سەردار عەزیز

رووداوە تیرۆریستییەكەی پاریس، كەدەوڵەتی فەرەنسی نكوڵی لەتیرۆربونی دەكات، رووداوێكی زێدە ئاڵۆزە. هەوڵدەدەین لێرەدا خوێندنەوەیەكی بۆ بكەین. سەرەتا لەئەنجامدەرەوە دەستپێدەكەین كەپیرەمێردێكی ٦٩ ساڵەی رەبەنە هێشتا لەگەڵ باوانە ٩٠ ساڵانەكەیدا دەژی. ولیەم مالات هەموو تەمەنی، هەتا خانەنشینی،  لەهێڵی شەمەندەفەر كاری دەكرد. یەكێك لەئارەزوەكانی ئەوەیە كەچەكی كۆن كۆبكاتەوە. ئەو دەمانچەیەی كە لەڕووداوە تیرۆریستییەكەدا بەكاریهێنا، دەمانچەیەكی ئەمریكی كۆنە. ولیەم چەند هەفتەیەكی كەم لەمەوپێش لەبەندیخانە بەرەڵاكرا. وەك رۆژنامەنووسێكی فەرەنسی پێی گوتم، نازانین بۆ پۆلیس دەستی بەسەر چەك و تەقەمەنییەكانیدا نەگرتووە، لەكاتێكدا ئەو لەجارێك زیاتر هێرشی كردووەتەسەر پەنابەرانی بیانی؟ بۆ ئەم كارانە هێندە بەبێ سزا دەڕوات؟ ئەمە لەڕاستیدا بووە بەنەریت لەئێستای فەرەنسادا. هێرش بۆ سەر بیانی و كاری رەگەزپەرستی رووداوی رۆژانەی شارەكانی فەرەنسایە. لەپاشخانی ئەم رووداوانەوە، دۆخێكی سەختی سیاسی و كۆمەڵاتی و كەلتوری لەئارادایە. راستڕەوی فەرەنسی لەهەوڵی ئەوەدایە كەشەڕی ناوخۆ لەفەرەنسا بەرپابكات و هەموو بیانییەكان یان بكوژێت یان وڵات بەدەریان بكات. یەكێك لەتیورە باوەكانی ئەم گروپانە تیورەی جێگرەوەیە، كە بیرمەندێكی فەرەنسی بەناوی كامۆوە   Renaud Camus برەوی پێداوە.

پوختەی ئەم تیورەیە ئەوەیە كە ئەم خەڵكانە نابنە بەشێك لەكەلتوری ئەوروپی بەڵكو دەیانەوێت كەلتورەكەیان ببێتە جێگرەوەی كەلتوری ئەوروپی. ئەمە وەها دەكات كەڕەگەزپەرستی فەرەنسی زیاتر كەلتوریی و ئەوروپییە، بۆ نموونە رەگەزپەرستی بەریتانی ئاستی جیاوازی تری هەیە. پارتێكی وەك یوكەیپی، تەنها دژ بە نائەوروپی نیە، بەڵكو دژ بەهەموو نابەریتانییەكە، بە ئەوروپییەكانیشەوە.

ئاسانكاریی بەرامبەر رەگەزپەرستان لەبوونی ئەم پشتیوانییە فراوانەوەیە بۆ كردارەكانیان لەلایەن جەماوەرەوە.

ئایا رووداوەكە چی بوو، هێشتا جێگای مشتومڕە، كوردەكان دەیانەوێت وەك رووداوێكی تیرۆریستی ئەژمار بكرێت و دەوڵەتی فەرەنسی دەیەوێت وەك رووداوێكی رەگەزپەرستی لەقەڵەمبدرێت. لەپشت ئەم ناونانەنەوە كۆمەڵێك پاڵنەری ئاڵۆز هەیە. ئامانجی كوردەكان ئەوەیە كە تاوانەكە وەها بناسرێت كە كارێكی رێكخراوەو دەوڵەت یان گروپی گەورە لەپشتیەوەیەتی، كەتوركیایە. بەڵام دەوڵەتی فەرەنسی نایەوێت تاوانەكە وەها ببینێت. لێرەدا جێگایەتی ئاماژە بەتاوانێكی تر بدەین ١٠ ساڵ لەمەوپێش كاتێك بەكرێگیراوێكی دەزگای میتی توركی سێ چالاكوانی كوردی كوشت. لەڕاستیدا كاتێك فەرەنسییە پیرەكە هێرشی كردەسەر ناوەندی كەلتوری ئەحمەد كایا، لەوێدا كۆبوونەوەیەكی ژنان بەڕێوەدەچوو بۆ ئامادەكاری بۆ ١٠ ساڵەی تیرۆری سەكینەو هاوڕێكانی. ئەم رێكەوتە یەكێكە لەئارگومێنتەكانی كوردەكان كەكابرای فەرەنسی تەنها نەبووەو پلانڕێژیی ورد بۆ كارەكەی كراوە.

یادی ١٠ ساڵەی كوشتنی سەكینەو هاوڕێكانی و دیزە بەدەرخۆنەكردنی لەلایەن دەوڵەتی فەرەنسییەوە، هۆكارێكی سەرەكی جۆری ناڕەزاییەكانی پاش كارە تیرۆریستییەكەی رۆژانی پێشوو بوو. هیچ نەكردنی دەوڵەتی فەرەنسی و داخستنی ئەو فایلە، وەهای لەكوردەكان كرد كەنەتوانن بەئاسانی بڕوا بەدەوڵەت بكەن كە بەكارەكانی هەڵدەستێت.

دەوڵەتی فەرەنسی دەوڵەتێكی ئێجگار بیروكراتیك و ئاڵۆزو ناوەندگەرایە. ئەمەش هۆكارێكە بۆ رەوەندێكی وەك رەوەندی كوردی بەئاسانی نەتوانێت لۆبی بكات، بەتایبەتی كۆمەڵگاو نوخبەی فەرەنسی ئێجگار پەرت و دژ بەیەك و پڕ لەتوندوتیژییە. دەوڵەت و دەزگای سیخوڕی فەرەنسی پەیوەندی ئاڵۆزیان لەگەڵ توركیادا هەیە. توركەكان لەڕێگای گورگەبۆرو لۆبی و ناوەندە دینییەكانەوە كار بۆ نەهێشتن یان سنورداركردنی ئامادەیی كوردو چالاكییەكانیان دەكەن.

ناوەندی كەلتوری كایا، یەكێكە لەو جێگایانەی كە لەژێر فشاردایە لەلایەن دەوڵەتی توركەوە. لەكاتێكدا كوردەكان دەیانەوێت ناوەندەكە پارێزراوبێت، بەڵام دەوڵەتی فەرەنسی لەبری پاراستن، ناوەندەكەی خستووەتە ژێر چاودێریی و بەردەوام سیخوڕی دەزگای ئینتلجینسیای فەرەنسی لەوێ ئامادەیە بەمایكی شاراوەو هەموو گفتوگۆكانی ناوەندەكە تۆمار دەكات. رۆژنامەنوسێكی فەرەنسی پێی گوتم، هەرگیز لەوێ هیچ گفتوگۆیەك ئەنجام نادات، چونكە زۆر ئاشكرایە كەمایكی دەزگای سیخوڕی لەوێیە.

كوردەكانی فەرەنسا لەژێر فشاری كۆمەڵێك فاكتەردان، فشاری تورك لەباكور، پلانی توركیا بۆ هێرش بۆ سەر رۆژئاڤا، هەروەها نەبوونی ئارامی و ئاسایش لەهەندەران.  قسەی كوردێك بۆ رۆژنامەی لۆمۆند رەنگە دەربڕی ئەم دۆخە بێت. ئەو دەڵێت: هەست دەكەم كەسێكی بێ وڵاتم، بێ ناسنامەم، بیانییەكم كە لەهەموو لایەكەوە هێرشی دەكرێتەسەر.

لەم دۆخە دەروونی و سیاسی و كۆمەڵایەتییەدا، كوردەكانی پاریس پاش رووداوە تیرۆریستییەكە ناڕەزاییەیان دەربڕی بەڵام ناڕەزاییەكان بوون بەتوندوتیژیی. هۆكاری ئەم توندوتیژیانە ئەگەر ئاڵۆزی پاشخانەكان و یادەوەرییەكان و باری دەروونی كەسەكان بەهێند وەرنەگریت رەنگە ئاسان نەبێت بەباشی لێی تێبگەیت. بۆیە هەندێك توندوتیژییەكانیان بەسودمەند نەزانی بۆ دۆزی كورد، بەتایبەتی كەفەرەنسا وەها دەبینرێت كەمێژووییەكی هەیە لەگەڵ كوردداو دۆستی كوردە.

بەڵام ناڕەزاییەكان بەپێوەری پاریس هێندە توندوتیژ نەبوون. گەر بەراوردی بكەیت بەتوندوتیژییەكانی هێلەك زەردەكان، ئاسایی بوو. بێگومان ئەم ژینگە توندەی سیاسەتی فەرەنسی و پاریس بەتایبەتی كاریگەری هەیە لەسەر چۆنێتی دەربڕینی سیاسی. رەنگە كوردەكان ئەوەیان لەبەرچاوگرتبێت كەئەزمونەكانی رابوردوو ئەوەیان پێدەڵێت كەدەوڵەت بەشێوازی مەدەنی ناخرۆشێت. دەكرێت ئەمە ناوبنێنین دیپلۆماسی زەبر. ئەم جۆرە دیپلۆماسییە رەنگە بۆ كاتی كورت، بتوانێت سەرنجڕابكێشێت بەڵام ئەگەر بەردەوامی هەبێت ئەوا زیانی زیاترە لەسودی، بەتایبەتی بۆ خەڵكێكی بێ دەوڵەتی وەك كورد. روونە لەسیستەمی دەوڵەتداریدا مرۆڤی بێدەوڵەت هەرگیز بارتاقەی مرۆڤی دەوڵەتدار نیە. وەك كەنداڵ نەزان ئاماژەی پێدا، كوردێك وەك چینییەك یان خەڵكێكی تری خاوەن دەوڵەت و هێز نیە، كوشتنی ئاسانە. هەرچەندە فەلسەفەی هەڤاڵان دەیانەوێت بڕوا بەخۆیان بهێنن كەدەوڵەت سەرچاوەی كێشەكانە، بەڵام نە سیستەمی دەوڵەتداریی دونیا بۆ كورد هەڵدەوەشێتەوەو نە گەرەنتی هەیە هەر سیستەمێكی جێگرەوە هێندە باش دەبێت. مەترسی ئەمجۆرە بیركردنەوەیە ئەوەیە كەچارەسەرێكی موستەحەیل بكەیت بەئامانج و نەتوانی لەگەڵ واقیعدا بژیت.

كوردەكان پێویستە چەند كارێكی نوێ بكەن؟

یەكەم، لەهەر خۆپێشاندانێكی تردا دەبێت كوردەكان ئاڵای وڵاتی فەرەنساش لەگەڵ خۆیاندا بەرن و لەمەیدانەكاندا بەرزی بكەنەوە. گەر تۆ دەتەوێت دەوڵەتی فەرەنسی و خەڵكی فەرەنسی پشتیوانت بێت و بتپارێزێت، ئەوا دەبێت خاڵی هاوبەش دروستبكەیت. هیچ كارێكیش هێندەی سیمبول پڕ بەمانا نیە لەم رووەوە. ساڵانێك لەمەوپێش كاتێك هێرش كرایەسەر جڤاتی چینییەكان، ئەوا نە ئاڵای فەرەنساو گۆرانی فەرەنسی ناڕەزاییان دەربڕیی. ئەمە ئەزموونێكە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت. كوردەكان بەداخەوە تەنانەت ناتوانن سیمبولی هاوبەشی خۆشیان هەبێت.

دووەم، بۆ ئەوەی ناڕەزایی یان بێزاری پەنگخواردوو، توڕەیی یان توندوتیژی تەرجەمە بكرێت بۆ دەستكەوتی سیاسی دەبێت تیمی دانوستاكاری جیاوازو بەتوانا هەبن. لەبەر قووڵی بیرۆكراسیەت و باڵایی فیكریی و پەرتەوازەیی كۆمەڵایەتیی و هۆكاری تر، كاركردن لەناو كایەی سیاسەت و كۆمەڵگای فەرەنسیدا سەختە. زۆر گرنگە تیمی دانوستانكار خاوەن زمانی باڵای فەرەنسی بێت.

سێیەم، دەبێت بەئاگاییەوە مامەڵە لەگەڵ ناوەندەكانی هێز لەفەرەنسا و دەرەوەیدا بكرێت. كەم ناوەندی هێز هەیە هەمیشە دۆست بێت یان هەمیشە دوژمن. هەروەها ناتوانرێت گرەو لەسەر نەیارێتییەكان بكرێت. بۆ نموونە ئەگەر حكومەتی فەرەنسی و توركی كێبڕكێ بكەن، ئەوا مەرج نیە دەزگا سیخوڕییەكانیان هاوكاری یەكتر نەكەن. توركەكان زۆر سودمەندن لەداعش، بەشێوازی زۆر.