هیوا ناسیح

لەم رۆژانەدا كتێبی (ئێمە لە دیدی ئەوانەوە)،‌ بە قەبارەیەكی ناوەندیی ١٤٥ لاپەڕەیی و دوو توێی بەرگێكی جوان و رەنگاوڕەنگدا دوای چاوەڕوانی و كێشەو بێنە و بەردەیەكی زۆر بە چاپ گەیشت. پێشەكی حە‌ز دە‌كەم ناوەڕۆكی كتێبەكە بە خوێنەر بناسێنم، بریتییە لە سێ بەش، بەم جۆرە:

 بەشی یەكە‌م كۆمە‌ڵێك وتار و رێپۆرتاژی رۆژنامەوانی، كە لە رۆژنامە و گۆڤارە ئەڵمانیزمانەكاندا بڵاوكراونەتەوە و من لە كات و ساتی خۆیدا كردومن‌ بە كوردی و لە رۆژنامە و گۆڤار و سایتە كوردییەكاندا بڵاومكردونەتەوە، هەرچەندە وا ئێستا هەندێك لەم وتارانە ساڵانێكی بەسەردا تێپەڕیوە، بەڵام لام وایە ئەوانەش بایەخی خۆیان لە دەست نەداوە، چونكە‌ گرنگە دید و بۆچوونی ئەوانی دی، كە بە زۆری نوسەر و رۆژنامەنوسی ناسراو و پیشەیین لەسەر كێشە گەرمەكانی، كە لەدەوروبەری ئێمە روویداوە و زۆربەشیان بەردەوامن، بزانین، تا بۆمان دەركەوێت، ئەوان لە روانگەی خۆیانەوە چۆنیان روانیوەتە كێشەكان، پێشبینیان چی بووە، سەرنجیان چیە و رەخنەیان لە چی بووە. بۆهەر یەكە‌یان هەوڵم داوە وێنەی نوسەرەكەی یان یەك لەو وێنانەی لەگەڵ بابەتەكەدا بڵاوكراوەتەوە لەگەڵی دابنێم.

بەشی دووەم چەند چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانین، لەمانە دوانیان خۆم ئەنجامم داون، یەكەمیان لەگەڵ پەرلەمانتارێكی سویسری، كە ئێستا هاوسەرۆكی پارتی سۆسیالیستی سویسرایە، دووەم گەورەترین پارتی نێو پەرلەمانی ئەم وڵاتەیە. هەروەها لەگەڵ د. تۆماس شمیدینگەر كە ئەكادیمی، نوسەر و توێژەرەوەیەكی ناسراوی نەمساییە و زۆر دۆستی كوردە و چەندین جار سەردانی كوردستانی كردوە و چەندان كتێبیشی لەسەر كورد نوسیوە.

بەشی سێیەمیش خوێندنە‌وە بۆ چەند كتێبێكە، یان وردتر بڵێم پوختەی شەش كتێبە، كە بە زمانی ئەڵمانی و لە دەزگا بەناوبانگەكانی ئەوروپادا بڵاوكراونەتەوە، ناوەڕەۆكەكانیان راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە خەباتی گەلی كورد و كەلتور و بارودۆخی كوردستان یان ئەو وڵاتانەوە هەیە كە كوردیان بەسەردا دابەشكراوە. كاتێك بۆ نمونە شیرین عەبادی لە كتێبەكەیدا باس لە بارودۆخی ئێران و تاران دەكات لە ناوەڕاستی نەوەدەكاندا، كوردیش بیەوێت یان نا بەشێكە لەو جوڵانەوە ئازادیخوازییەی، كە لەوێدا بوونی هەبووە و هەیە. هەروەها كتێبەكەی ئامینە بەهرامی، كە ئەو جۆرە دیاردانە بەداخەوە لە كەلتوری ئێمەشدا كەموزۆر هەیە و بنەبڕ نەكراوە، جگە لە رووە كۆمە‌ڵایەتی و سیاسییەكەی.

هەروەها دوو وتاری گرنگ لە‌و كتێبەدا بڵاوكراونەتەوە كە ‌بریتین لە:‌ یەكەمین راپۆرتی رۆژنامەوانی لە‌سەر پرۆسەی ئەنفال لە میدیای رۆژئاواییدا و هەروەها وتارێكی تر كە باس لە پەیوەندییە نهێنییەكانی نێوان رژێمی سەددام و دەزگای هەواڵگری وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا (سی ئای ئەی) دەكات.

هەستم دەكرد ئەم كتێبە كەلێنێكی بچوكی كتێبخانەی كوردی پڕدەكاتەوە، چونكە دڵنیام خوێندنەوەی كتێبەكە و زانیارییەكانی ناوی بۆ خوێنەری كورد بە گشتی و بۆ چاودێرانی سیاسی و میدیاكارانی كورد بە سودە.

ئەم كارەی من ئەنجامم داوە لە وڵاتە پێشكەوتوەكاندا كاری دەزگا و دامەزراوە‌‌ی تایبەتن، تا‌ بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتانە بكەن، كە لەسەر گەلە‌كە‌یان نوسراوە، بەڵام من لە نەبوونی ئەو جۆرە دەزگایانەدا هاتوم و دەستم بردوە بۆ ئەم كارە، هەرچەند نازانم ئایا كتێبخانەی كوردی كتێبی وای تێدا بێت یان نا، كە وتاری سیاسیی رۆژنامەنوس و چاودێرانی بیانی كرابێتنە كوردی و لە دووتوێی كتێبدا بڵاوكرابێتەوە، بەڵام بۆ خوێنەری كورد گرنگە، كە بزانێت كێشەی كورد لە روانگەی ئەوانەوە چۆن دەبینرێت، چەندە جێی بایەخە و چەند زانیارییان لەسەری هەیە. من دەیان سەعات كاتی خۆم بە وەرگێڕان و كۆكردنەوە و پاكنوسنكردنی بابەتەكانیەوە سەرفكردوە، لەم بێكاتی و پڕكاری و سەرقاڵییەی ئەوروپادا. بۆیە وام هەست دەكرد، وەزارەتی رۆشەنبیری، كە ساڵانە پارەیەكی زۆر بە فێستیڤاڵی جۆراوجۆری بێ ناوەڕۆك و بۆنە و شتی تردا سەرف دەكات، بێ ئەملاولا كتێبەكەم بۆ چاپ دەكەن و رەنگە خەڵاتیشم بكەن. كەچی ئەوەی بینیم وەك دەڵێن (چاوی ڕەشم كاڵ بۆوە)، چونكە رێك پێچەوانەی بۆچوونەكەم بوو. وەك لێرەدا بۆتان دەنوسم.

هەڵبەت ئەم كتێبە لەگەڵ كتێبێكی ترمدا بەناوی (هەڵەبجە و ئەنفال) زیاتر لە ساڵێك بوو ئامادە بوون بۆ چاپ. من نەمدەویست لەسەر حسابی خۆم چاپی بكەم، ئاخر ئێمە‌مانانێك ئەوانە‌ی لە نزیكەوە بمانناسێت، دەزانێت كە هەزاران دۆلارمان لە ئەنجامدانی چالاكی و كاری خۆبەخشانەدا لەم وڵاتانە سە‌رفكردوە، ئەوی كتێبی (هەڵەبجە و ئەنفال)م بخوێنێتە‌وە ئەم راستییە دەزانێ، بۆ دەبێت كتێبەكانیشمان لە سەر ئەركی خۆمان چاپ بكە‌ین؟ لە كاتێكدا حكومەتی هەرێم و وەزارەتی رۆشەنبیری ئەوەندەیان لەبەردەستە، كە ساڵانە دەیان و بگرە سەدان كتێبی لەم جۆرە چاپ بكە‌ن.

لە ناوەڕاستی ساڵی رابردوو پەیوەندیم كرد بە هاورێیە‌كەوە، كە بەرپرسیارییەتییەكی بەرزی هەیە لە بەڕێوبەرێتی گشتی رۆشەنبیریی سلێمانی، داوای ئەوەم لێكرد، چۆن دەتوانن ئەو دوو كتێبە، یان كتێبكیانم لە سەر بودجەی خۆیان بۆ چاپ بكەن، دیارە ئەو ئامادەی هاوكاریی دەربڕی و پێشنیازی كرد كتێبكیان بۆ بنێرم تا بتوانن لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشەنبیری چاپی بكەن. پاشتر كتێبی یەكەمم  پارێزگاری سلێمانی بەرێز د. هەڤاڵ ئەبوبەكر بڕیاریدا لە سەر ئەركی خۆی چاپی بكات، و بەڵینەكەشی بردە سەر و ئەوە بوو سەرەتای ئە‌مساڵ كتێبەكە‌یان چاپ كرد.

ئیتر من كتێبی دووەمم، واتە (ئێمە لە دیدی ئەوانەوە)م لە مانگی شەشی پاردا بە ئیمەیل بۆ هاوڕێكەی بەڕێوبەرێتی گشتی رۆشەنبیری سلێمانی نارد، چەن مانگێك تێپەڕی، هیچ دەنگیان نەبوو، جاروبار نامەی دەنگیم بۆ دەنارد، هەر دەیگوت: هێشتا بودجە‌كە سەرف نەكراوە، هەركات سەرفكرا بۆم چاپ دەكەن، ناوەڕاستی مانگی نۆ جارێكی تر هەواڵم پرسی، گوتی دەینێرم بۆ نوێنەری وەزیری رۆشەنبیری لە سلێمانی، تا رەزامەندی دەرببڕێت بۆ چاپكردنی، ئیتر ئاگاداری كردم كە ناردویەتی، وابزانم لە ١٣/٩ دا ناردبووی بۆیان بە سیدی و لەگەڵ نامە‌ (عەریزە)یەكدا، سەرەتای مانگی دوانزە هاوڕێی ناوبراوم داوای كرد ژمارەی براكەمی لە كوردستان بۆ بنێرم، تا بۆ رێكارە ئیدارییە‌كان بەدوایدا بڕوات، و ئیتر دەنگی نەما، من جارێكیان پەیوەندیم پێوە كردەوە، كە نوێنەری وەزیری رۆشەنبیری ئامادە نییە و دەستی دەستی دەكات بە بابەتە‌كەوە و وڵامێكی رونیشمان ناداتەوە، ئەو رای خۆی لەسەر گوت. ئیتر هیچی دی دوای بابەتەكە نەكەوت و پەیوەندی نەكردەوە، تا بزانێ بابە‌تەكە گەیشتۆتە كوێ. لەمە سەیرتر ئەوەیە لە چ وڵاتێكی دونیادا شتی وا هەیە، وەزیر بێت نوێنەرێك لە پارێزگاكاندا بۆ خۆی دابنێت، تا وەك فلتەرێك بێت و بێ رەزامەندی ئەو كتێب نە‌نێردرێت بۆ وەزارە‌ت!

پاش ئەوەی كەسێكی نزیك و هاوڕێم لە رێگەی پەیوەندی خۆیەوە كاری بۆكرد، نارد‌مان بۆ وەزارەتی رۆشەنبیری كوردستان، كە تەنها ناردنەكەی و وڵامدانەوەكەی دوو هەفتەیەكی خایاند، دواتر ئەوە بوو بە فەرمی رەزامەندی لەسەر كتێبەكە ‌درا، كە بنێردرێت بۆ لیژنەی هەڵسەنگاندنی كتێب پێش چاپ لە سلێمانی، كە سەر بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی راگەیاندن و چاپ و بڵاوكردنەوەی سلێمانین، كە گە‌یشتە ئەوێ من و هەم براكە‌‌شم پێمان راگەیاندن كە، ئەم كتێبە چەند مانگێكە نێردراوە و كاتمان زۆر لە كیس چووە، تكایە بڕێك پەلەی تێدا بكەن، بۆمان گرنگە بە زوویی بە پەسەندكردن یان نەكردن لە ماوەی یەك تا دوو هەفتەدا وڵاممان بدەنەوە، چونكە ئێمە دەمانەوێت تا كۆتایی مانگی دوو چاپ بكرێت.

پاش چەندان پەیوەندی بە بەڕێوبەری لیژنەكەوە، كە گوایا لە كاتی كاركردنم لە سكرتاریەتی كۆمەڵەی خوێندكارانەوە لە ناوەڕاستی نەوەدە‌كانەوە‌ دە‌مناسێت، تەنانەت ناڕاستەوخۆ گوتی ئەندامانی لیژنەكە‌ش دەمناسن و شارەزای قەلەمەكەمن، واتە ئومێدێكی باشی داپێم كە بە زوویی وڵامێكی پۆزەتیڤم دە‌دەنەوە، دوای هێنان و بردن و دوو سێ جار پەیوەندی كە كتێبەكە چی بەسەر هات، پاش سێ هەفتە بە نامەی تایبەتی بۆی نوسیم: سڵاو برام، كاك هیوا گیان بەهۆی پشوی ئەم چەند رۆژە دەوام نەبووە، یەكشەممە كتابت بۆ دەكەین بۆ وەزارەت بۆ رەزامەندی پارەی چاپكردن (ئەم كورتە نامەیەم لای خۆم پاراستوە). ئیتر من لای خۆمەوە سوپاسم كرد، چونكە قسەكەی روونە و وا دەگەیەنێت كە لیژنەكە‌‌ی سەر بە وەزارەتی رۆشەنبیری رەزامەندی دەربڕیوە لە سەر كتێبەكە. پاش دوو رۆژی تر براكە‌م پەیوەندی كرد بە بەرپرسی لیژنەكەوە، تا بزانین ئایا نامە (كتاب)یان كردوە بۆ وەزارەت یان نا، كەچی كۆمەڵێك بیانوی نابەجێی بە براكەم گوتبوو وە‌ك: ئەم كتێبە هەندێك وتاری تێدایە، كە رەخنەی توندە لە دەستەڵاتداران و بنەماڵەی ئەولا، هەروەها وتاری تریشی تێدایە، كە رەخنەی توند لە ئەردۆگان و كوڕەكەی دەگرێت! بۆیە دەبێت ئەم وتار و ئەو وتار و بابەتانە لاببرێت!. ئیتر بۆم دەركە‌وت یارۆ و لیژنەكەی پەشیمان كراونەتەوە، منیش بە هەڵەدا چووبووم، ئەمانە لیژنەی سانسۆرن نەك لیژنەی هەڵسەنگاندنی بابەتییانە بۆ كتێب. سانسۆریش بەس لە رژێمە دیكتاتۆر و تۆتالیتارییەكاندا هەیە. منیش گوتم ئامادە نیم یە‌ك وتاری لێ دەربهێنم، ئاخر خۆ ئەو وتارانە من نەمنوسیون، ئەوانە ڕا، سەرنج و بۆچوونی نوسەران و رۆژنامە‌نوسانی ناودار و پیشەیی ئەوروپی و بیانین. بە كورتی تێگەیشتم هیچ سودی نییە لەگەڵیان و كتێبەكەم بۆ چاپ ناكەن.

هاوكاتی هەوڵەكانم لەگەڵ وەزارەتدا، چەند مانگێك پێشتر كتێبەكەم بۆ دكتۆر تەها ڕەسوڵ، سەرۆكی دامەزراوەی كەریمی عەلەكەش ناردبوو، كە گەر بوار بێت بۆم چاپ بكەن، بەڵام راستییەكەی لێیان نائومێد ببووم، چونكە د. تە‌ها پێی راگەیاندم كە زۆر سەرقاڵن و زیاتر لە سەد كتێبیان بەسەردا كەوتوە. لەو ماوەیەدا كە نوسخەی كتێبەكە لای لیژنەكەی سەر بەوەزارەت بوو گوایا بۆ هەڵسەنگاندن، دكتۆر تەها تەلەفونی بۆ كردم و گوتی: كتێبەكەت بە چی گەیشتوە؟ منیش گوتم لای ئەو لیژنەیە‌‌یەو جارێ دیار نییە بەڵام گەشبین نیم بۆم چاپ بكەن، چونكە هەر دەستی دەستیم پێ دەكەن و كارەكە دوا دەخەن، ئەویش گوتی: گەر چاپیان نەكرد، خەمت نەبێت، ئاگادارم بكەرەوە. منیش پاش دوا وڵامی لیژنە‌كە تەلەفونم بۆ دكتۆری ناوبراو كرد، پێم ڕاگەیاند، كە وڵامی ئەوان وایە یان دەبێت سانسۆری بكەن یان بۆم چاپ ناكەن، منیش ئامادە نیم سانسۆری بكەن، ئیتر ئەو لەسەر بەڵێنی خۆی گوتی: من مەسرەفی چاپكردنی دەگرمە ئەستۆ و واشی كرد، خۆشبەختانە كتێبەكەمان چاپ كرد. من لێرەوە سوپاس و پێزانینی خۆم بۆی هەیە‌.

ئەوەی لێرەدا سەیرە، بۆ دەبێت وەزارەتی رۆشەنبیری لیژنەی سانسۆری كتێبی بەناوی لیژنەی هەڵسەنگاندنی كتێبەوە هەبێت؟ بۆ دەبێت ئەمەندە كاتی نوسەر بكوژن، دەستی دەستی پێ بكەن و رێز لە ماندووبوون و كۆششی نوسەران و ئەدیبان نەگرن؟ پاشان كەی بڕیار بەدەستانی وەزارەتی رۆشەنبیری فێر دەبن، كە را و سەرنج و رە‌خنەی نوسەران و رۆژنامەنوسانی بیانی بۆ ئە‌وان گرنگە و وە‌ك ئاوێنەیەكە كە خۆیانی تێدا دەبینن. بۆ دەبێت رەخنە بە دژایەتی و ناحەزێتی لە قەڵەم بدەن؟ كەی درك بەوە دەكەن، ئەو كارانەی ئێمە تەواوكاریی كاری وەزارەتی رۆشەنبیری و پرۆسەی رۆشەنبیری و سیاسی و ئەدەبییە لە باشوری كوردستاندا.