فەرەیدوون سامان

زمانی شیرینی كوردی، زمانی پیرۆزی سەرەنجام و مەسحەفا ڕەش، زمانی ئەفراندنی باباتاهیری هەمەدان، خانای قوبادی و مەولەوی و بێسارانی، زمانی فەلسەفە و سۆفیگەرێتی مەلای جزیری و ئەحمەدی خانی و فەقێی تەیران، زمانی نالی و سالم و مەحوی، زمانی ئیستاتیكی پیرەمێرد و گۆران و هێمن و سەدان شاعیری نوێخواز، مخابن خەریكە ئەمڕۆ لە سەردەمی جیهانگیریی و ئایتی و سۆسیالمیدیادا، بە درووشمی باق و بریقی مافەكانی مرۆڤ و دیمیكراسیەت، هەرەشەی لێكترازان و لەنێوچوونی لێدەكرێت، هەر بۆ نموونە بەر لە ماوەیەك  ئەو لێدوانەی ئەحمەد خاتەمی ئیمام خەتیبی تاران لەبارەی زمانی كوردییەوە كە زمانی دۆزەخە، لێدوانەكە چەندە ڕاستە و ڕاست نییە، بەڕای من گرنگ نییە، بە قەد ئەوەی لەو چەند ڕۆژە لە سۆسیال میدیادا هەڵلایەكی نایەوە، دەربڕینی زمانی دۆزەخ وەك تێرمێك هەر لە ڕووی زانستییەوە پێناسە و چەمكێكی هەڵەیە، بەداخەوە لە هزر و هەناوی ناسیۆنالیزمی نەتەوەی سەردەست كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، هێشتا وەك فەلسەفەی نەتەوەیی لەسەر پرسی دانپێدانانی زمانی كوردی وەك نەتەوەیەكی جیاواز لە خۆیاندا شۆڤینیانە بیر دەكەنەوە،  بەخۆیان بزانن یان نا، لە میانەی هەوڵەكانیان بۆ دژایەتی كردنی  زمانی كوردی كە لە بنەڕەتدا لە داهاتوودا پرسی نەتەوە و دروستكردنی قەوارەیەكی كوردییە.

هەر بۆیەش سەدەیەك پترە بە جۆرەها شێوە نكۆڵی لە زمان و ناسنامەی نەتەوەیەك دەكەن، لەو بوارەشدا كەسانی بەناو ئەكادیمی و زمانناسی نەتەوەی سەردەست هەمیشە لە هەوڵی چەواشەكردنی فەرهەنگی كوردیدان، مخابن هەندێجاریش كەسانێك یان ئیلیەتێك لە هاوزمانەكەی خۆمانیش ناهۆشیارانە هەوڵی شوێنگرتنەوەی ئەو داگیركەرە دەدەن كە سەدەیەكە قوربانیان بۆ داوە و لە دژیدا جەنگاون، لەجیاتی ئەوەی هەوڵی بەدیهێنانی جیهانێكی جیاوازتر بدەن لەوەی كە تێیدا قوربانی بوون و بە مافە بنەڕەتییەكانی خۆیان كە زمانی دایكە نەگەیشتوون.

 پرسی زمانی كوردی و ناسنامەی كوردبوون لە هەموو بەشەكانی كوردستاندا ئەگەرچی خەبات و قوربانی زۆری بۆ دراوە، هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانییەوە، لەژێر هەژموون و كاریگەری ناسیۆنالیزمی ئەو دەوڵەتانەدا بووە، كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، وەك چۆن نەتەوە درواسێیەكانمان دەوڵەت دەكەن بەو ئامانجەی هەموو ئامرازێكی سەركوت و ئاسمیلەكردن بۆ خۆیان رەوا دەكەن، لێرەدا ئەركە قوڕسەكەی كورد تەنها خەباتكردن نییە بۆ داننان بە رەسمی ناساندنی زمانی كوردی لەو بەشانەی كوردستاندا، بەڵكو دەبێت بابەتی ناساندنی زمانی كوردی لە دەستووری ئەو وڵاتانەدا ددانی پێدا بنرێت و بسەڵمێنرێت، بۆ ئەوەی جارێكی تر كورد دووچاری قڕكردن و جینۆسایدی كولتووری نەبنەوە، لە داهاتووشدا ئەگەر واتایەكیش بۆ چەمكی دەوڵەتی نەتەوەیی نەمێنێتەوە، ئەوا ترسیان لەوە نەبێت كە لە ژیان لە چوارچێوەی قەوارەی ئەو دەوڵەتانەدا بە ئاسوودەیی و شكۆمەندی بژین.

دواجار كە دواجاریش نییە قسەكردن لەسەر پرسی زمان و زارەكان، هەڵوەستەی گەرەكە و وێڕای توێژینەوەی زانستی لەو بوارەدا، بە مەرجێك پشت بەو سەرچاوە بیانیانە نەبەسترێن، كە لە ڕابردوودا بۆ هەر مەبەستێك بێت هەندێ لە ڕۆژهەڵاتناس و كوردناسەكان نكۆڵیان لە بنەچەو ڕەسەنایەتی كوردبوونی گڕووپێك یان زارێكی ڕەسەنی كوردی كردووە، هەر بۆ نموونە گرووپی گۆران_زازاكی، یان لەك و لوڕ و ئێزیدییەكان، هەڵبەت گەیشتن بەو قەناعەتە، لە رەتكردنەوەی ئەو هزرە نازانستییە لەلایەن ئەكادیمیست و زمانناسانی كوردەوە خۆیان، باشترین بەڵگەی وەڵامەكانی ئێمەن، كە ئامانجی بنەڕەتی وەك سێ جومگەی سەرەكییەكەی (زمان، ناسنامە، كولتوور) كورد بووە، ئەو ئامانجانەش هانیداین بە تایبەتیش پرسگەلی كوردانی (ئێزدی، زازاكی، شەبەك، كاكەیی- یارسان، فەیلی...هتد)، كە لەدوای ڕووخانی رژێمی بەعسی عیراقی بە بەرنامە و ئەجیندای وڵاتانی ئیقلیمی و ناوەندە شۆڤینیەكان، هەوڵی ئەوەیان داوە ئاخێوەرانی ئەو زارە كوردییانە وەكو زمانێكی جیاواز لە كورد بناسێنن، هەڵبەتە لە روانگەی داكۆكیكردن  لە مافەكانی مرۆڤ، ئەم پێكهاتانەی گەلی كوردستان كە بە درێژایی مێژوو لەلایەن دەسەڵاتدارانی نەتەوەی سەردەستەوە بە پلان و بەرنامەی تۆكمە چەوسێنراونەتەوە و هەوڵی قڕكردن و  لە نێوبردنیان دراوە، هەر هیچیان نەكردبێت لە هەوڵی بەردەوام بوون زمان و كولتووری خۆیان بەسەر ئەو پێكهاتانە بسەپێنن و ئاسمیلەی فەرهەنگییان بكەن. دیارە ئامانجە بنەڕەتیەكەش لای نەتەوەی سەردەست، گۆڕانكاریی دیموگرافی لە خاكی كوردستان و بەرتەسك كردنەوەی جوگرافی نیشتمانەكەمان بووە، و ئەم گڕووپانە لە ناسنامەی كوردبوونی خۆیاندا دابماڵن و دواجاریش وەك ئاماژەم پێكرد وەك نەتەوە و زمانێكی سەربەخۆ بیانناسێنن.

پرسی زمان و كێشەی زارە كوردییەكان، بابەتی ئیتنیك و مافەكانیان دەبێت لە دەستووری داهاتووی ئەو وڵاتانەدا كە پارچەیەكی خاكی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە ددانی پێدا بنرێت و بسەڵمێنرێت، ئەوجا پێویستیمان بە بڕیارێكی سیاسی یەكلاكەرەوە هەیە بە هەبوونی زمانێكی ستانداردی كوردی، بۆ ئەوەی جارێكی تر ئەم گرووپانە بە بیانوو و ناسنامەی داسەپێنراوی تر دووچاری قڕكردن نەبنەوە.

*سەرنووسەری گۆڤاری زمان و زار