دەربارەی هەڵتۆقین

2 ساڵ لەمەوپێش




ئەو ساڵەی نور-ی تیادا لەدایكبوو، شەڕی نێوان عێراق و ئێران تازە دەستی پێكردبوو. شەڕ بەخەستی شارەكەی نوری گرتەوە، كە بەسرەبوو. نور لەباوانێكی هاكەزایی هاتە دونیاوە. باوكی  كەناوی زوهێر جاسمە، وەك وەرگێڕ لەكونسوڵخانەی روسی لەبەسرە كاری دەكرد. روسەكان ساڵانێكی زۆر لەبەسرە كونسوڵخانەیان هەبوو، هەتا داڕووخانی سۆڤیەت بەردەوام بوو، پاشان لەساڵی ٢٠١٣ جارێكی تر كرایەوە. پاڵەوانەكەمان نور پاشان كەهەڵدەتۆقێت پەیوەندییەكی باش لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییە روسیەكاندا دروستدەكات. بەقسەی هەیسەمی هاوەڵی بەشی هەرە زۆری پارەكان كە نور بردویەتی خاوەندارییەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیا نەوتییە بیانییەكان، بەڵام دەبێت هەمیشە هەیسەم وەك درۆزنێك ببینین.
نور لەسەردەمی جەنگدا گەورە دەبێت، بەڵام هەتا رووخانی رژێم كەسێكی ئاسایی دەبێت لەنێو ئەو حەشامەتە ملیۆنییەی شارەكەو وڵاتەكە. ئەستێرەی بەختی نور لەگەڵ بەئەندامبوونی هەیسەم جبوریدا هەڵدەكشێت. هەیسەم خەڵكی كوتە، خۆی وەها دەبینێت كەجیاوازە لەئەوانیتر بەوەی پێش ئەوەی بێتە سیاسەتەوە سامانی هەبووە، هەموو سامانی لەڕێگای سیاسەتەوە كۆنەكردووەتەوە. كاتێك هەیسەم، كەبڕوانامەی دوكتۆرای هەیە، دەبێتە سەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق، نور لێی نزیك دەبێتەوە. دەنگۆو قسەی زۆر هەیە كە نور لەنوسینگەی هەیسەم دەستبەكاربووبێت، بەڵام هەیسەم نكوڵی لێدەكات. هەرچەندە كەس گومانی لەدرۆزنی هەیسەم نیە وەك سیاسییەك. بۆ سەركەوتن لەسیاسەتدا درۆ پێداویستییە. جۆن مێرشمایەر لەمبارەوە نووسیویەتی و هەنا ئارنت و درێداش قسەیان دەربارەی كردووە. بەڵام هەموومان دەزانین كەكرۆكی سیاسەت پەیوەندییە. پەیوەندی لەنێوان دوو لایەندا كە یەكتریان پێویستە بەڵام بەشێوازی جیاواز. هەمووشمان دەزانین كە هەموو پەیوەندییەك دەسەڵات بەرهەم دەهێنێت و هەموو جۆرێك لەدەسەڵات لەپەیوەندیدا بەرجەستە دەبێت، وەك فۆكۆ دەڵێت. هەروەها هەمووشمان دەزانین بۆ نمونە هەموو رۆژێك ژن و پیاو، كەپێكەوە دەژین درۆ بۆ یەكتری دەكەن، بۆ ئەوەی پەیوەندییەكەیان درێژە پێبدەن. زۆرینەی خەڵك حەز دەكەن درۆ لەدەمی سیاسییەوە ببیستن و سیاسیش دەزانێت درۆ باشە، بۆیە سڵی لێناكاتەوە. كاتێك كەسێك گلەیی دەكات كە دەڵێت سیاسەت درۆیە، ئەوا هەر هەمان كەس ناتوانێت هەفتەیەك بەرگەی سیاسەتی راستی بگرێت. بەشی زۆری درۆ دەچێتە خانەی پیاهەڵدان و فوو تێكردن و وەهالێكردنی ئەویتر كە هەست بەخۆشی بكات. هێنری فرانكفۆرت ئەم جۆرە درۆیانە ناو دەنێت قسەی قۆر. بۆ نموونە ئەگەر سوپای وڵاتێك تێكبشكێت، هیچ سیاسیەك ناتوانێت بێتە سەر شاشە و بڵێت، سوپا تێكشكاوەكەمان، بەڵكو دەڵێت سوپا قارەمانەكەمان. لەڕاستیدا فرانكفۆرت دیموكراسی و قسەی قۆڕ تێكهەڵكێش دەكات.
نور لەكاری لەگەڵ هەیسەمدا ووردە ووردە هەڵدەكشێت. لێرەدا پرسی سەرەكی ناونیشانەكەمان دێتە بەرباس، كە هەڵتۆقینە. هەڵتۆقین و هوڵتۆقیو، دەربڕینێكی نوێیە بۆ ئەو كەسانە بەكاردێت كە لەماوەیەكی كورتدا، سامانێكی زۆر كەڵەكە دەكەن. لەزمانی ئینگلیزیدا قارچكێتی یان وەك قارچك، بەكاردەهێنرێت، وەك دەزانرێت قارچك لە وەرزو جێگای گونجاودا، لە ماوەی شەوڕۆژێكدا هەڵدەتۆقێت.
ئەم دیاردەیە هەتا ئێستا رەهەندە جیاوازەكانی وێستی لەسەر نەكراوە. ئەم دیاردەیە كاریگەری زۆری هەیە لەسەر خەیاڵی گشتی، دیدی خەڵك بۆ كارو سەركەوتن و بەدیهێنانی سامان و لەڕێگایەوە بۆ سیستەمی ئابوری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و لەسەروی هەموویەوە  ئیشوكارەوە.
لەڕووی ئابوری و كۆمەڵایەتییەوە بەم خەڵكانە دەڵێن سوپەر نوڤیو-رچ. یەكەم خەسڵەت لەچەمكی هەڵتۆقیودا رووبەڕووی دەبینەوە چەمكی كاتە. هەڵتۆقیو لەكاتێكی كەمدا دەبێتە خاوەنی پارە. ئەم كاتە كەمە جێگای گومان و پرسیارە، چونكە پارە بەگشتی پێویستی بە كاتەو هەروەها كەڵەكەبوونی لەیەك نەوەدا زیاتر گومان دروستدەكات. ئەمەشە وەها دەكات كەچەمكی تازە پێگەیشتوو یان هەڵتۆقیو وەك گومانلێكراو و نەرێنی ببینرێت، نەك تەنها لەكەلتوری خۆماندا بەڵكو لەسەردەمی رۆمانەكانەوە هەتا ئەمڕۆ. شیشرۆ لەسەردەمی رۆمانەكاندا باسی كردووە. ئەمە بەتایبەتی لەهەناو دۆخێكی وەك دۆخی عێراق، كە یەكێكە لەهەرە گەندەڵترین وڵاتانی دونیا، راستەوخۆ پەیوەست دەكرێت بەچارەنووسی پارە یان داهاتی گشتییەوە. لەڕوانگەیەكی ترەوە چەمكی هەڵتۆقیو ئاماژەیە بۆ خەسڵەتی خێزانیی پارە. پارە وەك دەسەڵات و پێگەو ناوبانگ خەسڵەتێكی بنەماڵەیی و خێزانی هەیە. كاتێك دەڵێن باوكی نور لەكونسوڵخانەی روسی وەرگێڕبوو مانای وەهایە نور خاوەن پاشخانێكی كۆمەڵایەتی و ئابوری وەهانیە كەسامان و سەروەتی بۆ مابێتەوە. ئەم دیدە كێشەدارە، بەتایبەتی لەگەڵ سەرهەڵدانی ئەمریكادا. دەوڵەمەندبونی خێرا لەئەمریكا مەحاڵ نەبوو یان مەحاڵ نیە، بەتایبەتی لەسەردەمی سیلیكۆن ڤالیدا. لەكاتێكدا دەوڵەمەندبون لەدەرەوەی پارەی كۆن یان پارەی بۆماوە، وەك دیاردەیەكی باش و بوونی دەرفەت دەبینرێت، بەڵام لەدۆخی عێراقدا بەتەواوی جیاوازە. كاتێك كەسێك لەپاش داهێنانێك یان دامەزراندنی پیشەسازییەك دەبێتە خاوەنی سامان، لەگەڵ خۆیدا خەڵكانێكی تری زۆر سودمەند دەبن و هەروەها بەرهەمی كارەكە سود بەمرۆڤایەتی دەگەیەنێت وەك لە دیاردەی گەشەی تەكنەلۆجیادا بینیمان. بەڵام لەدۆخی عێراقدا تەواو بەپێچەوانەیە. كاتێك كەسێك لەعێراق دەوڵەمەند دەبێت، دەوڵەمەندبونەكەی دەبێتە مایەی هەژاربوونی ئەوانی تر. (هەردوو جەیمس و حاتەمئۆغلۆ بەووردی باسی ئەم بوارەیان كردوە). پارەی كۆن نەك تەنها رەهەندی ئابوری بەڵكو رەهەندی مەعریفی و هونەریی و كەلتوریی زۆری هەیە. گەر لەزانكۆكانی دونیا بنواڕیت دەبینیت چۆن پارەیەكی زۆر تەرخان دەكرێت بۆ بواری تووێژینەوە و هونەر و لێكۆڵینەوە. ئەمە دەمانبات بۆ خەسڵەتێكی تری كەسانی هەڵتۆقیو. هەڵتۆقیو كەسێكە كەدەیەوێت پارەكەی بەكاربهێنێت بۆ پلەو پێگەی كۆمەڵایەتی و سیاسیی. هۆكاری ئەمە زۆرن. جارێك بێرلسكۆنی، كەهەڵتۆقیوێكی ئیتاڵییە، بەڕاشكاوانە گوتی من بۆیە هاتمە سیاسەت هەتا خۆم و سامانەكەم بپارێزم. جگە لەمە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە هەڵتۆقیو بەگشتی نمایشكارو لاساییكەرەوەیە، چونكە لەهەناویدا هێشتا ئەوە نەبووەتە واقیع كە ئەو كەسێكی نوێیە. بۆیە یۆناییەكان بەتازە دەوڵەمەندیان دەگوت مرۆڤی نوێ.
رێچكەی هەڵتۆقین گەرچی كورت بێت بەڵام پڕیەتی لەڕووداوو نهێنی و زۆرجار تاوان. نور سەرەتای سامانە زۆرەكەی لەبەندەری فاوەوە دەستپێدەكات. لەوێ بەشێكی سەرەكی بەندەرەكە دەكەوێتە ژێر دەستییەوە و لەئەنجامدا بەخێرایی دەبێتە ملیاردێری دۆلار. (لەعێراق و كوردستان دەروازە و بەندەر و مەرز، شوێنی پارەن، ئەمە بۆخی دیاردەیەكی ئابوری سیاسی سەرنجڕاكێشە، هەتا ئێستا كەس نەویراوە دكتۆرایەكی لەسەر بنووسێت). بەندەری فاو یەكێكە لەهەرە گرنگترین جێگا بازرگانییەكانی عێراق، هەربۆیە كاركردن تیایدا نەك لە ناوخۆدا بەڵكو بووەتە مایەی مشتومڕی نێودەوڵەتی. ئەمەش بوو بوو بەهۆكاری كوشتنی بەڕێوەبەرەكەی كۆمپانیای دایوی كۆریی، پاشان پێشاندانی وەك ئەوەی خۆی كووشتوە. 
هەڵكشان و داكشانی نور، وەك بەرجەستەكەری دیاردەی هەڵتۆقیو لەعێراقدا ئەوەمان پێناڵێت كە چۆن وەرچەرخانێك لەسیستەمی ئابوری وڵاتدا روویداوە، وەك سكۆت فیتزجێڕاڵد لەوەرچەرخانی سیستەمی ئابوری ئەمریكیدا لە گاتسبی مەزندا پێمان دەڵێت، بەڵكو دووپاتكردنەوەی ئەو راستییە كە ئابوری عێراق دەوڵەتییە، بۆ دەوڵەمەندبوون دەبێت كون و كەلەبەر و رێگا و رێچكە بدۆزیتەوە هەتا شیلەی سیستەمی دەوڵەت بمژیت. لە ئەنجامدا حكومەت هەمیشە لاوازێكی بێ گیانە. لەدۆخی كوردستاندا ئەمە لەجەستەی لاوازی حكومەتدا دەردەكەوێت. ئەمە وەك پێشەكییەك بوو بۆ دیاردەی هەڵتۆقیو كە دەكرێت كاری زۆری زۆری تری لەسەربكرێت چونكە لەئێستاو داهاتوودا، نەك هەر دیاردەیەكی سیاس و ئابوری و كۆمەڵایەتی دەبن، بەڵكو كاراكتەرێكی ناو كۆمەڵگا دەبن كەخەڵكێكی زۆر خۆزگەیان پێدەخوازن، ئیرەییان پێدەبەن، وەك مۆدێل دەیانبینن، ئەوانیش خۆیان وەك مۆدێل بۆ ئەوانیتر نمایش دەكەن. ئەوەنییە یەكێكیان لەبانگەشەی هەڵبژاردندا هیوای دەخواست كەهەموان وەك ئەو ببنە ملیونێر.

 


 

place for reklam
بابه‌تی په‌یوه‌ندیدار