هیوا غفور شێخ پاڵەوانی

كتێبی (حەسار و سەگەكانی باوكم)، رۆمانێكی قەبارە مام ناوەندی نوسەر و رۆماننوس شێرزاد حەسەنە، لە ساڵی 1998 وەرگێڕدراوە بۆ زمانی فارسی و لەو ساڵەدا كۆماری ئیسلامی ئێران رێگەی نەداوە بە زمانی فارسی بڵاو ببێتەوە، پاش شەش ساڵ  و بە سانسۆرێكی زۆرەوە، لە ساڵی 2004 لە ئێران چاپ و بڵاوبووەتەوە. دواتر بۆ جاری دووەم رێگە لە بڵاوبونەوەی گیراو لەماوەی تەنها ساڵێك دا لە ئێران كە مۆڵەتی چاپیان پێدابوو، شەش جار چاپكراوەتەوە. دواتر بۆ ماوەی سیانزە ساڵ مۆڵەتی چاپكردنەوەی لێدەسەنرێتەوە. ئێستا پاش سیانزە ساڵ جارێكی تر بە سانسۆرێكی زۆرەوە، دووبارە لە ئێران مۆڵەتی چاپیان پێداوەتەوە، لەم چاوپێكەوتنە تایبەتەدا، مەریوان هەڵەبجەیی، وەرگێڕی رۆمانی (حەسار و سەگەكانی باوكم) بە وردی باسی ئەم كتێبەو رێگرییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەكات سەبارەت بەم كتێبە.

هاوڵاتی: بیرۆكەی وەرگێڕانی ئەم كتێبە بۆ زمانی فارسی  چۆن لەلات گەڵاڵە بوو هەروەها چۆنیەتی قەدەغەكردنی لەلایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، روونبكەرەوە؟
مەریوان هەڵەبجەیی: من لەتەمەنی 18 ساڵیدا لە ساڵی 1998 دا، ئەو ساڵانە لە تاران ئەژیام، یەكەم وەرگێڕانی من (حەسار و سەگەكانی باوكم بوو) لە ساڵی 1997 لە سەفەرێكمدا هاتم بۆ شاری سلێمانی لەوێ‌ مۆڵەتم لە مامۆستا شێرزاد حەسەن وەرگرت و داوام لێكرد مۆڵەتم بدات ئەو كتێبە وەربگێڕمە سەر زمانی فارسی، ئەگەر ئاستەكەی پێ باش بوو و دای بە خەڵكانی تر و خوێندیانەوە، موافەقاتێك بكەن. دیارە ئەو كاتە من لەبەرئەوەی تەمەنم كەمبوو ،  بەكۆمەڵی فلتەردا بڕوات بۆ ئەوەی رەزامەندی ئەو وەربگرم و دواتر چاپی بكەم. دیارە كە تەواوم كرد و وەرمگێڕا، پێش چاپ كۆمەڵێك وەرگێڕی بەناوبانگ و نووسەر و رەخنەگر خوێندویانەوە زۆر پێی سەرسام بوون و زۆر پێیان باشبوو، زۆریان پێخۆشبوو كە شتێكی واهەیە، لە ئەدەبی كوردیدا، دیارە ئەوان هیچ شتێكیان لەسەر ئەدەبی كوردی نەبیستبوو جگە لە شیعر وەك شیعرەكانی شێركۆ بێكەس و عەبدوڵا پەشێو و رەفیق سابیر  و یەك دوو شاعیر دواتر لەتیف هەڵمەت ئەوانی تریش هەبوون لە بڵاو كراوەكاندا بینیبویان. دیارە ئەو كاتە هیچ كتێبێكی كوردی بە فارسی نەبوو و بڵاونەبوو بویەوە سەبارەت بە ئەدەبی نوێی كوردی. لەبەرئەوە ئەو كتێبە كە بینییان وەرگێڕدراوە بۆ فارسی وەكو راچڵەكانێك وابوو، زۆر خۆش بوو بەلایانەوە. لەیەك كاتدا یەك شت بۆ من و بۆ ئەوانیش زۆر ناخۆش بوو، ئەوە بوو پێیان ئەوتم تۆ ساڵانیكی زۆر ژیانت هەر لە ئێراندا بووە هەموو هێڵەكانی سانسۆر لەم وڵاتە ئەزانی، چۆن هاتووی ئەم كتێبە زۆر جوانەت هەڵبژاردووە. ئەبێت دڵنیابیت بەداخەوە ئەم كتێبە بەهیچ شێوەیەك لە ئێراندا چاپنابێت،چونكە زۆر لە هێڵە سورەكانی ئەمانی تێپەڕاندووە. من لە پێشەوە ئەبوو ئەوەم بزانیایە، كە من ئەم كتێبە وەردەگێڕمە سەر  زمانی فارسی، بەڵام لەوەیە بۆ بیست ساڵی دوایی چاپبێت یان لەدەرەوە ئێران بە زمانی فارسی چاپی بكەم یان لەشوێنێكی تر .

هاوڵاتی: ئەو كتێبە لە ساڵانی هەشتاكاندا نووسراوە، بەڵام شێرزاد حەسەن لە ساڵی 96 چاپی دەكات، تۆ ئاگاداریی ئەوەبویت، كە لەسەردەمی حكومەتی بە عسیشدا ئەم كتێبە مۆڵەتی چاپیان پێنادا ئەگەر تەواو بوایەو ئامادەبوایە بۆ چاپ؟

مەریوان هەڵەبجەیی: بەڵێ‌ ، ئەو كارە لە بونیادەوە مامۆستا شێرزاد خۆی لە هەشتاكاندا دەستی پێكردووە كۆتایی هەشتاكان بووە، دواتر مەعلومیش بووە ئەگەر ئەو رۆمانە لەسەردەمی بەعسدا تەواویش بوایە بدرایە بە چاپ چاپنابوو، لەبەرئەوەی بەعیسیش ئەو كاتە سانسۆری لەسەر شتەكان هەبوو، سانسۆرێكی زۆر خراپ و كوشندەبوو، دواتر لە ساڵی 96 چاپ بوو، بەڵام رۆمانەكە خۆی زووتر نوسرابوو. لەبەر ئەوە هەرواش دەرچوو كاتێك دەزگای (چەشمە) گەورەترین و  بەناوبانگترین چاپ و بڵاوكراوەی ئێرانە لەماوەی چل ساڵی پێشوودا، قبوڵی كرد و ستایشیان كرد ئەوانیش هەمان شتی نووسەرەكانیان پێوتمەوە لەبارەی سانسۆری كتێبەكە بەڵام نە ئەكرا بوەستین. كتێبەكەمان دا پێیان و شارەزاكانیان سەیریان كرد و بە پرۆسەیەكدا تێپەڕی و ناردیان بۆ مۆڵەتی چاپ و ئیدارەی سانسۆری وڵات رەتیانكردەوە، وتیان كتێبێكی نائەخلاقییەو نایاتەوە لەگەڵ پێوەرەكانی ئەم وڵاتە، هێڵی سوری زۆر تێكشاندووە.

هاوڵاتی: بۆچی ئەم كتێبەیان رەتكردەوە؟ ئەو هێڵە سورانە چی بوون، كە پێانوابوو، بەزێندراوە لەم رۆمانەدا؟
مەریوان هەڵەبجەیی: ئێران وڵاتێكی ئاینییە دەیەوێت ئاین پەیڕەو بكات، نابێت هیچ شتێك لەسەر و ئاینەوە بێت ، دەبێت ئاین پیرۆز بێت و ناكرێت رەخنەی لێبگیرێت. رۆمانەكەش وەك دەزانی بەشێكی زۆری رەخنەیە لە ئاین و باوكسالاریی و ئەو ستەمكارییەی ژنان. مناڵەكان بە باوك و كوڕەوە لە ژێر ستەمی باوك سالاریدا دەچەوسێندرێنەوەو پاساوی ئاینیت بۆ دێنێتەوە، دیارە تێمایەكی تری ئەسڵی رۆمانەكە قسەكردنە لەسەر پرسی شۆڕش و راپەڕاین . ئەم رۆمانە تەنها رەخنە لە رادیكالیزمی دینی وئاینی  نییە، بەڵكو زیاتر رەخنەشە لە پرسی شۆڕش و پرسی راپەڕین و گۆڕانكارییەكان. بەداخەوە یەكێك لە سانسۆرەكان ئەوەیە دێڕێك یان دوو دێڕ لە شانۆی ماراسادی تێدایە، كە خۆی لە ئینگلیزییەوە وەریگێڕاوەتە سەرزمانی كوردی و لە پێشەكی رۆمانەكە بڵاویكردوەتەوە. دیالۆگێكی نێوان مارا و سادە، كە لەوێدا :(ساد) بە (مارا) دەڵێ:
+مارا...بەندیخانەكانی نێوزاتی مرۆڤ، گەلێ‌ لە زیندانە تاریك و بەردینەكان ناخۆشتر و تەنگترە، تاوەكو هەر ئاواهی داخراوبن، هەموو شۆڕشێكی ئێوە دەبێ‌ بە زیندانی... هەر هەڵگەڕانەوەیەك كە دەبێ‌ جارێكی دیكە لەلایەن بەدخووەكان بڕمێ‌ و داڕووخێتەوە.
 یەكەم جار وتیان دەبێت ئەوە لادەی كە دوای پێنج ساڵ مۆڵەتی پێدرا لەسەردەمی خاتەمی دا، هەروەها بۆ جارێكی تر قەدەغە كرایەوە، كە 13 ساڵی پێچوو.
بەداخەوە 20 ساڵ زیاتر تێپەڕیوەو تا ئێستاش ئەم رۆمانە نەكراوە بە عەرەبی ئەم شاكارەی كورد، كە هەر ئەوكات  ئەو رەخنەگرانەی وڵاتی ئێران پێش ئەوەی چاپبكرێت، وتیان ئەمە شاكارێكە ئەكرێت لە كتێبخانەكانی دونیادا بدرەوشێتەوە نەك تەنها لە ناو میلەتانی رۆژهەڵاتدا. رۆمانێك 80 لاپەڕەیە لەوەیە 80 رۆژی نەوێت ئەگەر وەربگێردرێتە سەر زمانی كوردی. بەداخەوە نەكراو نەبوو.

هاوڵاتی: هۆكارێكی تری قەدەغەكردنی ئەم رۆمانە بەدەر لە رۆمانەكە وتارێكیشی لەگەڵ دایە كە شێرزاحەسەن خۆی نوسیویەتی لە كۆنگرەی نوسەرانی جیهان لە 1997 خوێندویەتییەوەو ئەو وتارەش لێی سانسۆر كرا؟

مەریوان هەڵەبجەیی: بەڵێ‌، خۆی حەوت لاپەڕەی لێ‌ سانسۆر كرابوو هەم لە رۆمانەكە، هەم  لەو وتارە درێژەی كە نزیكەیی 30 لاپەڕە دەبێت لەناو كتێبەكەدا دامنابوو ئەو وتارە، كە شێرزاد حەسەن لەكۆنگرەی نوسەرانی جیهان لە فینلەندا لە ساڵی 1997 خوێندییەوە بە ناوی (وەڵامێكی تازە بۆ پرسیارێكی كۆن) كە ئەو وتارە بۆ خۆی شاكارێكە كە جیهانبینییەكی كامڵ و قوڵی شێرزاد حەسەن لەو وتارە دەبینیتەوە. وتارەكەش زۆری لێ‌ سانسۆر كرابوو كە باس لە ژێر دەستەیی زمانی كوردی دەكات لەلایەن ئەو چوار وڵاتەی كە كوردی لێ دەژێت و سەركوتكەر بوون بەسەر ئێمەدا وەكو كورد هەروەها رەخنەی شێرزاد خۆی بۆتاكی كورد لەوتارەدا رووندەبێتەوە وەك چۆن لە رۆمانەكەشدا هەیە. من ئەو وتارەم بەدەستنوس وەرگرت كە تازە لە فیلەندا گەڕابووەوە.

هاوڵاتی: هۆكاری قەدەغەكردنی بۆ جاری دووەم چی بوو، چۆن یەكەمجار رێگەیان دا بڵاوبكرێتەوە ، دواتر جارێكی تر قەدەغەیان كردەوە؟
مەریوان هەڵەبجەیی: لەسەردەمی محمد خاتەمی وەزیرێكی رۆشنبیری بەناوی عەتا عوڵای موهاجیری كە خۆی رۆماننوسیش بوو، ئێستا هەڵاتوەو لە دەرەوەی ئێرانە تا رادەیەك دەستكرانەوەیەك هەبوو، لەبەر ئەوە بوو بە سانسۆركردنی ئەو چەند لاپەڕەیەشەوە هێشتیان چاپبێت، سانسۆرەكە لە بابەتەكانی ئاین و سیاسەت و سێكس بوو سانسۆرەكان لەو قەوارەیەدا بووە لە كتێبەدا. دواتر كە خاتەمی نەما ئەحمەدی نەژاد هات. ئێران گەڕایەوە بۆ سەرەتاكانی سەردەمی شەڕی ئێران عێراق و بگرە زۆر خراپتر لە رووی سانسۆرەوە. سانسۆرێكی ترسناك روویدا، كتێبەكە هەر سوتاو  بەزوویی كۆكرایەوە، لە كتێبخانەكاندا قەدەغەكرا وەكو كتێبێكی غەیرە ئەخڵاقی و ناتەندرووست ناوی دەركرد و بەڵكو هەندێ كێشەشی بۆ من درووستكرد، من ناچاربووم لەو كاتانەدا ئێران جێبهێڵم، كە رەنگە باش نەبێت لێرەدا هەموو وردەكارییەكانی باسبكەم. دواتر من ئەچووم بزانم چ شتێك بوە هۆی ئەوەی كە مۆڵەتی لێبسەنرێتەوە كە خۆی مۆڵەتی فەرمی هەبووە؟ دواتر زانیم كە سكاڵای لەسەرە لەلایەن هێزێكی سەربازی گەورەی ئەو وڵاتەوە، هێزێكە هەموو شتێكی ئەو وڵاتەی بەدەستەوەیە، دیارە پێشتر دەزگایەكی ئەو وڵاتە سكاڵای كردبوو.دواتر دەزگای بڵاوكردنەوەكەشیان داخست كە ئەم كتێبەی منیان چاپكردبوو. من لەو كاتەیە بووم بە قوربانی، چونكە چەند كتێبێكی ترم لەگەڵ ئەو دەزگایەدا هەبوو بۆ چاپ و بڵاو كردنەوە وەك دواهەمین هەناری دونیا، ئێوارەی پەروانە، مولازم تەحسین و شتی تریشی فەرهاد پیرباڵ، گەڕەكی داهۆڵەكانی شێرزاد حەسەن، زۆر شتی تریش كە وەرمگێڕابوو، لەلای ئەم دەزگای بڵاوكردنەوەیە بوو، كە دەزگایەكی گەورەبوو زۆربەی رۆماننوسە بەناوبانگەكان لێرە كتێبەكانیان چاپ دەكرد. ئیتر ئەو ماوەیە من بێ‌ كتێب مامەوە ئێرانم جێهێشت.

هاوڵاتی: واتە سەردەمی سەرۆكایەتی حەسەن رۆحانی، باشتر بوو وا دوای سیانزە ساڵ رێگەیان داوە بە چاپدانەوەی، ئایە دوو بارە لێی سانسۆركراوەتەوە، یان بێ‌ سانسۆر چاپ دەكرێت؟

مەریوان هەڵەبجەیی: سەردەمی رۆحانی كە لە چاو هەشت ساڵی سەرۆكایەتی ئەحمەدی نەژاد كەمێك باشترە، ناڵێم زۆر باشە. من لەماوەی ئەو سیانزە ساڵەدا هەر هاتووچۆی وەزارەتی رۆشنبیریم كردووەو دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەكەش هەر هاتوچۆی كردووە تا مۆڵەتی چاپكردنی بدەن، كە من لەو پێناوەدا ئازاری زۆرم چەشتووە، ئاواتە خوازبووم بێ‌ سانسۆر مۆڵەتی چاپی بدەن، بەڵام بەداخەوە نەیان هێشت. ئەگەر سیانزە ساڵەكە ببێتە سی ساڵیش نەیان دەهێشت بێ‌ سانسۆر چاپبكرێت لەبەر ئەوە ناچاربووم ئەو چەند لاپەڕٍەیە كەهەرچەندە زیان ئەدا لە رۆمانەكەش لای بەرم. واتە بەلابردنی چەند لاپەڕەیەك و دەستكاریكردنی رستەكان كە زۆر مانا نەگۆڕێت و رۆمانەكە زیان گەورەی بەرنەكەوێت و لایەنی هونەری رۆمانەكە بمینێتەوە، بەوشێوەیە چارەسەرم كرد. بەڵام لەبەر ئەوەی لەسەردەمی خاتەمی یەك ساڵ لە بازاڕدا بوو شەش جار چاپكراو  كرا بە شانۆ و لە چەند شارێك. زۆرشتی لەسەر نوسرا دوو بەرامبەریی ئەوەی من هەر بەرێكەوت بینیومە زیاد لەسەد رۆژنامەو گۆڤار  هەیە من ناتوانم لەماوەی بیست ساڵدا چاودێری هەمووی بكەم، بەڵام ئەوەی من بە رێكەوت چاوم پێكەوتووە لەبەرئەوەی من ئابوورییەكم نییە هەموو رۆژنامەو گۆڤارەكان بكڕم، زیاد لە دوو بەرامبەرەی لاپەڕەی رۆمانەكەیە و رەخنە لە ستایشی رۆمانەكە نوسراوە وەكو شاكارێك تەماشا كراوەوە، ناچار بووم رازیبم بە سانسۆرەوە چاپبكرێت.