دكتۆر سەباح غالب

لەو رۆژەوە مرۆڤــ رۆنراوەو لەدایكبووە، بەهرەی دۆزینەوەو فێربوونی تێدایە، تاقیكردنەوە دەكات و لەقەدەر توانستی ئامرازەكانی هەستكردن و تێگەیشتن، لێرەو لەوێ بیردەكاتەوەو رادەمێنێ، دەگەڕێ و خۆی رادێنێ. كەمرۆڤـــ زیاتر بیردەكاتەوەو سەرپێ دەكەوێت، وێڵی فێربوونی شتەكانی دەوروبەریەتی و بەدوای زانیاریدا وێڵە تابگاتە حەقیقەت، بەتێڕامان لەدەوروبەر، لەمرۆڤانی نزیك خۆی و ئەوجا لەخۆیەوە دەستپێدەكات، یەكجار زۆریش هەن، هەرگیز ناگەنە ئەو ئاستەی بیر لەخۆیان بكەنەوەو خۆیان بناسن، دۆزینەوەی گەورەیی و حەقیقەتی مرۆڤــ، لەسەروو هەرچی لەگەردووندایە، بۆیە تەنیا ئەوانەی دەگەنە خۆناسین، خۆیان لەسەروو ئارەزووی پەتیی بێ سنوور، لەگەنجینەو لەدەسەڵات بەگەورەتر دەزانن. بەهۆی پرسیاركردنەوە، ئەنجامە راستەكان سەرهەڵدەدەن و نهێنییەكان دەردەكەون. بەم شێوە مرۆڤـــ ماوەتەوە، بەم جۆرە تێدەگات، لەم رێگایەوە پێشدەكەوێ، بەهەمان رێباز دەگاتە ئازادی، سەرفرازی و زاڵبوون بەسەر دەوروبەردا.  

هەڵبەت پرسیاركردن لەهەموو بوارەكانی زانستە كۆمەڵایەتییەكان و زانستە پەتییەكاندا گرنگە، بێ پرسیاركردن لەهەر یەكێك لەزانستەكاندا، هیچ سیستەمێكی كۆمەڵایەتی و زانستی دەرناكەوێ و پێشناكەوێ. ئەگەر ئامرازە سەرەكییەكانی پرسیار «بۆ، چۆن، كێ، كەی، لەكوێ، چی و چەند»و... هەتادێ،  لەبیرو زماندا هەڵگیرێن، ئەوا مرۆڤایەتی تووشی چەقبەستن دەبێت و یەك هەنگاو بۆ پێشەوە ناچێ و گۆڕانكاری هەرگیز روونادات.

پرسیاركردن وەك خەوبینین وایە، مافی سەرجەم مرۆڤەكانەو هێزو سنوورێك نییە بتوانێ لەكەسێكی داگیربكات یا لێی بستێنێتەوە. خۆشی و چێژی پرسیار لەوەدایە، ئەگەر مرۆڤــ نەتوانێ رووبەڕووی دەسەڵاتدارێكی زۆردار بیكات یا لەشەرمان بیپارێزێ، ئەوا مانای بوونی پرسیار ون ناكات و هەر بەپرسیار، لەبیرو دڵی مرۆڤەكەدا دەمێنێتەوە.

بەشێك لەهەرە ئەركە مەزنەكانی پەروەردەو زانست ئەوەیە كەقوتابیان و مرۆڤـــ فێری پرسیاركردن بكات، رەنگە پرسیاركردن هێندە گەورە بێت، بتوانرێ بوترێ كەئەركی قوتابخانە تەنیا دروستكردنی هەستی پرسیاركردنە لەقوتابیانداو هیچی دیكە. دیارە هەر كەسەو هەر شتەو هەر قۆناغەو هەر شوێنەو هەر زانستە پرسیاری خۆی هەیە. لەكۆمەڵگەیەكدا چەندە خەڵك هەبن توانای پرسیاركردنیان هەبێ ئەوەندە ئەو كۆمەڵگەیە هۆشیارەو ئامادەیی گۆڕانكاری هەمیشەیی بەرەوپێشەوەچوونی تێدایە. توانستی راستكردنەوە لەبارتر دەبێت و هەڵەكان زووترو چاكتر چارەسەردەكرێن.

سەرەتای چوونە پێشەوەو گۆڕانكاریی هێدی و بەرنامەی زانستانەو دارێژراو، بەپرسیار دەستپێدەكات. دۆزینەوەی وەڵامی زانستانەو هەڵسەنگاندنی هەلومەرجەكان، ئەوجا جێبەجێكردنیان لەسەروو هەموو كارە جوامێرییەكانەوەیە. لێرەوە دەردەكەوێ پرسیاركردن چ رۆڵێك لەكۆمەڵگەدا دەبینێت.

مرۆڤی ئازاو تێگەیشتوو لەخۆ، بەر لەوەی خەڵك پرسیاری لێبكات، لەهەموو سەركەوتن و ژێركەوتنێكدا خۆێ پرسیار لەخۆی دەكات و هەر خۆی وەڵامی راست و درووستی واقیعیانە دەداتەوە. ئەگەر ئەمە ئەنجامدرا، ئەوا هەر كەسە هەوڵدەدا بەرپرسارێتی هەڵەو پەڵەكانی لەخۆیدا بدۆزێتەوە، فێری ئەوەش دەبێ هێندە گلەیی لەخەڵك نەكات، ئەگەر ئەو كەسە كاربەدەستێكی لای سەرەوە بێت، ئیدی بەئاردی سەرشانی خۆی، شانی كەسانی دیكەی بەردەست، ئارداوی ناكات.  

هەزار رەحمەتی لێبێ، مەلا حەمەدەمینێك هەبوو، هەتا بڵێی مەلا، بەڕەنجی خۆی دەژیا، نانبدە، بیرمەندو كێشە چارەسەركەر، نووێژ پاك، دەم و دەست و داوێن پاك، خاوەنی گەلێك پاكێتی دیكە، هەمیشە پێدەكەنی و بزەی لەسەر لێوان نەدەبڕا. ئەكەر پرسیارت لێبكردایە، جەنابی مەلا حەمەدەمین بۆ پێدەكەنی؟ لەوەڵامدا دەیووت: هەندێ جار كەدەزانم ئیشێكی چاكم نەكردووە بەخۆم پێدەكەنم و شەرمم بەخۆدێ، جاری واش هەیە بەیەكێك پێدەكەنم كەئیشە جوانەكانیشم لێدەكەنە خراپە، ئەوانەش كە لەكاری خراپی خۆم ئاگارم دەكەنەوە، منەتی پیاوەتییان هەڵدەگرم. مامۆستا، بۆیە گەورە بوو خۆی هەستی بەكاری نادروستی خۆی دەكردو تێدەكۆشا چاكیان بكاتەوە، وشەیەكی خراپیشی بەرامبەر بەوانە نەدەگووت كە بەخراپە باسیان دەكرد. رەخنەشی لێ قەبوڵدەكردن و خەوشەكانی خۆی بەكاری جوامێری پارسەنگ دەدایەوە.

لەجیهانی سیاسەتدا، پرسیاركردن جێگاو رێگەی یەكجار بڵندی هەیە، ئەو سیاسەتمەدارەی پرسیار دەكات بەتایبەتی لەخۆی و هاوكات پرسیارلێكردنیشی پێخۆشەو بەوردی و سەرنجی دڵسۆزانەوە تێیدەگات و وەڵامدەداتەوە، یەكێكە لەسەركەوتووترین سیاسەتمەدار. هەرگیز ناكرێ سیاسەتمەداری ئەمڕۆی كورد دەستبەرداری پرسیار بن و بەهەندی وەرنەگرن، پێویستە بەگیانێكی تێگەیشتن و هەستی بەرپرسیارێتی و كارامەییەوە بەرەو ئەو ئامرازە گرنگەی سیاسەت ببنەوە.

لەم نووسینە كورتەدا، هەوڵدەدەم چەند پرسیارێك لەدەسەڵاتدارەكانی كارگێڕی كورد بكەم، ئاواتەخوازم پێش ئەم پرسیارانەی من خۆیان لەخۆیان كردبێت. بەلای منەوە پرسیارەكان بۆ ئەوەیە هەموومان بەهرەیەكمان دەستبكەوێ، نەك شتێكی دیكە.

چارەنووسی ئێمە چییە؟ لاوازییە سەرەكییەكانی ئێمە لەچیدان؟ چ هەلومەرجێك لەئارادان بۆ چارەسەركردنیان؟ كامانە خاڵی بەهێزی ئێمەن؟ چۆن دەتوانین خۆمان ئامادەبكەین تاكارەساتمان بەسەردا نەیەت؟ ئایا بەرنامەیەكی یەكگرتووی نەتەوەیی بۆ رووبەڕووبوونەوەی دژمنان، لەنێوان حزبەكانی كورددا هەیە؟ ئایا توانیومانە ئەوەندەی پێویست كەڵك لەدۆستانیەتی نێودەوڵەتی وەربگرین؟ ئایا توانراوە كەڵك لەپیاوانی لێزانی كورد لەبوارە جیاوازەكانی زانستەكاندا، بۆ پێشكەوتنی نەتەوەكەمان وەربگیرێ؟ بۆ دەبێ ئەندامانی پەرلەمان، وەزیرو پلە تایبەتییەكان هەر تاپۆی خەڵكی حزبی بن؟ ئایا توانراوە ئابورییەكی سەربەخۆی بەرنامەداڕێژ بۆ ئێستا و بۆ دواڕۆژ ئامادەبكەین؟ ئەگەر نا بۆچی؟ ئایا نەوت و سامانە سروشتییەكانی هەرێم لەدەست كورددا بن باشترە یا لەدەست ناوەندە داگیركەرەكانی كوردستان؟      

بەشێكی گەورە لەژیانی رۆژانەی من، بیركردنەوەو پرسیارە، تا نەگەمە وەڵامی تەواو دروستیی پرسیار یا پرسیارەكان، ئارامیم لێهەڵدەگیرێ، لەهەمووی ناخۆشتر ئەوەیە، كەوەڵامەكان زۆر دوابكەون، ئیدی ئەوە، نە حەوانەوە دەهێڵێ، نە خەو. تووشی زۆر پرسیاری قورس بووم، لەهەمووان سەختتر ئەوەیە: ئایا ژیان بەشی ئەوە دەكا كە لەخۆت بگەیت؟ ئایا هەموومان ئەو حەقیقەتە دەزانین كە هەموو شت نازانین، ئەی بۆ خۆمان وا پیشاندەدەین كەهەموو شتێك دەزانین؟ بۆ بێ بنەما، بێ شارەزایی و بێ راستگۆیی، مرۆڤێك تاوان بۆ یەكێك هەڵدەبەستێ؟ بۆ لەناو میللەتە موسڵمانەكاندا، تەنیا كورد بۆ گەیشتنە ئامانجی نەتەوەیی و نیشتمانی، لەئیسلام بەهرەمەند نەبووە؟ مێژووی كورد، پڕە لەتێكۆشان و قوربانی، بۆ تائێستا نەبووەتە خاوەنی دەوڵەت؟ جیاوازی سیاسی، رووناكبیری و كۆمەڵایەتی ئێستای كورد، لەگەڵ 100 ساڵ لەمەوپێش چین؟

پرسیار زۆرن، پێویست ناكات هەموویان بكرێن، چونكە كەسانێك هەن: بەوەڵامدانەوەی یەك پرسیار بلیمەتی و كارامەییان دەردەكەوێ. دەستی پاڕانەوە بەرزدەكەمەوە، سیاسەتمەدارانی كورد لەبلیمەتەكان و كارزانەكان بن، گیرانی نزاكەشم پەیوەندی بەخوداوەیە نەك بەمنەوە. هەڵبەت خودا بەقەدەر هۆشیاری و شان هەڵگرتنی سیاسەتمەدارەكە گەورەیی دەدا نەك بەقەدەر دەسەڵاتەكەی. بەمانایەكی دیكە گەورەییەكە لەبلیمەتییەكەیدایە نەك لەدەسەڵاتەكەیدا، لەدڵسۆزی و لێهاتووییدایە نەك لەپلەو پایە، مەزنی بەكەس پەردەپۆش ناكرێ.

لەندەن ـ 23ی ئابی 2009

سەرنج

ئەوی راستی بێ، ئەم نووسینە ئەو كاتە نووسراوە كە لەدامێنەوە هێمای بۆ كراوە، نازانم بۆ ئەو كاتە بڵاوم نەكردووەتەوە، ئێستا كەدەمویست شتێك بنووسم، ئەوەم هاتە بەرچاو، لەوە دەچێ نەك ماوەی بەسەرنەچووبێ، بەڵكو گەرمەی كاتی خۆیەتی، بۆیە بەپێویستم نەزانی رۆژی نووسینەكە بگۆڕم.