سەردار عەزیز

پاش تەواوكردنی توێژینەوەیەكم بە زمانی ئینگلیزی دەربارەی پەیوەندی كورد و ئەمریكا، بڕیارمدا بە زنجیرەیەك نوسین، بە كوردیش كاری لە سەر بكەم. ئەم زنجیرە نوسینە هەر جارێك بەشێك لە ئەو دیدە بەرچاو دەخات كە لە توێژینەوەكەدا كاری لە سەر كراوە. كرۆكی توێژینەوەكە سادەیە: هەردوو ئەمریكا و كورد، بۆ مەبەستی جیاواز دەیانەوێت پارتنەرشپ یان هاوەڵێتی لە گەڵ یەكتردا دروست بكەن، بەڵام هەردوولا بۆ هۆكاری تایبەت بە خۆیان و نێوانیان، هێشتا نەیانتوانیوە بنەماكانی ئەو هاوەڵێتییە بچەسپێنن.

ئەم بەشی  سەرەتایە بۆ خوێندنەوە دیدی ترە لە سەر پەیوەندی كورد و ئەمریكا. بە گشتی دوو دیدی گشتی زاڵە بە سەر پەیوەندی نێوان كورد و ئەمریكادا، دەكرێت بۆ سادەكردنەوە ناویان بنێین دیدی چەپ و دیدی ناچەپ. ناچەپ راستڕەونیە، بەڵام تێكەڵەیەكە لە لیبرال و پراگماتیست و خەڵكانی سەر بە قوتابخانە جیاوازەكانی رشتەی پەیوەندی نێودەوڵەتی.

بۆ دەرخستی دیدی چەپ لە نوسینێكەوە لە بڵاوكردنەوەی ئینتەرسێپتەوە دێڕێك وەردەگرین لە سەروبەری كشانەوەی ترەمپ لە رۆژئاڤا، كە تیایدا دەڵێت: هیچ شتێك لە دونیادا مایەی دڵنیایی نیە مەرگ و باج و خیانەتی ئەمریكی لە كورد نەبێت. پێكەوەگرێدانی مەرگ و باج دەربڕینێكە سەرەتایەكی ناڕونی هەیە، هەندێك بۆ ئادەم سمیسی دەگێڕنەوە، بەڵام هەندێكی تر دەڵێن بۆ بنیامین فرانلكین لە نامەیەكدا لە ١٣ی مانگی یانزەی ساڵی ١٧٨٩ بۆ جان-باپتیزی دەنوسێت. بەڵام لە ١٧٢٦ دانیال دیفۆیش لە كتێبی مێژوی سیاسی شەیتاندا ئاماژەی پێدەكات.  بە هەرحاڵ هەموو ئەمانە ئاماژەن بۆ ئەوەی كە دەربڕینەكە رەگی قوڵی هەیە لە كەلتوری سیاسی و فیكریی رۆژئاوادا.

زیادكردنی خیانەتی ئەمریكا بۆ دەربڕینەكە بەشێكە لەو خیتابە باڵایەی چەپ كە ئەمریكا دۆستی هیچ پرس و گەل و خەڵكێك نیە، خاوەنی هیچ بەهایەكی مرۆیی نیە، بەڵكو بەهای خراپی وەك خیانەت سیفەتی سەرەكییەتی. بۆ چەپ ئەگەر ئەمریكا باشەیەك بەرامبەر كورد بكات لێی بێدەنگە، بەڵام كاتێك خراپەیەك دەبێت، دەیكات بە هەڵا، نەك لە بەر كورد، بەڵكو وەك بەشێك لە ململانێی خۆی لە گەڵ سیستەمی سەرمایەداری، كە ئەمریكا بوە بە نوێنەریی. ئەگەر چەپ رەخنەی ئیمپریالیزم دەكات بەوەی كە بەكاری دەبات، ئەوا خۆشیان كوتومت هەمان كار دەكەن.

ئەم دیدە پەل و پۆی زۆری لێدەبێتەوە، بەشێكی زۆری ئەدەبیاتی كورد و ئەمریكای داگیركردوە. رەتكردنەوەی ئەم خیتابە مانای ئەوەنیە كە ئەمریكا خیانەت ناكات، بەڵام ئەوەی گومانی تیادانیە كە ئەمریكا خیانەت تەنها لە كورد ناكات، بەڵكو ئەوەی پێی دەوترێت خیانەت، لە گەڵ هەمواندا دەیكات تەنانەت هاوڕێ نزیكەكانیشی. تەنها لە مێژوی شای ئێران و سەركردە ئەفغانییەكانی ئەم دواییە بنوارە. كەواتە تایبەتكردنی بە كورد هەڵەیە.

من ئەم پرسە زیاتر بە خراپ لەیەك گەیشتن و بونی ئامانج و خواستی جیاواز و نەبونی توانای گفتوگۆی فراوان و كەناڵی جیاواز دادەنێم. بۆ نمونە بەشی زۆری پەیوەندییەكە لە ئاستی سیاسی و سەربازی و نهێنیدایە. لە هیچ كام لەم ئاستانەدا هەرگیز گفتوگۆی راشكا بەڕێوەناچێت. ئەوەی رونە، هەردوو ئەمریكا و كورد بە مەبەستی جیاواز لەیەك نزیك بونەتەوە و هەردوولا بە ئاگان لەمە، بەڵام بۆ ئەوەی كار نەكاتە سەر سروشتی پەیوەندییەكە بە راشكاوانە بەیەكتر ناڵێن.

ئەمە تەنها پەیوەندی بە باشورەوە نیە، لە ئێستای رۆژئاڤاشدا وەهایە. كاتێك مەزڵوم عەبدی ووتی لە شەڕی دژ بە داعش دەوەستێت بۆ روبەڕوبونەوەی توركیا، دەیزانی ئەگەر بە كرداریی هەنگاوی وەها بنێت، كاریگەری خراپی لەسەر پەیوەندی لە گەڵ ئەمریكاییەكاندا دەبێت، بۆیە تەنها وەك قسەیەك مایەوە. ڤلادیمێر و نایت لە كتێبەكەیاندا بە ووردی باسی دەكەن.

 Accidental Allies: The US–Syrian Democratic Forces Partnership Against the Islamic State by Michael Knights, Wladimir van Wilgenburg

كورد بۆ زاڵبون  بە سەر سنوردارێتی پەیوەندی و دروستبون و درێژەدان بە خراپ تێگەیشتن یان نەبونی توانای گفتوگۆی راشكاو پێویستی بە بونی كەناڵی ترە، لە پەیوەندییەكە. خەڵكانێك كە بتوانن راشكاوبن و لە پەیوەندییەكەدابن، ئەمەش پێویستی بە بونی دەزگایە یان ناوەند، بۆ نمونە خانەی بیر.  بەڵام پەیوەندی دەرەكی و دیپلۆماسی مێژو و تێگەیشتنی زۆر جیاوازی هەیە لە دونیای سیاسی كوردیدا، كە پەیوەستە بە رۆڵی هێزی دەرەكی لە سیاسەتی كوریدا، كە رۆڵێكی ئاڵۆزە.

چەمكی تر زۆرن لە پەیوندی نێوان كورد و ئەمریكا، وەك چەمكی دیپێندینسی، ئیعتیمادكردن، كە جۆرێكە لە پەیوەندی ناچاریی نێوان دوو بوون. یان زلهێز و نادەوڵەت، كە جەخت لە سەر بێسنوری دەسەڵاتی یەكەم دەكاتەوە، بەرامبەر سنوردارێتی توانای دووەم. ئارام ڕەفعەت چەمكی پاترۆن و موشتەری بەكاردەبات. هەموو ئەم پەیوەندیانە  زیاتر جەخت لە سروشتی پەیوەندییەك دەكاتەوە كە نابەرابەرە و ئەم نابەرابەرییە بە مایەی خراپبون یان تراژیدیابونی دەزانێت.

كەسێكی وەك برایان گیبسن رەنگە زیاتر لە هەموان ئەم تێزەی پەر پێدابێت لە كتێبی sold out  كە دەربڕینێكە مانای ئەوە دەگەیەنێت، بەكارهێنرا و فۆرۆشرا و لێبوینەوە.

 بەڵام كۆمەڵێك خەسڵەتی گرنگی دەسەڵاتی ئەمریكی لەبەرچاو ناگرێت، وەك كراوەیی، بونی توانای پەیوەندی لە دەرەوەی دەوڵەت یان فەرمی، هەبونی ناوەندی دەسەڵاتی جیاواز. كە لە هیچ كام دەسەڵاتەكانی تری دونیادا بونیان نیە، تەنانەت لە هەناو سیستەمە دیموكراتییەكانیشدا. بۆ نمونە لە وڵاتێكی وەك ئەڵمانیا یەك دانە خانەی بیر نادۆزیتەوە بێلایەن بێت، هەمووی یان حیزبییە یان دەوڵەتیی. پاش شكستی  حەفتاو و پێنج ڕاپۆرتی پایكت هەیە لە كۆنگریسەوە، كە هیچ پەرلەمانێكی تری دونیا ناتوانێت وەها ڕەخنەی حكومەتەكەی بگرێت.

لە كاتێكدا دیدی چەپ رەهەندی ئەخلاقی زاڵ دەكات، دیدی لیبرال یان ناوەند زۆر ناواقیعییانە گەشبینە. ماریانا چارۆنتاكی، ئەو كچە لاوە یونانییە، پەیوەندییەكە بە دەزگاییبوو دەبینێت. لە ڕاستیدا لە دواین پەیوەندیدا گفتوگۆكەمان گەرم بوو، كاتێك پێم گوت تۆ زۆر گەشبینی، وەهای لێكدایەوە كە مەبەستم ئەوەیە توانای تێگەیشتنی سنوردارە. هاورێم محمد شەریف وەهای دەبینێت كە لە دیفاكتۆوە بەرە و دەزگایی بون دەڕوات.

ئەوانیتر پەیوەندییەكە وەك پەیوەندی قۆناغێك و سەردەمێكی تایبەتی سیاسەتی نێودەوڵەتی دەبینن، بۆ نمونە دۆگلاس لیتل، وەهای دەبینێت كە پەیوەندییەكە تایبەتە بە شەڕی سارد. دۆخی شەڕی سارد، ئەو دۆخە بوو كە دوو زلهێز لە دەرەوەی سنوری خۆیان بە بەكاربردنی ئەوانیتر ململانێی یەكتریان دەكرد. بونی ساڵی ١٩٥٨ بە خاڵی دەستپێك لە پەیوەندی نێگەتیفی نێوان عێراق و ئەمریكا وەها دەكات كە ئەم تێزە بەهایەكی تایبەتی هەبێت. بەڵام ئەم تێزە لەوەدا سنوردارە كە ناتوانێت پاش جەنگی سارد بخوێنێتەوە، یان پێویستی بە كاركردنی زیاتر هەیە.

هەندێك لێكۆڵەری تر وەهای دەبینن كە پەیوەندییەكە قۆناغییە. قۆناغی هەرچەندە دەكرێت دیدێكی ماركسی بێت، وەك میتۆد بەڵام مەرج نیە هەموو بەكاربردنەكانی ماركسی بن.

تەرخانكردنی ئەم بەشی سەرەتایە بۆ ڕانانی ئەدەبیاتی تایبەت بە بوارەكە ئەوەمان پێدەڵێت كە پەیوەندی كورد و ئەمریكا پەیوەندییەكی جێگای بایەخە. ئەوەی رونە لە پاش جەنگی سارد جۆری پەیوەندییەكە دەگۆڕێت. لێرەدا دەبێت قسە لە سەر تاك جەمەسەریی و خەونی ئەمریكا بكەین بۆ دونیا. دیارە لە ناوخۆی دونیای كوردیدا بە زمانی كوردی كار لە سەر پەیوەندییەكە كراوە. یەكێك لەو نامیلكانەی كە پاش یانزەی سیپتەمبەر هاتە ناو دونیای كوردییەوە پاكس ئەمەریكانای فاروق رەفیق بوو. تێزی نامیلكەكە لە دیدی چەپی فرەكەلتوریی كەنەدییەوەیە، كە ئەمریكا بە سەرچاوەی هەموو خراپەكانی دونیا دەبینێت. ئەمریكا وەها وێناكراوە كە وەك ئیمپراتۆریەتی رۆمایە، بەڵام بەبێ عەقڵی یونانی. بە مانای ئەوەی كە گوایە ئەمریكا توانای تێگەیشتنی نیە، خاوەنی عەقڵ نیە. ئەم ئیمپراتۆریەتە لە كەڵكەڵەی ئەوەدایە كە هەژەمۆنیەتی خۆی بە سەر دونیادا بچەسپێنێت بەبێ گویدانە بەرژەوەندی هیچ گەلێكی تر. ئەم زمانە  بە گشتی دادگاییكردن و گشتگیر و ئایدەلۆژیی و باینەریی و ناكوردییە، بەشێكی هەرە سەرەكی دونیابینی كوردییە.