ڕێبین ئەحمەد ڕەشید

بۆچی ئاردۆغان ونە؟

ئەوەی ئەم هەڵبژاردنە لەهەڵبژاردنەكانی دیكەی توركیا جیادەكاتەوە بێدەنگی و بێ حزووری ئاردۆغانە لەساحەی سیاسی ئەو وڵاتەدا، لەكاتێكدا لەچەند هەڵبژاردنی پێشوودا هەموومان شایەدی ئەوە دەبووین ئاردۆغان چۆن شار بەشارو دێ بەدێ میتینگی سیاسی ئەنجامدەدا بۆ بردنەوەو حەسم كردنی هەڵبژاردنەكان. ساڵانی رابردوو پێش هەڵبژاردنەكان، ئاردۆغان لەڕۆژێكدا زیاتر لەپێنج شار دەگەڕاو پێنج میتینگی جیاوازی دەكرد تائەوەی لەو میتینگانەدا دەنگی دەنووساو نەخۆش دەكەوت. بەڵام ئێستا بەهیچ شێوەیەك سەدایەك لەئاردۆغان نییە، ئەمە بۆچی دەگەڕێتەوە؟

چاودێرانی سیاسی هەریەكەو بەجۆرێك ئەم بێدەنگییەی سەرۆكی ئاكەپەو بەربژێرەكەی بۆ سەرۆكایەتی وڵات لەهەڵبژاردنی ئایاری داهاتوو لێكدەدەنەوە. هەندێك پێیان وایە ئاردۆغان نایەوێت لەپاش زەمینلەرزەكەی شوباتی رابردوو چاوەكان بخاتەوە سەرخۆی و خەڵك وەك تۆمەتبار چاوی لێبكەن، هەندێكی دیكە دەڵێن ئاردۆغان نیگەرانە لەو راپرسیانەی دەكرێت، چونكە دەزانێت لەهەڵبژاردنەكەدا دەدۆڕێت بۆیە خۆی ناخاتە پێش چاو. من پێم وایە ئەم بۆچوونانە كەمتر نزیكن لەڕاستییەوە، دەرنەكەوتنی ئاردۆغان بە بۆچوونی من بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئاردۆغان دڵنیایە لەوەی ئەم هەڵبژاردنە لەبەرژەوەندی خۆی یەكلایی دەكاتەوە.

 ئاردۆغان چۆن هەڵبژاردنەكە دەباتەوە؟

بەیەك وشە ئاردۆغان ئەم هەڵبژاردنە دەباتەوە چونكە دیدزێت، بەڵام چۆن؟ لەهەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵدا، ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو بەچەند هەزار دەنگێك هەڵبژاردنەكەی لەبەربژێرەكەی ئاردۆغان: بنعەلی یڵدرم بردەوە. بەهۆی ئەوەی دەزگاكانی دادوەری و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی كۆنترۆڵ كردبوو، ئاردۆغان بڕیاریدا هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە بەبیانووی ئەوەی ئۆپۆزسیۆن لەهەڵبژاردندا گزیكاری كردووە. ئەمە لەكاتێكدا بوو دەیان پسۆڵەی بێ مۆری پووچەڵكراو لەبەرژەوەندی بەربژێرەكەی ئاردۆغان خرابوونە سندوقەكانی دەنگدانەوەو سەرباری ئەمانە كۆمسیۆن ئیمام ئۆغڵوی بەساختەكاری تۆمەتباركرد.  بەهۆی ئەو فشارە بەردەوامانەی لەسەر كۆمسیۆن دەیكردن ئاردۆغان هەڵبژاردنەكەی دووبارە كردەوە، لەگەڕی دووەمدا گەلانی ئیستانبوڵ «بەتایبەتی كورد» بۆ تۆڵەكردنەوە لەئاردۆغان و بۆ هاوسۆزی دەربڕین بۆ ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو بەشدارییەكی كارایان لەگەڕی دووەمی هەڵبژاردنەكەدا كردو ئەمجارە جیاوازییەكەیان لەچەند هەزار دەنگێكەوە گۆڕی بۆ 800 هەزار دەنگی زیادە لەبەرژەوەندی ئیمام ئۆغڵو.

هەڵبژاردنەكانی ئیستانبوڵ و دووبارەكردنەوەی لەگەڕی دووەمدا تێستێكی زیرەكانەی ئاردۆغان بوو بۆ تاقیكردنەوەی ئەو ساختەكارییە كەدەیویست بیكات. پووچەڵكردنەوەی ئەو پسوڵانەی بێ مۆر بوون، رێژەی سەركەوتوون و سەرنەكەوتنی ئاردۆغانی روونكردەوە لەساختەكارییەكەدا. ئاردۆغان لەپاش بوومەلەرزەی شارەكانی دیلۆك و هاتای و دیاربەكرو بۆ راكردن لەبەرپرسیارێتی و سپیكردنەوەی رووی كابینەكەی، گوتی: «ئەوەی روویداوە قەزاو قەدەرە، هەركەسێك بڵێت قەزاو قەدەر نییەو دەوڵەت كەمتەرخەم بووە بێشەرف و بێنامووسە». ئەمە لەكاتێكدایە بەگوێری بەڵگەنامە فەرمییەكانی خودی ناوەندی بەرەنگاربوونەوەی قەیرانەكان ناسراو بەئافاد AFAD و حكومەت ئەو زەمینلەرزەییە زیانی 103 ملیار دۆلاری ماددی و نزیكەی 75 هەزار  زیانی گیانی لەپاش خۆی بەجێهێشت، «عەلی باباجان سەرۆكی پارتی چارەسەر لەچاوپێكەوتنێكدا دەڵێت زیانە ماددی و گیانییەكان دوو هێندەی ئەو زیانانەن كەحكومەت ئاشكرای كردوون» .

بەپێچەوانەی رووداو و ئافەت و قەیرانەكانەوە، ئاردۆغان بۆ ساختەكاری و تەزویركردنی هەڵبژاردنەكان زۆر زانستی دەجوڵێتەوە، كەمتر باوەڕی بەقەزاو قەدەر هەیە،  لەبازنەی هۆكارەكاندا هەڵسوكەوت دەكات هیچ شتێك بۆ قەزاو قەدەر بەجێناهێڵێت. چەند هۆكارێكی زانستیشی بۆ ئەم كارەی سەرڕێ خستووە وەك: نەبوونی پەنجەمۆركردن پاش هەڵبژاردن، بوونی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی سووری و ودروستكردنی رەگەزنامە بۆیان و  بەكارهێنانیان لەبەرژەوەندی ئاردۆغان، پڕكردنی سندوقەكان لەكاتی گواستنەوەیاندا لەبنكەكانی دەنگدانەوە بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بەپسوڵەی بێ مۆرو دواتر پوچەڵكردنەوەی نیوەیان بۆ ئەوەی نیوەكەی دیكە كاری خۆی بكات، درێژكردنەوەی هەڵبژاردن بۆ گەڕی دووەم و حەسم نەكردنی لەگەڕی یەكەمدا سەرباری توانای تەزویركردن بۆ حەسمكردنی. ئەم هۆكارە زانستیانە لەڕیفراندۆمەكەی ساڵی 2017 بۆ گۆڕینی هەندێ ماددەی دەستووری لەبەرژەوەندی ویلایەتەكەی خۆی و هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی ئیستانبوڵدا بەڕوونی كاری خۆیان كردو ئاردۆغان زۆر بەباشی لایەنی بەهێزو لاوازی ئەم هەنگاوانەی تێست كردوون. ئەمڕۆ لەتوركیادا هیچ جۆرە پەنجەمۆركردنێك لەپاش دەنگدان جێبەجێ ناكرێ، سەرباری ئەوەی ئۆپۆزسیۆن لەبارەی بۆیەو مورەكەبی پەنجەوە چەند جارێك یاداشتی داوەتە كۆمسیۆنی ئەو وڵاتە، بەڵام كۆمسیۆن داواكاریەكانی یەك دوای یەك رەت كردوونەتەوەو ئامادە نابێت بۆیاخی پەنجە مۆركردن بەكاربهێنێت، دیارە ئەمەش فەراهەمكردنی فەزایەكی زۆر باشە بۆ ساختەكاری لایەنی دەسەڵاتدار.

بۆچی نابێت ئاردۆغان بدۆڕێت؟

پێچەوانەی هەڵبژاردنەكانی بیست ساڵی رابردوو كەوتنی ئاردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا بەتەنها كەوتنی خۆی نابێت، بەڵكو كەوتنی ئاردۆغان واتە كەوتنی ئەو سەڵتەنەتەی بیست ساڵە لەسەر قوت و بەرژەوەندی گەلانی توركیا خۆی قەڵەو دەكات، بەكەوتنی ئاردۆغان لەم هەڵبژاردنەدا هەریەكە لەوەزیری بەرگری:خلووسی ئاكار، راوێژكاری میت: هاكان فیدان، وەزیری پێشوی خەزێنە بەرات ئاڵبایراك كەهاوكات زاوای خودی ئاردۆغانیشە، وەزیری ناوخۆ: سولەیمان سۆیڵو، سەرۆكی پارتی رەگەزپەرەست مەهەپە: دەوڵەت باخچەلی و دەیان كەسایەتی دیكە لەبیرۆكراسی و سێكتەرەكانی ئەمنی و ئاسایش و سەربازی دیكە كە هاوكارو هاوڕێی ئاردۆغان بوون وەك پوولی دۆمینە یەك دوای یەك دەكەون. ئەم ناوانە لانی كەم لەپاش ساڵی 2015 ەوە لەو تاوانانەی ئاردۆغان ئەنجامی داون هاوكارو هاوئاهەنگ بوون، تەموومژاویترین و مەترسیدارترینیشیان داتەپینی ئابووری وڵات و  كودەتا شكستخواردووەكەی 15ی تەمموزی 2016 یە كە تائێستا گەلانی توركیا نازانن كێ و چۆن و بەچ مەبەستێك ئەنجامیدا.

ئەم كەوتنە یەك لەدوای یەكە ئاردۆغان و نزیكەكانی هەرچەندە لەقوڵاییدا ناكۆك بن لەسەر دەسەڵات و شوێنگرتنەوەی ئاردۆغان، لەوەدا كۆكن كەدەبێت لانی كەم لەم خولەشدا ئاردۆغان هەڵبژاردن بباتەوە، دەنا ئەمان پێش ئاردۆغان گڵۆڵەیان دەكەوێتە لێژی، ئاردۆغانیش باش ئەم دۆخە هەستپێدەكات و بەبێ خۆماندووكردن و بەپێچەوانەی هەڵبژاردنەكانی رابردووەوە بێدەنگی لێكردووەو چاوەڕێیە ئەم برادەرانەی هەڵبژاردنەكەی بۆ یەكلایی بكەنەوە.

موحەڕەم ئینجە وەك دارشەقی ئاردۆغان!

موحەڕەم ئینجە بەربژێرێكی زۆر بەهێزی  ئۆپۆزسیۆن بوو دژ بەئاردۆغان لەهەڵبژاردنەكانی 2018ی سەرۆكایەتی ئەو وڵاتەدا. پێش هەڵبژاردن بەشێكی زۆری راپرسییەكان جەختیان لەوە دەكردەوە موحەرەم ئینجە دەتوانێت ركابەرێكی باشبێت بۆ ئەوەی ئاردۆغان لەسەر كورسی دەسەڵات بهێنێتە خوارەوە. لەچەند كاتژمێری سەرەتای ئاشكراكردنی ئەنجامە نافەرمییەكاندا، موحەڕڕەم ئینجە لێدوانێكی مەترسیداری بۆ راگەیاندنەكانداو دانی بەشكستی خۆیدا هێنا، گوتی «كابرا بردییەوە adam kazandı» مەبەستی ئاردۆغان بوو، هیچ بوارێكی بۆ تانەلێدان نەهێشتەوە. ئەم رستەیە زۆر مەترسیدار بوو، هەر لەسەرەتاوە هەڵكردنی ئاڵا سپی و تەسلیم بوون بوو كەبواری بۆ تانەدان نەهێشتەوە لەو ساختەكارییانەی دواتر دەركەوت ئاردۆغان كردوونی. ئینجە رازیبوو بەدۆڕان. ئۆپۆزسیۆن و میدیای ئازاد موحەڕڕەم ئینجەیان بەم رستەیە دادگایی دەكرد كەچۆن دەبێت كەسایەتییەكی گرنگی ئۆپۆزسیۆن یەكسەرەو بێ گەڕانەوە بۆ پارتەكەی ئاڵای سپی هەڵبكات و تەسلیم بێت بەبێ ئەوەی كۆمسیۆن ئەنجامی فەرمی ئاشكرا بكات.

میدیاو ئۆپۆزسیۆن لەوەدا راستیان كرد كەپێیان وابوو ئینجە لەلایەن ئاردۆغانەوە هاككراوەو كڕردراوە، چونكە لەپاش ئەو هەڵبژاردنەوە ئینجە وازی لەو پارتە هێناوە كەكردییە بەربژێری سەرۆكایەتی كۆمارو ماوەی 10 ساڵیش كردبوویە پارلەمانتار.

ئینجە بەبێ پارتی كۆماری: جەهەپە هیچ قورساییەكی لەسیاسەتی توركیادا نەبووەو نییە، نە خاوەن روئیایەكی ستراتیژییە بۆ داهاتووی توركیا، نە خۆشی كەسایەتییەكی كاریزماتیكە، نە پسپۆڕێكی سیاسیشە وەك ئەحمەد داودئۆغڵو نە پسپۆڕی ئابووریشە وەك عەلی باباجان، وەك پیشە ئینجە مامۆستای ئامادەییە.

لەخۆباییبوونی ئینجە لەوێدایە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پێشوو بەئەنجامی خۆی تێگەیشتووە نەوەك ئۆپۆزسیۆن، بۆیە لەم هەڵبژاردنەدا لەبەرامبەر ئاردۆغان و كڵیچدار ئۆغڵوەوە خۆی بەبژێر كردووە. راپرسییەكانی وەك مێترۆپۆل دەڵێن رێژەی دەنگەكانی موحەڕەم ئینجە 3% تێناپەڕێنێت، بەڵام هەر سوورە لەمانەوەی لەبەربژێر بوون. بەربژێربوونی ئینجە گورزێكی كوشندە دەبێت بۆ كڵیچدار ئۆغڵوو لەسوودی ئاردۆغان كۆتایی دێت، چونكە ئەو 3%ە هەموویان دەنگی ئۆپۆزسیۆنن بۆ ئینجە دەبن و ئەمە وادەكات لەخولی یەكەمدا ئۆپۆزسیۆن نەتوانێت هەڵبژردنەكە یەكلایی بكاتەوەو 50+1% بهێنێت. بەمەش هەڵبژاردن درێژ دەبێتەوە بۆ خولی دووەم و لەخولی دووەمیشدا دەگەرمانی دەستاڕو  ئاشی ساختەكاری ئاردۆغان بەو ئاوەی ئینجە لەخولی یەكەمدا تێیكردووە بەباشی دەگەڕێت و ئاردۆغان ئۆپۆزسیۆنی وەك باراش پێ دەهاڕێت.