.jpeg)
زانستی جوانی خوێندنەوەیەكی سۆسیۆ-ئیستێتیكی بۆ جوانی و ناشیرینی
2 ساڵ لەمەوپێش
سیروان حەمە رەشید
ئەم دەقە گرنگ و مەعریفییە كەبەشێوازێكی ئاسان و روون لەسەر رەهەند و ماناكانی ئیستیتكی جوانی و ناشیرینی هەڵوێستە دەكات و لەڕوانگەی كومەڵناسی و دەروونزانی و پەروەردەیییەوە پێمان دەناسێنت.
هەڵبەتە دوای خوێندنەوەی كتێبی زانستی جوانی نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد نوسیویەتی ئەو راستیەم لای دروستبوو كەپێویستە زانستی جوانی لەكوردستاندا وەك وانەیەكی بنەڕەتی ئاستە جیاوازەكاندا بخوێنرێت و بایەخی زۆری پێبدرێت، جگە لەوەش گرنگە ئەم كتێبە لەهەموو ماڵێكدا هەبێت و ئەوانەی دەیخوێننەوەو بەوانەشی هیچ سەروسەودایەكیان لەگەڵ دونیای خوێندنەوەدا نییە گەر بۆجارێكیش بێت بخوێنرێتەوە كارێكی باش دەبێت.
چونكە بەدڵنیاییەوە ناوەڕۆكی كتێبەكە بەباشی ئاشنامان دەكات بەفەرهەنگی خۆشەویستی و جوانی و ناشیرینی بەخەسڵەت و بەهاكانی راستگۆیی و لێبوردەیی و جەوهەرناسی و بەگژداچونەوەی ڕق و بوغزا و دڕدۆنگی و شەڕەنگێزی و ڕووكەشگەرایی.
لەو بارەیەوە نوسەر لەسەر كتێبەكە «دەڵێت: بەشی زۆر بابەتەكانی نێو كتێبەكە بریتین لەو لێكچەرانەی لەوانەی ئیستێتكی پەروەردەییدا بۆ خوێندكارانی زانكۆی سلێمانی- قۆناغی سێیەمی بەشی كۆمەڵایەتی و خوێندكارانی ماستەری هەمان بەشی كۆلیژی زانستە مرۆڤایەتییەكانم گوتۆتەوە.»
هەروەها نوسەر هێما بۆ گرنگی بابەتەكە دەكات و «دەڵێت: زانست جوانی یان ئیستیتیك، زانستێكی نوێیە، بەڵام ریشەیەكی درێژیشی لەمێژوودا هەیە، بەتایبەتی لەمێژووی فەلسەفەدا».
نووسەر پێیوایه جوانی و هونەر لەزۆر رووەوە لەیەك دەچن و لەخاڵ جەوهەرییدا هاوبەشن، بەتایبەتی لەمەسەلەی هەست ویژداندا. بۆ ئەوەش جوانی پۆلێندەكات بەسەر دوو چەشندا.
یەكەم: جوانیی سروشتی كەشتێكی هەستپێكراوە لەلایەن مرۆڤەوە.
دووەم: جوانی هونەری كەمەسەلەیەكی فەلسەفییەو مرۆڤ دایهێناوە.
لەو روانگەیەوە نوسەر بۆ تەصدیقكردنی ئەو راستییەی سەرەوە كە جوانی دەستكردی خودی مرۆڤەكانە كەبەئارگۆمێنت لەسەر جوانی و هونەر، دیدگای چەندین فەیلەسوفی كۆن و نوێ خستۆتەڕوو وەك (هۆمیرۆس.. ئەرستۆ .. هیگڵ.. چارلز لالۆ.. هتد) .
دیارە جوانی لەهەست و ناخی مرۆڤدا دروستدەبێت و نەشونما دەكات و دواتر دەبێتە خەسڵەتێكی هونەری نووسەر لەسەر ئەوە ئیستێك دەكات و «دەڵێت: هونەر پەیوەسته بەهەستكردنێكی ئینسان بەجوانی، هەستكردن بەجوانی هەستكردنێكی خۆرسكانەیە، بۆیە دەوترێت لەناوەوەی هەموو ئینسانێكدا هونەرمەندێك هەیە».
تیۆرییەكانی ئیستیتیكی:
بۆ ئەوەی خوێنەر بەمەنهەجیانەو جوانترو ڕوونتر لەماهیەتی لەزانستی جوانی تێبگات لێرەدا نووسەر دێت قسە لەسەر تیۆرەكان جوانی دەكات بەشێوازی ریزبەندی تیۆرییەكانی ئیستتییكی دەخاتەڕوو. كەخۆی لەحەوت تیۆرییە دەبینتەوە كەبریتین لەتیۆرەكانی( لاسایكردنەوە... ماركسیزم.. سایكۆلۆژی... سۆسیۆلۆژی... بوونگەرایی... فینۆمینولۆژی واتە دیاردەگەرایی... مۆڕاڵی) نووسەر بۆ هەر تیۆرییەك روونكردن و زانیاری خۆی لەسەر نووسیوە.
زانستی جوانی تەنها یەك لایەن نابینێت، بەڵكو لەچەند لایەنێكەوە رۆچۆتە نێو كایەكانی ژیانی مرۆڤ و سروشت و ژینگەوە بۆ نموونە جوانی ژینگە هەستێكی ئیستیتیكی بەمرۆڤ دەبەخشێت، جوانیی ژینگە پەرە بەپلانی ئەندازیاریی شارەكان دەدات، ئەو رواڵەتانە كاردەكەنە سەر ئەقڵ و رۆشنبیری تاكەكان»
لەبەشێكی كتێبەكەدا لەسەر ئیستیتیكی ناشیرینی (علم جمال القبح) وەستاوە .
بێگومان نوسەر لەڕوانگەی تێز و بۆچونی چەند فەیلەسوف و سۆسیۆلۆژست و شارەزاوە زانستی ناشیرین شەن و كەو كردوە بۆ نمونە رای فەیلوسوفی ئیتاڵی ؛بندیتۆ كرۆچی؛ لەسەر ناشیرینی خستۆتەڕوو: كە»دەڵێت: ئەو شتەی لەسروشتدا جوانە مەرج نییە لەهونەریشدا جوان بێت، یان شتێك كە لەسروشتدا دزێوە مانای ئەوە نییە لەهونەردا جوان بێت، چونكە جوان و ناشیرینی بەپێی زەوق و میزاجی كەسەكان دەگۆڕێن»
بەشی سێیەم : تایبەتە بەتوێژینەوەكانی ئیستیتیكی پەروەردەیی:
پەروەردەو راهێنان و مەشقكردن لەڕێگەی «گەشەپێدانی مرۆیی بەگۆڕینی ئایدیاو هزری تاكەكانەوەیە دروستكردنی بەختەوەری یەكێكە لەسیما دیارەكانی جوانكردنی ژیان»
دیارە یەكێكە لەو بیرۆكانە بۆ جوانكردن و دەستەبەركردنی بەختەوەری و ژیاندۆستی گرنگە مرۆڤ لەئێستادا بژین. لەپەڕەگرافێكدا هاتووە
«ئەو جوانییەی تۆ دەیبنیت ئێستایە، ئەو جوانییانەی تۆ دەیانخەیتەڕوو لەئێستادایە. لەگەڵ ئەو شتانەدا بژی كەئێستا لەبەردەستدایە. ئەوەی ئێستا هەتە.
لەگەڵ ئەو كەسەدا بژی كەئێستا لەگەڵتدایە، چونكە دوای ئەو دەڕوات، یان تۆ دەڕۆیت.
بەو خۆشەویستییە بژی كەئێستا لەبەردەستدایە، خۆشەویستیەكی خەیاڵی كەخەیاڵدانت دروستی دەكات و دەشێت هەر نەبێت، لەئێستای پایزی جوانیدا بژی بەرلەوەی سەرماو سۆڵە و بەستەڵەكی زستان هورۆژمت بۆ بهێنت، لەجوانی و خۆشییەكانی بەهاردا بژی بەر لەوەی گەرمای هاوین گەماڕۆت بدات».
هەروەها تیشك دەخاتە رێكخستنی كاتەكانی ژیان، چونكە پێیوایە گەر رێز لەكاتەكان بگرین چێژ و خۆشی دەبەخشێتە ژیان و «دەڵێت: مرۆڤ بۆ ئەوەی چێژ لەژیانی وەربگرێت، پێویستە كاتەكانی ژیانی رێكبخات، چونكە كات رۆحی گەوردوونە، ناكڕدرێت، هەروەك چۆن نابەخشرێت و ناگەرێتەوە و كات سنودارە، هەموو كارێك كە لەژیاندا دەیكەین پێویستی بەكاتێكە، سودوەرگرتن لەكات تەواوی باردۆخی ژیانمان دەگۆڕێت و دەمانگەێنتە لوتكەی هیواو ئاوات و ئامانجەكانمان و لەژێر سێبەری بەختەوەریدا پشومان پێدەدات..»
فاكتێكی دیكە زانستی جوانی ئەوەیە كە لەفەلسەفەی ئەودیو سروشتدا رۆڵی بیركردنەوەی ئەرێنی كە مرۆڤ بەئاراستەی خۆشبەختی و بیننی جوانی و هەنگاوی تەندروست دەنێت ، كەپێیوایە راستییەك لەزانستی متافیزیكدا هەیە «مرۆڤ ئەگەر بەڕێگەیەكی تەندروست بیربكاتەوە، ئەوا بەڕێگەیەكی تەندروست قسە دەكات و بەڕێگایەكی تەندروستیش رەفتار دەكات،
ئەگەر بەڕێگەیەكی تەندروست رەفتار بكات ئەوا كاردانەوە و بەرچەكرداری هاوسەنگ دەبێت، ئەمەش هەستگەلی هاوسەنگی لێدەبێتەوە، نەك هەستگەلی خراپ بەرهەمبهێنت...»
دواتر دێت ئاماژە هەڵچون و توڕەبوون مرۆڤ دەكات و تەركیز لەسەر دیدی دەلای لاما كەپێیوایە: «رق و توڕەیی باری ئارامی عەقڵت تێكدەشكێنت باشترین بەشی مێشك خاپوور دەكات..»
نووسەر چەند پێوەرێكی بۆ جوانی دیاری دەكات پێیوایە كۆمەڵێك خەسڵەت هەن كە جوانی و هیوا بەژیانی مرۆڤ دەبەخشێت، كەبریتین له( بڕوابەخۆبوون، كاركردن، خاوەنی ئیرادە، تێكەڵاوبوون بەخەڵك.. خوێندنەوە، ئاگاداربوون لەدونیا، خاوەن ئەقڵی خۆت بیت، نوێگەرو داهێنان و زینی روون و نیشتیمانپەروەرو دۆستی ژینگە بیت ..هتد)
لەکۆتا پەڕەگرافی كتێبەكە بەپەنجا رێساكەی یەكتر قبوڵكردن و پێكەوەژیانی ئاشتیانەو دواتریش پێداویستیە بنەڕەتییەكانی مرۆڤ لەڕێگەی نیشاندانی هەڕەمەكەی ماسلۆوە خستۆتەڕوو لەگەڵ چەند وێنەیەكدا كۆتایی بەنووسنی كتێبەكە هێناوە...
