ئارام رەفعەت

لەم رۆژانەدا بەسەردانێك گەڕامەوە وڵات. وەك هەر هەندەرانییەكی تری دوورە وڵات، لەسەردانی ئەمجارەمدا چەندە تاسەی لەنزیكەوە ئاگاداربوونی باس و خواسی ئازیزان بووم، هێندە زیاتریش تامەزۆری ئاڵوگۆڕەكانی ناوخۆی وڵات بووم. بەگشتی چاوی من لەسەر سێ گۆڕانكاری بوو، ژینگە، ژیان و ژیاری خەڵك و دۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگای كوردەواری. لێرەوە ناكرێت بەسەر شۆكی كەلتوریدا باز بدەم، سەرنجەكانم بۆ ئەم سێ گۆڕانكارییە لەدەرەوەی دیاردەی شۆكی كەلتوری وێنا بكەم. بەگشتی شۆكی كەلتوری وابینراوە كە هەست و كاردانەوە و پەرچەكرداری كەسێكە بۆ جیاوازی كەلتوری نێوان وڵاتەكەی خۆی و ئەو وڵاتەی كە كۆچی بۆ دەكات. بەڵام، جیاواز لەو را باوە، دەكرێت كەسانی كۆچبەرو ئاوارەش، لەگەڕانەوە و سەردانیاندا رووبەڕووی ئەم حاڵەتە لەشۆكی كەلتووری ببنەوە. بۆ تێگەییشتن لەم دۆخە پێویستە دوو تێز لەبەرچاو بگرین. یەكەمیان ئەو تێزەی كە یەشار كەمال بەسادەیی لەڕستەیەكدا دایڕشتووە. ئەو دەڵێت كاتێك بۆ یەكەم جار دەریام بینی، شۆك بووم، چونكە ئەو دەریایەی لەواقیعدا بینیم تەواو جیاواز بوو لەو دەریایەی كە لەسەر كاغەزدا وێنای كرابوو. هەرچەندە ئێمەی هەندەرانی واقیعی وڵات هەر لەسەر كاغەز ناخوێنینەوە، بەڵكو زیاتر لەدونیای مەجازی، واتە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لەگێڕانەوەی دۆست و هاوڕێیانیشا وێنا دەكەین، بەڵام سەرەڕای فراوانی و زیندوویی و تەغزییەی بەردەواممان بەئاڵوگۆڕەكانی وڵات لەڕێگای تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، هێشتا ئەو جیاوازییەی نێوان وڵاتی مەجازی و وڵاتی هەقیقی هێندەیە كەمرۆڤ تووشی شۆك بكات.

هۆكاری ئەم شۆكبوونە دەمانباتە لای تێزی دووەم، كە تێزی ناسیونالیزمی دایەسپۆرای بێنەدیك ئەندرسەنە. ئەو كە چەمكی ناسیونالیزمی لەدوورەوەش بۆ ئەو جۆرە ناسیونالیزمە بەكاردێنێت جەخت لەسەر رۆڵ و پێگەی دایەسپۆرا دەكات لەبەهێزكردنی ناسیونالیزم لەو وڵاتانەوە كە لێیەوە هاتوون. لەو سۆنگەیەوە، بەگوێرەی ئەو تێزە ناسیونالیزمی دایەسپۆرا تاكەكانی رەوەندی نەتەوەیەك لەهەندەران لەدەوری ئایدیۆلۆژیاو ناسنامەیەك كۆدەكاتەوە كەهەندەرانییەكان دەبەستێتەوە بەو خاكەی كە خۆیان یان باوانیان لێی لەدایكبوون. واتە، ناسیونالیزمی دایەسپۆرا ناسیونالیزمی ئەو خاكەیە كەتاكی كۆچبەر لێی لەدایكبووە نەك ئەو خاكەی كە لێی دەژیت. لێرەدا خاك، بەدیاریكراویش خاكی باوك و باپیران كرۆكی ناسیونالیزمە. هەردوو تووێژەری بواری زانستە كۆمەڵایەتییەكان، گلیك چیللەرو فۆورەن ناسیونالیزم بەگشتی بەو ئایدیۆلۆژیایە وێنا دەكەن كەمرۆڤ بەخاكێكەوە دەبەستێتەوە كە گەلێك خاوەن رەچەڵەك و مێژووی هاوبەشیی لەسەر دەژیت. بەڵام جیاوازی نێوان ناسیونالیزمی دایەسپۆرا لەگەڵ ناسیونالیزمی وڵاتی دایك لەوەدایە كەهی دایەسپۆرا وەك بەرهەمی ترانسناسیونالیزم یان سنووربەزێن دەبینرێت. ئەم جۆرە ناسیونالیزمە كۆچبەران وابەستەی ئەو هاو-نەتەوەییانە دەكەن كە لەوڵاتی دایك ماونەتەوە و هەستێكی هاونەتەوەو هاوچارەنووسبوونیان پێدەبەخشێت. هەستێك كە جگە لە كەلتورو مێژووی هاوبەش لەسەر بنەمای پابەندبوونیش بەچارەنووسی نەتەوەیەك لە حاڵەتی دایەسپۆرای نەتەوە ژێردەستەكان و دەوڵەت-نەتەوەش لەحاڵەتی دایەسپۆرای نەتەوە سەرفرازەكاندا درووست بووە. بەمجۆرە ناسیونالیزمی دایەسپۆرای سنووربەزێن بەربەستێك ناهێڵێتەوە لەبەردەم ئەندامبوونی تاكی كۆچبەر لەنەتەوەی دایك. لەسەر ئەم بنەمایەش، كۆچبەری كورد لەئەوروپاو كەنەدا بێت یان لەئەمریكاو ئوسترالیا، خاوەنی جیهانبینی و ئایدیۆلۆژیای هاوبەشن و ناسیونالیزمی دایەسپۆرا بەیەكەوە دەیانبەستێتەوەو هاوبەشییەك لەدیدگاو خەمی گشتی كۆیان دەكاتەوە.

ئەگەر لەنێوان كۆچبەر یان دایەسپۆرای كوردی لەوڵاتە جۆراوجۆرەكاندا هاوبەشییەك لەدیدگاو خەمی گشتی هەبێت، ئەوا مەرج نییە لەگەڵ دانیشتیوانی وڵاتی دایك هەمان دیدگاو خەمی هاوبەش هەبن. لێرەدا جیاوازییەك پەی پێدەبرێت، كەدەكرێت بەجیاوازی نێوان ناسیونالیزمی دایەسپۆراو ناسیونالیزمی نیشتیمانی پێناسە بكرێت. تاكی دایەسپۆرا كۆی گشتی كێشەكانی وڵاتی دایك دەبینێت، بەڵام تاكی وڵاتنشین لەگەڵ كێشە وردەكان دەست و پەنجە نەرم دەكات. بەواتایەكی تر، تاكی دایەسپۆرا پرسە گەورەو درشتەكانی لەبابەتی سەربەخۆیی وڵات، یەكێتی نەتەوەیی، گەشەی ئابووری و عەدالەتی كۆمەڵایەتی  دەبینێت و ئەوانەش لەوڵات دەژین گرفتاری وردەكارییەكانی لەبابەتی خراپی رێگاوبان، نادادپەروەری لەدابەشكردنی سەرچاوەكانی داهات، نەبوون یان دواكەوتنی مووچەو گرفتی بێكارەبایی و بێكاری و ململانێ حزبی و ئایدیۆلۆژییەكانن. جیاوازییەكی تر ئەوەیە، كە ناسیونالیزمی دایەسپۆرا بەردەوام و لەگەڵ ئاڵوگۆڕو هەڕەشەكانی سەر وڵاتی دایكدا خۆی بەرهەم دێنێتەوەو بەهێز دەكات و بەردەوام زەمینەی بەهێزبوون و گەشەسەندنی هەیە. بەپێچەوانەشەوە، بەهۆی گرفتاربوون بەكێشەو ململانێ ناوخۆییەكانەوە، ناسیونالیزمی ناوخۆیی زیاتر مەیلی كاڵبوونەوەو سنوورداربوونی  زەمینەی گەشەسەندنی هەیە.

ئەم جیاوازییانە لەنێوان ناسیونالیزمی بەهێزی دایەسپۆرا لەگەڵ ناسیونالیزمی كاڵبووەوەی ناوخۆیی جێگای شۆك و نیگەرانی نییە، بەپێچەوانەوە دەكرێت وەك هاوكارو تەواوكەری یەكتری تەماشا بكرێن. هەروەك دیخۆف و سكربیس لەدوو تووێژینەوەی جیاوازدا تێبینییان كردووە بایەخی ناسیونالیزمی دایەسپۆرا لەوەدایە كە بەقووڵی لەگەڵ بارودۆخی سیستەمی جیهانیدا دەگونجێت. لەم رووەوە ناسیونالیستی دایەسپۆرای نەتەوە جیاجیاكان، لەوانەش ئێرلەنداو ئەرمینیاو سلۆڤینیا و كرواتیا نموونەی زیندوون. دایەسپۆرای ئەو نەتەوانە رۆڵێكی میژوویان لەپرۆژە ناسیونالیستی و بونیادنانی دەوڵەت-نەتەوە لەوڵاتی دایكیاندا بینیوە. سەرەڕای ئەوەی كە ئەزموونی رەوەندی كوردی لەهەندەران هێشتا كاڵ و كرچەو وەك پێویست بەرهەمدار نەبووە، بەڵام لەبوارەكانی لۆبیكردن و گەیاندنی دەنگ و رەنگی كورد بەناوەندە نیودەوڵەتییەكان  رۆڵی باشی هەبووە، بەتایبەتی لەكاتی هێرشە داگیركارییەكانی وڵاتانی وەك توركیا و ئێران یان لەكاتی ناڕەزایەتییەكان لە پارچە جیاوازەكانی كوردستان. هەر بەبنەما لەسەر تێزی سكربیس، دەكرێت بگوترێت كە ناسیونالیزمی ناوخۆیی، سەرەڕای كاڵی و كرچییەكەیشی، لەگەڵ دۆخی ناوخۆیی وڵاتدا دەگونجێت. بۆ نەتەوەیەكی زیندوو و ژێردەستە كە بیەوێت بچیتە سەرنەخشەی جیهان و بچێتە ناو سیستەمی جیهانی و لەئاستی رووداوو ئاڵۆگۆرەكانی سەردەمدا بێت، هەردوو رەهەندەكەی ناسیونالیزم بەقەد یەك پێویستن و تەواوكەری یەكترین.

بەلەبەرچاوگرتنی ئەم جیاوازییانەی نێوان ناسیونالیزمی دایەسپۆرا و ناسیونالیزمی لۆكاڵی، دەكرێت جارێكی تر سەرنج بدەینەوە سەر دیدگای ئەو كەسانەی كە لەهەندەرانەوە دەگەڕێتەوە و تیشك بخەینەسەر مامەڵەكردن و تێگەییشتنیان بۆ رووداوو ئاڵوگۆڕەكانی ناوخۆی وڵات. یەكەم سەرنج كەرەنگە لای كەسێكی هەندەرانی  گەڵاڵە بێت ئەوەیە هێشتا مەودایەكی زۆر ماوە بۆ درووستبوونی ناسیونالیزمێك كەمەودای خێڵ و دین و ناوچەگەری و حزب و بنەماڵەكانی تێپەڕاندبێت. ناسیونالیزمێك كە رەنگدانەوەی تێگەییشتنی گلیك چیلەرو فۆورەن بێت بۆ بەستنەوەی مرۆڤەكان بەخاكەوە. ئەم گەڵاڵەبوونەش لەسەر بنەمای لەبەرچاوگرتنی هەقیقەتگەلی وەك خراپی رێگاوبانەكان، نایەكسانی لەدابەشكردنی داهاتەكانی وڵات بەسەر ناوچە جۆراوجۆركاندا و لاوازی موئەسەساتەكان و كەموكوڕی لەخزمەتگوزارییەكان بێت. هەڵبەت تێبینییەكی جددی تریش رەنگە لەسەر هەڵوێست و كردەی هەمەرۆژەی تاكەكانی كۆمەڵگا درووست ببێت، واتە كەمووكورتیەكان لەكایەی دەرەوەی حوكمڕانی و حزبەكانە. كەسێكی هەندەرانی، بەئاسانی هەست بەجۆرێك لەناموبالاتی و نابەرپرسیارێتی لە ئەداو كردەی هەمەرۆژەی تاكەكاندا دەكات، ئەمەش لەنموونەگەلی وەك پابەندبوون بەڕێنماییەكانی هاتووچۆ و بەهەدەردانی خزمەتگوزارییە گشتییەكانی وەك ئاوو كارەباو لە رۆتینیات و كات كوشتنی فەرمانگەكاندا رەنگ دەداتەوە. هەڵبەت، هەموو ئەوانەی لەسەرەوە باسمكردن، هەم لەئەداو كردەی حكومەت و دەسەڵات و هەم هی تاك و كۆمەڵگا رێژەیین. بەڵام، هیچییان لەئاست ئەو ئەدایەدا نین كەتاكی هەندەرانی لەوڵاتی دووەمییدا رۆژانە ئەزموونی دەكات و لەگەڵیدا راهاتووە. ئەمەش هۆكاری ئەو شۆكەیە، كە لەسەرەتای ئەم بابەتەمدا ئاماژەم پێداوە.

لێرەوە، دەكرێت رایەڵێك لەنێوان ناسیونالیزمی دایەسپۆراو ناسیونالیزمی ناوخۆیی درووست بكرێت. مەرجی درووستبوونی ئەو رایەڵە ئەوەی كە ناسیونالیزمی دایەسپۆرا بتوانێت دێڕە وردەكانیش بخوێنێتەوەو وێنایەكی رۆشنتری ئەو كێشەو تەحەدایانە بكێشێت كە هاووڵاتییانی كوردستان رۆژانە دەست و پەنجەی لەگەڵ نەرم دەكەن. ئەگەر رایەڵەیەكی لەمجۆرە درووست ببێت ئەوا دەكرێت لەسەر ئەرزی واقیعدا ئەم دوو ناسیونالیزمە ببنە تەواوكەری یەكتری و گوڕو تەوژمێك بەچاكسازی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و بەهێزكردنی رۆڵ و پێگەی كوردیش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بدەن.