سەردار عەزیز

بۆ یەكەمجار ئێران وادەی ٢٢ی مانگی ئەیلولی داناوە بۆ داخستنی بارەگاكانی حزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵات لە باشور. لە هەمانكاتدا ئێران بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە، لەگەڵ حكومەتی عێراقدا رێكەوتوە. رێكەوتنەكە لەچەند خاڵێكی سەرەكی پێكدێت كە هەمووی پەیوەستە بە كوردستانەوە، نوێنەراتی هەرێم تیایدا بەشدارە، بەڵام لایەنی سەرەكی نیە. ئەم جۆرە مامەڵەیە دەرخەری كۆمەڵێك لەخەسڵەتی نوێیە لەپەیوەندی ئێران و عێراق و كوردستان. وەك لێكۆڵەری ئێرانی حەمیدڕەزا عەزیزی، لەخانەی بیری كلینگەدێل پێی گوتم، ئێران كێشە دروستدەكات و عێراق دەكاتە بەڕێوەبەری. مەبەستی ئێران لەم رووەوە زیاتركردنی دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندە لەهەرێم، بەتایبەتی لە بوارەكانی ئاسایش و پاراستنی سنوردا. بەتایبەتی كە ئەم حكومەتەی عێراق بۆ ئێران وەك دەرفەتێكە چونكە یەكەمجارە حكومەتێك هەیە كە بەتەواوی سەر بەئێرانە. ئەو كەسەی لەلایەن عێراقەوە دانراوە بۆ سەرپەرشتی پرسەكە، راوێژكاری ئاسایشی حكومەتی عێراقی قاسم الاعرجییە. قاسم سەر بەجەماعەتی بەدرە، لەئێران ساڵانێكی زۆر ژیاوە، كاری ئیستخباراتی زۆری لەگەڵ ئێرانییەكاندا كردووە، فارسیزانەو هاودیدی دونیابینی ئێرانە بۆ ناوچەكە.

 ئێستا سەرقاڵی كارێكم بەزمانی ئینگلیزی لەسەر ئەم پرسە. لێرەدا دیدی خۆم بەپوختی دەخەمەڕوو. رایەكان لەسەر ئەوە كۆكن، كە ئێران ئەمجارە لەسەر ئەم پرسە زیاتر جیددیە. هەردوو یەكێتی و پارتیش و ئەوانیتریش جەخت لەجیدیی بوونی ئێران دەكەنەوە. هۆكاری جیدیی بوونی بۆ دۆخی لاوازی كورد دەگەڕێتەوە لەناو خۆیداو لەبەرامبەر بەغدادا. جگە لەدانانی مەوعید بۆ ئەنجامدانی كارەكەی، ئێران ئەمجارە لەڕێگای بەغداوە زیاتر فشار دەكات. هەندێك هۆكاری ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە كە حكومەتی ئێستای بەغدا زۆر زیاتر سەر بەئێرانەو، ئەمەش وەها دەكات كەكارئاسانی بكات بۆ ئێران لەم بوارەدا.

ئەم دۆخە وەها دەكات كەهەندێك فشارەكان وەها ببینن كەبەشێكە لەپرۆسەی زاڵكردنی عێراق بەسەر كوردستاندا. ئەوەی بۆ من جێگای سەرنجە بۆچی ئێران بەم كارانە هەڵدەستێت لەكاتێكدا بە رای زۆر لە كەسانی نزیك لەهێزە رۆژهەڵاتییەكان، ئەو هێزانە كاریگەریی و مەترسییان نیە لەسەر ئێران. بۆچی ئێران فشار لەسەر یەكێتی و پارتی دەكەن كە بە باشی ئەم پرسەیان بۆ بەڕێوەبردوە، هەتا ئێستا؟

حەمیدڕەزا پێی وایە ئەمە بەشێكە لەئەوەی لای ئێرانییەكان پێی دەوترێت، هەوڵدان بۆ تەوقكردن. ئەم پرسە زۆر ئاڵۆزە، لێرەدا بەكورتی لەسەری دەوەستم، چونكە بەشێكی ئێجگار كاریگەریی داڕشتنی دونیابینی و سیاسەتی دەرەوەی ئێرانە. پرسی تەوقكردن سەرەتای دەگەڕێتەوە بۆ هاتنی ئەمریكا بۆ عێراق، لەو كاتەوە ئێرانییەكان و زۆرێك لەشرۆڤەكارانی چەپی رۆژئاوایی ئەم چەمكە بەكاردەبەن، گوایە ئەمریكا هەوڵدەدات كە ئێران تەوقبكات.

لەئێستادا ئەم پرسە زیاتر ئیسرائیل لەپشتیەوە دەبینرێت، بەتایبەتی پاش رێكەوتنی ئەبراهام لەنێوان وڵاتانی كەنداوو ئیسرائیلدا. بەڵام لەڕاستیدا بۆ من ئەم پرسی تەوقكردنە، زیاتر لەئەفسانە دەچێت. لەم روانگەیەوە بۆ زیاتر رەگی لە چەمكێكی تر یان دونیابینییەكی تری ئێرانییدا هەیە كە مەزڵومیەتە. خۆی چەمكی مەزڵومیەت رەگی قوڵی لەدونیابینی شیعەدا هەیە. بەڵام لەپاش كۆماری ئیسلامی چووە ئاستێكی ترەوە. بیرمەندی هیندی ئەمریكی هۆمی بابا، لەپێشەكیەكی كتێبی ئازارچەشتوانی سەر زەویدا، ئەم پەیوەندییە زیاتر دەردەخات. لای بابا، سەحوەی شیعە لەشەستەكان و حەفتاكان بوو بەبنەمای شۆڕشی ئیسلامی ئێران، ئەو تێزەی كە خومەینی پەرەی پێدا لەبنەڕەتدا تێزێكی ماركسییە، كە هەروەها لەبزوتنەوەكانی ئازادیخوازی دونیای سێدا بوونی هەیە.

ئەوەی كاری بنەڕەتی ئەمەی كرد، عەلی شەریعەتی بوو، كە ئەو رۆژگارەی لەپاریس خوێندكاربوو فانۆنی خوێندەوە و پاشان ئازار چەشتوانی سەر زەوی وەرگێڕایە سەر زمانی فارسی. بەدیدی بیرمەندی فەرەنسی جیل كەپێل شەریعەتی جیاوازی نێوان چەوسێنەرو چەوسێنراوی گۆڕی بۆ چەمكی قورئانی موستەكبەرین و موستەزعەفین. بەمجۆرە تیورەی ململانێی چینەكان بوو بە بەشێك لەخیتابی ئیسلامی.

كورد واتەنی ئەم راوە رێویەم بۆیە كرد هەتا پاشخانی چەمكی تەوقدراو و تەوقدان روونبكەمەوە. بە رای من تەوقدان شێوازێكی تری چەمكی مەزڵومیەتە. ئێران لەئێستادا تەوق نەدراوە، بەڵكو وڵاتانی وەك پاكستان و ئەفغانستان و ئاسیای ناوەند و عێراق جگە لە ئازەربایجان هەموو پەیوەندییان باشە یان باشترە لەپەیوەندییان لەگەڵ ئەمریكادا. وڵاتانی كەنداو، هەوڵی تەوقدانی ئێران نادەن بەڵكو زیاتر لەئەوە دەترسن ئێران تەوقیان بدات لەغەزە و عێراق و یەمەنەوە. هەروەها وڵاتانی وەك قەتەر، عوممان، یەمەن، پەیوەندییان لەگەڵ ئێراندا هەیەو سعودییەش لەئاشتیدایە و هەڵكشانی چین پشتیوانی ئێرانی تۆكمەتر كردوە.

بۆیە بانگەشەی تەوقدان دەربڕی ئەو دۆخەیە كە ئێران نایەوێت رێگریی لێبكرێت لەوەی كە دەیكات لەناوچەكە.

بەڵام رەهەندێكی باسنەكراو لەم پرسەدا هەیە، ئەویش پرسی تەنگەبەری زەنگەزورە، كە ئێران و ئەرمینیا و ئازەربایجان پێكەوەدەبەستێت. ئەگەر ئازەربایجان بتوانێت دەستی هەبێت بە سەر ئەم تەنگەبەرەدا، ئەوا توركیاو ئازەربایجان راستەوخۆ پێكەوە گرێدەدرێن، ئێران لەناوچەكە دادەبڕێت، ئازەربایجان چێگای ئێران دەگرێتەوە بۆ سەرچاوەی وزە بۆ توركیا.

ئێران لەمیانەی پۆلێنكردندا دەچێتە خانەی ئەو وڵاتانەی كە بەخاوەن دەسەڵاتی مامناوەندی دادەنرێن. دەسەڵاتی مامناوەندی، دۆخێكە كە بەئاسانی ئەوانیتر، بە تایبەتی زلهێزەكان، ناتوانن بیانخەنە نێو پلانەكانیان، بەڵام بە تەنهاش ناتوانن ستراتیژەكانیان فەراهەم بكەن. بۆیە ئێران زیاتر بەدوای دەرفەتدا دەگەڕێت، بۆ سەپاندنی ئامانجەكانی. هەرچەندە ئێران لە ئەدەبیاتیدا خۆی بە وڵاتێكی زلهێز دەبینێت و هەمیشە خۆی بە رابەرێك بۆ زلهێزەكان لەقەڵەمدەدات. ئەم دۆخە بەشێكە لە وەهم و غروری باڵای ئێرانی.

بەڵام ئێستا ئێران زیاتر خەمی ناوخۆی وڵاتیەتی هەتا چەسپاندنی هەژمۆنیەت. هەڕەشە بۆ سەر پارتەكانی رۆژهەڵات زیاتر سیمبولیكە بۆ گەیاندنی پەیام بۆ ناوەوە. بەم پێیە ئێران لەم هەنگاوەیدا چەند ئامانجێك دەپێكێت: یەكەم، سودبینین و بەكاربردنی دەوڵەتی عێراقی، درێژەدان بەسیاسەتی تەوقدان و مۆژەڵەكردنی زیاتری پارتی و یەكێتی، لەمیانەی كۆتاییهێنان بەفیدرالیەتی عێراق و بەناوەندكردنی زیاتری.

بەڵام ئەو رەهەندەی كە زیاتر رەنگە بۆ ئێرانییەكان جێگای بایەخ بێت، كشانی زیاتری دەسەڵاتی توركیایە بۆ كوردستان. توركیا وڵاتێكی تری مامناوەندەو بەدوای ئەجیندای هەرێمی خۆیدا دەگەڕێت. ئێران و توركیا، دوو وڵاتی خاوەن پاشخانی ئیمپراتۆرین و وەك دوو ناوەند مامەڵە لەگەڵ یەكتردا دەكەن. بەم پێیە هەرگیز راستەوخۆ بەركەوتن ناكەن لەگەڵ یەكتردا، سنورە راستەوخۆكانیان بەهێمنی دەپارێزن. بەڵام بەپرۆكسی، یان لەڕێگای هێزی ترەوە، لە جێگای تر ركەبەری یەكتر دەكەن. لەهەمانكاتدا زۆرجاریش هاوكاریی و پشتیوانی یەكتر دەكەن، بۆ نمونە زۆرجار روویداوە، بەهەماهەنگ هێرشیان كردوەتەسەر خاكی هەرێمی كوردستان. هێزی كوردی رەنگە لەتوركیا و ئێران بە هاوكێشەی دۆست و نەیار مامەڵە بكات، كەجۆرێكە لە ساویلكەیی و كاڵفامی سیاسی، بەڵام ئێران و توركیا وەك ئامراز بۆ ئیدارەدانی پەراوێز مامەڵە لەگەڵ هێزە كوردییەكاندا دەكەن.

دوا رەهەند كە رەنگە جێگای بایەخ بێت، زلهێزە، كەئەمریكا و هاوپەیمانانی و چین دەگرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی من، ئەمریكا پەیوەندییەكی زۆر لاوازی ئاست نزمی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیدا هەیە، بەبێ جیاوازیی. لەسەردەمی ئۆبامادا، وەك پەیامێك كە ئەمریكا ئامانجی گۆڕینی رژێم نیە، ئەمریكا هەموو دیدارەكانی لەگەڵ ئۆپۆزسیونی ئێرانیدا سڕ كرد، ئەمە لەسەردەمی ترەمپیشدا درێژەی هەبوو. ئێستا دەلاقەیەكی بچووك كراوەتەوە، بەڵام كاریگەری ئەوتۆی نیە. پەیوەندییەكانم لەواشنتۆن و هەولێر پێم دەڵێن كەسەرباری ئەوەی كەئەمریكا رێگا بە لۆبییكردنی هەندێك هێز دەدات، بەڵام بەهیچ جۆرێك بەشێك نیە لەئەولەویەتی. لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان زۆر هەوڵی پەیوەندی دەدەن لەگەڵ ناوەندی نێودەوڵەتیدا، بەڵام هەوڵەكانیان بێ دەرئەنجامە.