنها بایی حەوت ملیار بۆند كڕڕاو نرخی پاوەندیش هیچ نەچووە سەرەوەو یارمەتی حكومەتیشی نەدا لەئارامكردنەوەی بازاڕو بۆرصەدا.  ناچار سەرەك وەزیران وەزیری دارایی كە برادەرو هاوپەیمانێكی زۆر نزیك و دێرینی خۆی بوو دەركردو كەسێكی دیكەی كردە وەزیری دارایی . 
ئایا دانانی  وەزیری دارایی نوێ ئەم گرفتە لابەلا دەكاتەوە؟ 
بەبڕوای من گرفتەكە نەك هەر بەگۆڕینی دەموچاوەكان، بەڵكو بەگۆڕینی حزبەكانیش لابەلا نابێتەوە. راستە سەرەك وەزیران وەزیرێكی نوێی داناوەو بڕێك ئایدیای هەیە بۆ چارەسەری كێشەكان و هەرەها لەگەلێك لەو سیاسەتانەی  پەشمیان بووەتەوە، بەڵام پەشیمانبوونەوەو هەڵپەساردنی بڕیارەكانی بۆ ئایندە، نە یارمەتی بەردەوامبوونی حوكمی دەدات و نەچارەسەری گرفتەكانیش دەكات،  چونكە 40 ملیار پاوەند دەبێت جێگای بۆ بكرێتەوەو پڕبكرێتەوە كە نازانرێت لەكوێوە هاتووە.

 لەم وڵاتانەدا لەبەرئەوەی حكومەت لەسەر پارەی باج دەژی ناتوانێت و ناكرێت بڕیاری هاوكاری كەرتێكی خزمەتگوزاریی وەكو پەروەردە، تەندروستیی، هاتوچۆو ئەوانی دیكە بدات، یاخود باج  لەسەر لایەنێك بهێنێتە خوارەوە یا بیمەكان زیادبكات  ئەگەر بەگوێرەی ئەو پارەیە، پارەی بۆ دیاری نەكرابێت و سەرچاوەی هاتنی ئەو پارەیە یا ئەو بڕە باجە داشكاوە بەیان نەكرابێت. 

چارەسەركردنی ئەم 40 ملیارەش كەڕەنگە بڕێك بەهای پاوەند بەرزبكاتەوەو ئابووریش تۆزێك ببوژێنێتەوە. بەڵام نانی ئەم هەنگاوە بۆ  وەزیری نوێی دارایی یاخود هاتنی حزبی  لەیبەر  بۆ سەر حوكم زۆر زەحمەتە، چونكە پەیداكردنی ئەم 40 ملیار پاوەندە بەڕای من تەنها لە یەكێك لەم  چوار رێگایەوە دەكرێت .  
یەكەم: كەمكردنەوە و بڕینی بەشێك لەبیمەكان و پارەی شارەوانییەكان و خزمەگوزارییەكانی كە لەسەرەوە دەستنیشانم كردن. ئەمەش گرفتی زیاتر دروستدەكات هەر لەزیادبوونی ژمارەی بەتاڵەو بوون بەبارێكی قورس بەسەر دەوڵەتەوەو  كەمبوونەوەی توانای كڕینی كاڵاكان، واتە هێواشكردنەوەی نشونمای ئابووریی رۆیشتن بەرەو قەیران.

دووەم: زیادكردنی باج لەسەر سامانداران و كۆمپانیاكانی بزنس و سەپاندنی باج بەسەر ئەو سەرمایانەی كە لەوڵاتانێك دانراون و باجیان لەسەر نییە.  ئەمەش ناكرێت و مایەی قەبوڵ نییە لەلایەن ئەو لایەنانەوە.
سێیەم: چاپكردنی پارەی زیادە لەلایەن بانكی مەركەزییەو هەروەكو لەسەردەمی كۆرۆنادا كرا لەژێر ناوی quantitative easing، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی زیاتری قەرزی نەتەوەیی كەدانەوەی دەوێت .
چوارەم: بەدەوڵەتیكردنی كەرتە تایبەتییەكانی وەكو وزەو ئاوو هاتووچۆو هەندێكی دیكەیان. كردنی ئەمەش پێویستی بەقەرەبووكردنەوە هەیەو پارەیەكی زۆری دەوێت و گرفتێكی زۆریش بۆ دەوڵەت لەئێستادا دروستدەكات، بۆیە كردنیان زۆر زەحمەتە.  

بێگومان ئایندەیەكی نزیك وەڵامی ئەو پرسیارە دەداتەوەو داهاتوی ئابووری بەریتانیامان بۆ دەردەكەوێت.