سیروان حەمە رەشید

ئاشکرایە پێشکەوتن و گەشەپێدانی هەر وڵات و گەلێک  پەیوەستە بەکەلەپوری سیاسیەوە،  بێگومان یەکێک لەپایەو رەگەزی  پێشکەوتن و گەشەکردنەش پەیوەستە بەجوڵه و   بەشداری  سیاسی خەڵک  لەپڕۆسەی سیاسی و جۆری پێکهاتە سیاسیەکەی.

 چونکە بەبێ بەشداری خەڵک لەژیانی سیاسیدا  ناتوانین بڵێین فەزاو ژینگەیەکی سیاسیمان تەندروست  و ئازادو دیموکراسیمان هەیە.

بۆیە کاتێک تاک و جڤات  بەهەر هۆیەک بێت لەپڕۆسەی سیاسی و هەڵبژاردن  نائۆمێد دەبن و  دووردەکەونەوە لەبەشداری سیاسی،  گومانی تێدا نییە  وڵات و شەرعیەتی دەسەڵاتدارییەتی رووبەڕووی دۆخ و هەلومەرجێکی ترسناک و ناڕەوایەتی حوکمڕانی و فۆرمێک لەستەمکاری سیاسی و مێگەلی بێ سیستمی سیاسی دەبینەوه.

زانستی سیاسی

هەڵبەتە میتۆدو نەهجی زانستە سیاسیەکانی بەبایەخەوە لەپرسی بەشداری سیاسی و رۆڵی  چین و تووێژەکان و جەماوەر دەڕوانێت، لەئێستادا  مشتومڕو جدەلێک لەنێو هێزه سیاسەکانی هەرێمی کوردستان  لەئارادایەو سەرۆکی هەرێمی کوردستان  مانگی یانزەی ئەمساڵی وەک دوا وادەی  هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دیاریکردووه .

بەشداری سیاسی چییە؟

 هتینکتۆن پێناسەی بەشداری سیاسی دەکات  « دەڵێت: ئەو چالاکیەیە کەهاووڵاتییانی ئاسایی پێ هەڵدەستن بەمەبەستی دروستکردنی کاریگەری لەپڕۆسەی دروستکردنی بڕیارە حکومییەکان، ئەم چالاکییەش بەشێوەی تاک یان گروپ بن، رێکخراو یان خۆرسکی بێت بەردەوام یان پچڕپچڕ بێت، بەشێوەی ئاشتی یان توندوتیژی بێت، رەوا یان ناڕەوا بێت چالاک بێت یان ناچالاک بێت».

بەپێی پێناسەی هتینکتۆن بێت بەشداری سیاسییە بەهەر میکانیزم و رێگەیەک بێت گرنگی بایەخ و لێکەوتەی ئەرێنی بۆ پڕۆسەی سیاسی دەبێت، لەوبارەیەوە  (عادل عەلی) لەکتێبی بەشداری سیاسی» دەڵێت: بەشداری سیاسی بەشێکە لەبەستنی گرێبەستی کۆمەڵایەتی، لایەنەکانی گرێبەسته کۆمەڵایەتیەکەش بریتییە لەدەسەڵات و خەڵک، واتە هەردوولا وابەستەن بەگرێبەستەکەوە لەڕووی ماف و ئەرکەکانەوە، کەواتە جەوهەری تیۆری گرێبەستی کۆمەڵایەتی لەبوونی بەشداری سیاسیدا رەنگدەداتەوە»  بەپێی ئەو ئەرگۆمێنتە بێت پڕۆسەی سیاسی  بێ بەشداری فراوانی خەڵک چینەکانی کۆمەڵگە مانایەکی سیاسی دروستی نابێت، هەروەها (سەروەر حەمە ) لەسایتی پێنوسدا  لەسەر گرنگی بەشداری سیاسی «دەڵێت: دەبینین بەشداریی سیاسی، رەگەزێكی گرنگی پرۆسەی دیموكراتییە ‌و لەگەڵ ئەوەیشدا پەیوەندیی بەشداریی سیاسی بەدیموكراتییەوە، پەیوەندییەكی بەڵگەنەویستە، چونكە دیموكراتی بەجۆرێك لەجۆرەكان مانای ئەو دەرفەت ‌و هەلانە دەگەیەنێ‌ كە بەئەندامانی كۆمەڵ دەدرێت تاوەكو  بەئازادی بەشداری لەو بڕیارانەدا بكەن كە پەیوەستن بەبوارەكانی ژیانیانه‌وه‌، ئامانجی هەرە گەورەی كۆمەڵگەی دیموكراتی ئەوەیە بەشداریی هاووڵاتیان لەپرۆسەی سیاسیی وڵاتدا فراوان بكەن. كەواتە پەیوەندییەكی دوولایەنە لەنێوان دیموكراتی ‌و بەشداریی سیاسیی هاووڵاتیاندا هەیە؛ بەجۆرێك سیستەمی دیموكراتی، رێگه‌ خۆشدەكات كە تاكەكان بەشداریی كارایان لەكۆی  پڕۆسە جۆراوبەجۆرەكانی سیاسیدا هەبێت».

 واتە لەدواجاردا  بەشداری سیاسی ئەو پەیوەندییە زیندووە رادەگرێ کە لەنێوان تاک و سیستمدایە، چونکە بوونی پڕۆسەی سیاسی لەو رووەوە بایەخی هەیە کەدەبێته پردی پەیوەندی و رایەڵەی نێوان خەڵک و حکومەت و گەیاندنی پێداویستی و داخوازییەکانی هاووڵاتی بۆ حکومەت و کاریگەری دانان لەسەر رەفتاری دەسەڵات، گەیاندنی ئەوەی کامە ئەولەیەتی هەیە لای جەماوەر و پاشان فشار خستنەسەر دەسەڵات.

بەرەو هەڵبژاردن

هەڵبژاردن چەمێکێکی گرنگی  کومەڵگای مەدەنییەو بەشداری کاراو کاریگەرانەی هاووڵاتییانە لەپڕۆسەی سیاسی و بەڕێوەچوونی دەسەڵات و هەڵبژاردنی دەزگا بڕیاردەرەکانی وڵاتدا کەداڕێژەری سیاسەت و ستراتیژە فراوان و دڕێژخایەنەکانییەتی.  کۆمەڵیک هۆکار هەن کەخەڵک هیچ متمانەیەکیان بەپڕۆسەی سیاسی و هەڵبژاردنەکان نەمێنێت.

یەکەم- هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان بەشێوازێکی ئاسایی و سروشتی ئەنجام نەدراوە، بەڵکو هەڵبژردنەکان پڕبوون لەساختەکاری و نەبوونی ئازادی  دەنگدان بەتایبەت لەنێو هێزە چەکدارەکاندا.

دووەم- هەڵبژاردنەکان لەکات و ساتی خۆیاندا نەکراون بەبیانوی نابەجێ تەمەنی خولەکانی پەرلەمان درێژکراونەتەوە.

سێیەم- بەشی زۆرەکەی ئەو کاندیدو لیستانەی دەرچون و بوونەتە پەرلەمانتار لەئاست خواست و داواکاری خەڵکدا نەبوون.

چوارەم- پەرلەمان لاواز بوو  و نەیتوانی رۆڵی کارا  ببینێت و دەوری زۆر لاوەکی بینیوە.

 پێنجەم-  خوڵ و دواخولی هەڵبژاردن  ژیان و گوزەرانی خەڵک خراپتر بوو و قەیرانەکانی حوکمڕانی زیاترو قوڵتر بوونەتەوە.

هەڵبژادن و متمانەی دەنگدەر

 گەر سەرنجێکی خێرا لەهەڵبژاردنەکەی «10-10-2021»   ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بدەین رێژەی دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان رێژەیەکی ئێجگار کەم لەخەڵک بەشداری دەنگدانیان کرد،  بەجۆرێک دۆخێکی نەرێنی بۆ پڕۆسەی سیاسی دروستکرد بەوەی کەخەڵکی هیچ چەشنە هیواو بڕوایەکیان بە دەسەڵات و هێزە سیاسیەکانی هەرێم نەماوە،

لەکاتێکیشدا   لەچەند مانگی داهاتودا هەرێمی کوردستان لەبەردەم هەڵبژاردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەماندایە، هاوکاتش دڕدۆنگی قوڵی نێوان یەکێتی و پارتی و  ناسەقامگیری دۆخی سیاسی و ئابووری و خراپی ئەدای حوکمڕانی  و گەندەڵی زۆرەو   دابەشکردنی هەرێم بەسەر دوو  ناوچەی سیاسی نادروستدا تادێت خەڵک لەبەرامبەر دەسەڵات و کۆی پڕۆسەی سیاسیدا نائومێد و هیچ متمانەی  بەهەنگاو و کردارێکی حکومڕانی و ئایندەی خۆی نەماوە بەتایبەت یەکێتی و پارتی بەگشتی بەهێزە سیاسیەکان ، هەروەها لەبەرامبەر توڕەیی و نیگەرانییە قوڵەکانی هاووڵاتیاندا بێباک و خەمساردن،  ئێستاکە زۆر بەڕوونی دابڕان و دەلاقەی نێوان خەڵک و دەسەڵات دەبینن.

مەودای چاکسازی و پرسی متمانە

هەرچەندە هیچ دەرفەتێکی وەها بۆ چاکسازی و گۆڕانکارێ ئەرێنی لەبەردەم دەسەڵات و هێزە سیاسییەکاندا نەماوەتەوەو تادێت لەوادەی هەڵبژاردن  نزیک دەبینەوە، بەڵام  هێزە سیاسییەکان متمانەی خەڵکیان لەدەستداوە، جەماوەر خۆی بەدڵشکاو و هیوابڕاو دەزانێت، بۆیە بەوپێیە بێت بەشداری خەڵک لەهەلبژاردنی داهاتودا زۆر کەم دەبێت و هەڵبژاردن هیچ لەدۆخی خراپی  هەرێم وخەڵک ناگۆڕێت، بۆ ئەوەی متمانەی خەڵک بەپڕۆسەی سیاسی و بەشداری لەهەڵبژاردنەکاندا، لێرەدا گرنگە  دەستکاری سیستمی حزبایەتی  بکرێت ئەو مۆدێلە  بەهەموو ناشیرینەکانیەوە بەمێژوو بسپێرێت، سەرلەنوێ  ژیانی حزبایەتی گۆڕانی بونیادی و بنەڕەتی بەسەردا بێت..  تاهیواکان بۆ خەڵک بگەرێتەوەو بەشداری سیاسی لەهەموو ئاست و بوارەکاندا کارا بکرێتەوەو رووحی نیشتیمان و فەزیلەتگەرای بۆ حوکمڕانی و پرۆسەی سیاسی دەستەبەربکرێت، نائومێدو رەشبینی و رەزیلەتی سیاسی  کۆتایی پێهنرێت،،

سەرچاوە:

1-بەشداری سیاسی چەمک و گرفتەکان- عادل عەلی

2-هاووڵاتیان و هەڵبژاردن- پەیمانگای کوردی بۆ هەڵبژاردن.

3-وتارێکی «سەروەر حەمە» سایتی پێنوس.