بەشی یەكەم:
وانەكانی ئەم شۆڕشە
لەم رۆژانەدا سێ مانگ بەسەر ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵات و ئێراندا تێدەپەڕێت. ئەم ناڕەزایەتییانە كە بەشۆڕشی ژیناش ناسراوە، بەشیعاری ژن، ژیان ئازادی لەكوردستانەوە دەستیپێكرد و سەرتاپای ئێرانی گرتەوە. هەرچەند ئەم بزوتنەوە ناڕەزایەتییە تا رادەیەك لەپاشەكشەدایە، بەڵام تائێستاش بەفۆرمی جۆراوجۆر بەردەوامەو لە ٤٣ ساڵەی تەمەنی كۆماری ئیسلامی ئێراندا ئەمە درێژترین و كاریگەرترین ناڕەزایەتییەكانن دژی ئەم رژێمە. وانەو دەرەنجامەكانی ئەم ناڕەزایەتییانە فرەو هەمەرەنگن. لەم بەشەدا تەركیز دەكەمە سەر وانەكان.
وانەی یەكەم پەیوەستە بەهەڵوێستی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەتایبەتیش زلهێزەكان دەربارەی گۆڕینی رژێم لەئێراندا. لە ٤٣ ساڵی رابردوودا، ئەمریكاو هەندێك لەوڵاتە ئەوروپییەكان و وڵاتە عەرەبییەكان لەململانێی بەردەوامدا بوون لەگەڵ رژێمی كۆماری ئیسلامی و ئەم رژێمەیان وەك شەیتانێك وێناكردووەو زۆرجاریش ئەوەیان نەشاردۆتەوە كەخوازیارن ئەو رژێمە بگۆڕدرێت. شۆڕشی ژینا ئەو هەلە بوو بۆ ركابەرو نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی، بەتایبەت كۆی ناڕەزایەتییەكان بەئاراستەی چاكسازی لەو رژێمەو گۆڕینی ئەم مەلاو ئاخوند بەوی تریان نییەو نەبوو، بەڵكو ئامانج رووخان و  كۆتایی ئەو رژیمە بووە. بەڵام وڵاتە ركابەرەكانی ئێران ئەم هەلەیان نەقۆستەوەو جگە لەهەندێك پشتیوانی زارەكی هیچ كام لەم وڵاتانە بە ئاراستەی سوودوەرگرتن لەو ناڕەزایەتییانە هەنگاویان هەڵنەهێنا، هیچ پشتیوانییەكی كردەیی و مەلموسیان بۆ ئازادیخوازانی رۆژهەڵات و ئێران پێشكەش نەكرد. هۆكاری ئەم خۆبواردنە لەبەشداریكردن لەهەوڵی گۆڕینی رژێمی كۆماری ئیسلامی و پشتیوانی نەكردنی ئەم بزووتنەوە ناڕازییە روونە. زلهێزەكانی دونیا ئەگەر دڵنیانەبن لەوەی جێگرەوەی ئەم رژێمە كێیەو بەدیلەكەی چەندە دەتوانێت سەقامگیری ئێران و بەرژەوەندییەكانی ئەوان بپارێزێت، ئەوا بەباشتری دەزانن كە ئەم رژێمە بمێنێتەوە. بەواتایەكی تر، لەپرسی گۆڕینی رژێم لەئێراندا، ئەمریكا و رۆژئاواییەكان شەیتانێكی ئاشنا لەفریشتەیەكی نائاشنا باشتر دەزانن.
وانەی دووەمیش پەیوەستە بەخاڵی لاوازی رژێمە پەلهاوێژەكانی ناوچەكەوە، لەوانەش توركیاو ئێران. ناڕەزایەتییەكانی ئێران و پێشتریش هی گەزی پاركی ئەستەنبوڵ ئەوە پیشان دەدەن كەئەگەر ئەو رژێمانە لەسەر ئاستی هەرێمایەتیش سەركەوتوو بووبن و بەهێز دەربكەون ئەوا لەناوخۆدا لاوازو لەرزۆكن. بۆ نموونە ئێران لەناوچەكەدا چەندین رژێم و هێزی پرۆكسی هەیە لەوانەش لەعێراق و سوریا و لوبنان و یەمەن. لەسەر ئاستی دەرەوە، ساڵی ٢٠٢٢ ساڵی سەركەوتنەكانی ئێران بوو لەعێراق و سوریا و یەمەن. لە عێراق هێزە شیعییەكانی سەر بەئێران حكومەتیان دامەزراندو لەسوریا رژێمی ئەسەد مەترسی رووخانی تێپەڕاندووەو زۆرێك لەپەیوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكانی خۆی دامەزراندووەتەوەو لەیەمەنیش حوسییەكان بوونەتە ئەمری واقیع. بەڵام لەناوخۆی وڵات، ساڵی ٢٠٢٢ ساڵی شۆڕشی ژیناو ساڵی كابووس و نەهامەتییەكانی ئەم رژێمە بوو. هیچ كاتێك، تەنانەت لەهەشت ساڵی شەڕی عێراق و ئێران، پایەكانی رژێمی كۆماری ئیسلامی هێندەی ئەم سێ مانگە نەلەرزیون و مەترسی رووخانی لەسەر نەبووە. بەكورتی هەژموونی ئێران بەسەر ناوچەكەدا نە دەبێتە زامنی مانەوەی رژێمی كۆماری ئیسلامی و نە مانای قەبوڵكراوی ئەم رژێمەشە لەناوخۆدا، ئەمە بۆ توركیا و رژێمەكەی ئەردۆغانیش راستە. 
وانەی سێیەم ئەوەیە كوردستان هەرگیز ناتوانێت ببێتە سەنتەرو هەر بەپەراوێزی دەمێنێتەوە. شۆڕشی ژینا لەبنەرەتدا شۆڕشی ژنانی كوردو گەلی رۆژهەڵات بوو. یەكەم جارە جوڵانەوەیەكی ناڕەزایەتی لەكوردستانەوە پەرەبسێنێت بۆ بەشەكانی تری ئێران، بۆ یەكەم جاریشە كە ژنان و ئازادیخوازنی كوردستان بتوانن ببنە پێشەنگی ژنان و ئازایخوازانی ئێران بەسەرجەم نەتەوەو هەرێمەكانەوە. ئەمەش لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە لەسێ مانگی رابردوودا ئازادیخوازانی ئێران لەدەوری شیعاری ژن، ژیان، ئازادی كۆبوونەوەو كەم شارو شارۆچكەی ئێران هەیە كە لەم سێ مانگەدا خوێنی ئازادیخوازێكی لێنەڕژابێت. كوردستان هەر لەوەدا پێشەنگ نەبوو. لەئاستی هاتنەمەیدان و ئاستی رێكخراوەیی و شێوازی ململانێ و ژمارەی قوربانییەكانیشدا پێشەشنگە. ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵات هێندە فراوان بوو كەشۆڕشگێڕانی كورد توانیان بەشێكی بەرچاوی هەندێك شارو شارۆچكەی رۆژهەڵات لەدەسەڵاتی رژێمی كۆماری ئیسلامی پاك بكەنەوە یان دەسەڵاتی ئەو رژێمە لەو شارو شارۆچكانەدا پەراوێزو بێكاریگەر بكەن. سەرەڕای ئەوەش رۆژهەڵات تائێستا نەیتوانیوە ببێتە مەترسی بۆ سەر مانەوەو نەمانەوەی ئەم رژێمەو بڕیار لەسەر چارەنووسی رژێمەكە بدات. ئەگەر ئاستی ناڕەزایەتی و هاتنە مەیدانی خەڵك لەتاران و شارە فارسنشینەكانی تر هاوتای كوردستان بووایەو رژێم لەپایتەخت و شارە سەرەكییەكانی تریش هێندەی كوردستان پاشەكشەی بكردایە ئەوا ئەگەری رووخانی رژێم لەسێ مانگی رابردوودا ئەگەرێكی زۆر بەهێز دەبوو. 
وانەی چوارەم ئەوەیە سەرەڕای هاوپشتی و هاوخەباتی ئازادیخوازانی كوردستان و نەتەوەكانی تری ئێران، بەڵام هێشتا پانتاییەكی گەورە هەیە كەكوردو نەتەوەكانی تر تێیدا هاوبەش نین. خواستی نەتەوەكانی تر مەرگی دیكتاتۆرو گۆڕینی رژێم و بەدەستهێنانی ئازادی تاكەكانە. بەڵام خواستەكانی كورد لێرەدا ناوەستێ و پێدەنێتە خواستە نەتەوەییە رەواكانی. لێرەوە دووڕیانێك لەنێوان كوردو ئێرانییەكاندا، بەتایبەتی حزب و هێزە ناڕازییەكانی نەتەوەی سەردەست، درووست بووە. ئەم درزە لەشیعاری هەمەرۆژەی ئەو هێزە ئێرانییانەدا بەڕوونی دەردەكەوێت كە خۆیان بە بەدیلی سەرەكی كۆماری ئیسلامی دەزانن. لەسێ مانگی رابردوودا، شیعاری ‹یەكپارچەیی خاكی ئێران› بووەتە وێردی سەرزمانی ئەو هێزانە. درزەكە هەم لەتێگەییشتنی جیاوازەوە بۆ ماف و ئازادییەكان سەرهەڵدەدات و هەم لەخواستی جیاوازیش بۆ ئەو ماف و ئازادییانە. بۆ ئازادیخوازە ئێرانییەكان، ماف و ئازادییەكان سنووری ماف و ئازادی تاك تێناپەڕێنێت. رەنگە لەم قۆناغەدا ئەوان گرفتێكیان لەگەڵ ماف و ئازادییەكانی تاكێكی كورددا نەبێت و هەمان ئەو ماف و ئازادییەی بۆ تاكێكی تارانی و تەورێزیی، بەڕەوا دەبینن، رەنگە بۆ كرماشانییەك و سنەییەكیش، وەك تاك، بەڕەوا ببینن. گرفتی بەرەی ئازادیخواز و ناڕازی ئێران بەگشتی لەوەدایە كە لەگەڵ ماف و ئازادییەكانی كورد، وەك نەتەوە،دا نین، لەوانەش مافی چارەی خۆنووسین و خواستی كورد بۆ بوونی دەوڵەتێك یان خۆسەرییەكی جیاواز. بەواتایەكی تر، ماف و ئازادی لەڕوانگەی ئێرانییەكانەوە، ماف و ئازادی تاكە، بەڵام لەڕوانگەی رۆژهەڵاتییەكانەوە جگە لەماف و ئازادی تاك، ماف و ئازادییەكانی نەتەوەیەكیشە. ئەمەش خاڵی لاوازی ئەم بزووتنەوەی ناڕازییەتییەی ئێران بووە و كۆماری ئیسلامیش تا رادەیەك توانیویەتی سوود لەم درزو جیاوازییانە وەربگرێت و كار لەسەر كوردۆفۆبیا و مەترسی مەیلی كورد بۆ سەربەخۆیی بكات.  
وانەی پێنجەم پەیوەستە بە بەدیلی خەباتی چەكدارییەوە. لەناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە، كۆماری ئیسلامی توانی جوڵانەوەی چەكداری لەڕۆژهەڵات پاشەكشە پێبكات و پەراوێزو بێكاریگەری بكات. لەدوای راپەڕینیش بەدیاریكراویش دوای رووخانی رژێمی سوننەكان لەعێراقدا و هەڵكشانی هەژموونی ئێران لەباشورو لەعێراقدا، ئەو حزب و رێكخراوانەی كە دەیانەویست لەڕێگای خەباتی چەكدارییەوە مافە نەتەوەییەكانی كورد لەرۆژهەڵات بەدەستبێنن لەدۆخی متبووندان و تاڕادەیەكی زۆر لەواقیع و ناوخۆی كۆمەڵگای رۆژهەڵات دابڕاون. لەغیابی حزبە چەكدارییەكاندا، گەلی رۆژهەڵات لەناوخۆی وڵاتدا تەسلیمی ئەمری واقیع نەبوون و بێ بەدیل و بێ چالاكی و بێ خۆڕێكخستن دانەنیشتوون. بەپێچەوانەوە، ئەوان لەشێوازی جۆراوجۆری مەدەنیدا، لەوانەش لەناو كۆڕو ریكخراوە ناسیاسییەكانی وەك ریكخراوی رۆشنبیری و ژینگەپارێزیدا خۆیان رێكخستووەو شێوازێكی نوێی بەرەنگاربوونەوەی داگیركەرییان ئەفراندووە. ئەم ناڕەزایەتی و خرۆشانە جەماوەرییەی رۆژهەڵات زادە و بەرهەمی ئەم شێوازە خۆڕێكخستنە مەدەنییەی كۆمەڵگای رۆژهەڵاتییە. هەربۆیەش، شیعارو پەیامەكانی شۆڕشی ژینا لەڕۆژهەڵات تاڕادەیەك لەو شیعارو پەیامانە جیاوازە كە حزبە رۆژهەڵاتییەكان لەپێش شۆڕشی ژینادا لەدەرەوەی وڵاتەوە بەكۆمەڵگای رۆژهەڵاتییان دەگەیاند. لەڕاستیدا، ئەوە كەس و رێكخراوە مەدەنییەكانی رۆژهەڵاتبوون كە بوونەتە پێشەنگی شۆڕشی ژیناو حزبەكانی رۆژهەڵاتیش كەوتوونەتە دوای ئەو بزووتنەوەیەوە نەك بەپێچەوانەوە. شۆڕشی ژینا ئەوەی سەلماند كە ئەگەر شێوازی مەدەنییانەی خەبات و خۆڕێكخستن لەدەرەوەی خەباتی چەكداری و پارتیزانی ئەگەر بەئاراستەی خەبات و سەرهەڵدانی جەماوەریدا بڕوات ئەوا زۆر كاریگەرترو پڕ بەرهەمترو دەسكەوتی زیاترە لەخەباتی چەكداری. ئەم ئەزموونەی خەبات و خۆڕێكخستن و ناڕەزایەتییانەی لەدەرەوەی شەڕی پارتیزانی بەشێوازو فۆرمی جۆراوجۆر لەپارچەكانی تری كوردستانیشدا بەرهەمی بەرچاوی هەبووە. لەباشوردا، راپەڕین رێك دوای شكستی جوڵانەوەی چەكداری دێت و لەباكوریشدا هەدەپە وەك دووەم هێزی ئۆپۆزسیۆن لەپەرلەمانی توركەكاندا دوای پاشەكشەی خەباتی گەریلایی لەباكور سەریهەڵدا. ئەم ئەزموونانەش ئەوە دەردەخەن، كەشكست و پاشەكشەی خەباتی چەكداری بەمانای مەرگ و پاشەكشەی جوڵانەوەی سەربەخۆ خوازی كورد نایەت و بەپێچەوانەوە، كۆمەڵگای كوردی هێندە زیندووە كەدەتوانێت لەهەناوی خۆیدا بەدیلێكی زۆر كاریگەرتر بۆ جوڵانەوەی چەكداری بەرهەمبێنێت، كەئەویش خەبات و خۆڕێكخستنی مەدەنییانەیە.