دلشاد تالەبانی

ناوچەكانی هەرێمی كوردستان، هەرچەند بەشێكی زۆری لێ دابڕاوە، تائێستاش لای شۆڤێنیەتی عەرەب و تەنانەت بەشێك لەدەسەڵاتدارانی بەغدا دانی پێدانانرێت و پێی دەڵێن (شمال العراق)، چەند دەوڵەتیش هەروا، بەتایبەت ئەوانەی كوردیان تێدایە چاویشیان لەوەیەو هەوڵیش دەدەن هەڵوەشێتەوە.

 سەرباری هەموو قەیرانە سیاسی، حوكمڕانی، ئیداری، ناتەبایی لایەنەكان و خەریكبوون بەیەكەوەو هەرهەوڵدان بۆ دەسەڵات و قۆرخكردنی مەبەستەكان و پاراستنی  بەرژەوەندی كەسایەتی و گوێنەدان بەئێستاو داهاتوو، دانە دەستەوەی پاساو، دەرئەنجام ناچاری سەوداكاری و مامەڵەكردن، نەوەك هەر لەگەڵ لایەنە شۆڤێنی و ناوخۆییەكان، بۆ مەبەستی لاوەكی و پاراستنی بەرژەوەندییە تایبەتەكان، لەسەر حسابی پرسە چارەنووسسازەكان، بەڵكو لەگەڵ تەماعی دەوڵەتانی دراوسی بۆ هاتنە ناوەوەی كوردستان و جێگیربوونیان لەشوێنە ئیستراتیجیەكان، كە گەر چیاكانت لێگیرا، مەترسی گەورە دروستدەكات بۆ ئێستا، كاریگەری خێرای لەداهاتوویەكی نزیكدا دەردەكەوێت.

ئەوە بەس نیە كەگەورەترین قەیرانی ئابوری، كۆمەڵایەتی، سیاسی بەرۆكی كوردستان گرتووەو لەفراوانبونێكی خێرادایە. گەندەڵی، نادادپەروەری، شكاندنی یاسا، پێشێلكردنی مافە سەرەتاییەكانی مرۆڤ، ئابڵۆقەدانی ئەو كەمە ئازادیەی لەسەرەتای نەوەتەكان هاتەكایەوە، دەستبەسەرداگرتنی هەموو جومگەكانی ژیان، تەجاوز بەسەر ئەرزو موڵكی گشتی و گەندەڵی تا سەر ئێسقان لەهەموو بوارەكان، نەدان یان كەمی مووچە، چاوچنۆكی كۆمەڵێكی نابازرگانی تێرنەبوو و قۆرخكردن و گرانكردنی بازاڕو دابەزاندنی كوالێتی كاڵاكان، كەدەسەڵات لێی بەرپرسیارە. لەجیاتی یەكگوتاری لایەنەكان لەمەبەستە نیشتمانییەكان و هەوڵدان بۆ چاككردنی بژێوی خەڵك و پاراستنی ناوچەو سنورەكانی كوردستان، كەهەموو لایەك دەستتێوەرداوە. لەجیاتی چاكسازی راستەقینەو مامەڵەی دروست لەگەڵ بەغداو نەدانەدەستەوەی پاساوو لەهەمان كات پێداگرتن لەسەر مەبەستە بنەڕەتییەكان و تەنازول نەكردن لەوانە. گەر شتی شاراوەت نەبوو، مەبەستەكان بەڕاشكاوی و جورئەت دەخەیتەڕوو و لەمەنتقی هێزیشەوە گفتوگۆ دەكەیت.

لەجیاتی ئەوانەو لابەلاكردنی مەترسییە دوورو نزدیكەكان. خەریكە دیاردەیەكی زۆر مەترسیداری تریشی دێتەسەر، كە رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق بەهەموو هێز وزەبرو ئیمكانیاتی بەردەست هەوڵیاندەدا بیسەپێنن و سەركەوتوو نەبوون، ئێستا خەریكە پارە بارەكە دەگۆڕێت.

ئەوەی ئەوان نەیانتوانی بیكەن بۆ گۆڕینی رووخساری نەتەوایەتی لەكوردستان كە لەكۆنگرەی ٩ی حزبی بەعس بڕیاری لەسەردرابوو (دەبێت كورد والێبكەین بیر لەوەنەكاتەوە، نەوەك دەرەوەی سنورو شار، بەڵكو لەدەرەوەی ماڵەكەشی كوردی تر هەیە ... دەبێت كارێكی وابكەین مەبەستی كوردو عەرەب نەمێنێت... بگوترێت ئەم لەسلێمانی و ئەو لەبەسرەوە هاتووە). خەریكە خۆمان بەیاسای كڕینی خانوو ئەرزەو كردار مەرامی ئەوان جێگیر بكەین.

لەسییەكانی سەدەی رابردوو هەندێك تیرەی عەرەب لەحەویجە نیشتەجێكران، لەناو كەركوك رێژەی عەرەب یەجگار كەمبوو، پاشان لەشەست و هەفتاكان بەجۆرەها ئامرازی بەعەرەبكردن  (كە لەكۆنگرەی كەركوكی مەركەزی كەربەلا لە ٢٠٠١ لەلەندەن لەنووسینێك ئاماژەم پێكردبوو) هێنانی دەیان هەزار عەرەب و هاندان و هاوكاری كردنیان بەپارەو جۆرەها كەرەسەو فشار لەسەر كورد، بینیمان ئەنجامەكەی چی بوو. ئێستا لەكوردستان عەرەبێكی زۆر هاتوون، كاردەكەن و نیشتەجێبوون.  من بەهیچ شێوەیەك دژی عەرەب و هیچ نەتەوەیەكی تر نیم و بڕوام بەئازادی تەواوی نیشتەجێبوونی مروڤ و كاركردنی لەهەر جێگایەك بیەوێت. دەشێت كاریان پێبدرێت، خانوو بەكرێ بگرن، لەبەرئەوەی كاتییەو بیر لەوە ناكەنەوە هی خۆیانەو بەئاسانی بەجێدەهێڵن. گەر خەڵكی لای خۆمان شارەزایی ئەو كارانەی هەبێت، باشترە بەوان بدرێت. بەڵام مەبەستی كڕینی خانوو و ئەرز جیاوازو زۆر مەترسیدارە، جگە لەوەی نرخەكان بۆ خەڵكی كەمدەرامەت زیاد دەكات، بۆ داهاتوش رەنگدانەوەی زۆر خراپی دەبێت. ئەمە مەرامی سیاسی و شۆڤێنیشی لەپشتەوەیە. كورد بەدەگمەن لەناوەڕاست و باشوور نیشتەجێ دەبێت، لەبەرئەوەی تەماعی تێدا نیە. جوەكان سەرەتای سەدی ٢٠ ئەرزیان بەگران لەفەلەستینیەكان دەكڕی، كۆمەڵەش هەبوو یارمەتی دەدان بەپارە بۆ كڕین، تا وای لێهات فەلەستینی بەرە بەرە بوون بەكەمایەتی و پاشان ئەوەی مابوو بەزەبر دەركرا. پاش ٢٠-٣٠ ساڵی داهاتوو مەترسی  و ئاسەواری دەردەكەوێت، كە ئەوكات ئەوان دەبن بەڕێژەیەكی بەرچاوو لۆبیەك دروستدەكەن، داوای ماف دەكەن و كاریگەرییان دەبێت لەهەموو مەبەستەكان و مەركەزیش بەناوی پاراستنی ئەوان دەست وەردەداتە كاری ناوخۆی ناوچەكانی كوردستانیش. تا پەنجا و شەست و حەفتاكانیش كەركوك زۆرینە كوردبوون، بەڵام دەبینین چی لێهات، با سلێمانی و هەولێر و كەلار هەموو گەرمیانیش وای لێنەیەت. كۆمەڵێك مەرجیش بۆ ئەوانە دانرێت بۆ تازەكردنەوەی نیشتەجێبوون، لەوانە فێربوونی زبان و ناردنی كوڕەكان بۆ قوتابخانەی كوردی، نەوەك زیادكردنی قوتابخانەی عەرەبی بۆ ئەوان.