زاگرۆس هیوا

پاش تێپەڕبوونی دە ساڵ هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق بەڕێوەچوو و ئەنجامە بەراییەکان دیار بوون. بێگومان کاتێک کە راستی سیاسی عێراق لەبەر چاو دەگرین، دەبینین کە هێز و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان و عێراق و تەنانەت هێزە هەرێمییەکانیش بە چاوی هەڵبژاردنی گشتی سەیری ئەم هەڵبژاردنە دەکەن و بە گوێرەی ئەنجامەکانی نەخشە ڕێ داهاتووی خۆیان دیاری دەکەن.

ئەوەی لێرەدا گرنگە هەڵوێستی هێز و لایەنە کوردییەکان و بەتایبەت هەڵوێستی گەلەکەمانە سەبارەت بەم هەڵبژاردنە. بەلەبەرچاوگرتنی ئەو هەموو کێشە و ماڵوێرانییەی کە لە ئەنجامی پەلامارەکانی داعش و سیناریۆی ریفراندۆم و شکستی سیاسەتی کلاسیکی کوردی بە سەر گەلەکەمان لەم ناوچانەدا هاتووە، بەر لە هەموو شتێک پێویستە ئەوە بڵێین کە ئەوەی سەرکەوت و پێویستە وەکو براوە و قارەمانی ئەم قۆناخە سەیری بکرێت ئیرادەی خۆڕاگری و هەڵوێستی نەتەوەیی و نیشتمانپەرورەی گەلی کورد بوو کە وێڕای هەموو کۆمەڵکوژی، داگیرکاری و خیانەت و گوشاری سیاسی و سەربازی پەیامی خاوەن دەرکەوتن لە خاک، کەلتوور و مێژووی خۆی بە هەموو لایەک گەیاند و باری نالەباری هەموو هێز و لایەنە کوردییەکانی بە دڵێکی فراوانەوە گرتە سەر شان و راستی کردەوە.

لەم رووەوە ئەم هەڵوێستەی گەلەکەمان شایستەی رێز و پیرۆزییە. ئەم هەڵوێستەی گەل پەیامێکی رۆن و ئاشکرای بۆ هەموو ئەو هێز و لایەنانە هەیە کە بە سیاسەتی شۆڤێنی عەرەبی، فاشیزمی تورکی و نەتەوەپەرستی سەرەتایی کوردی ویستوویانە لە سەر حیسابی گەلی کورد لە کەرکووک و ناوچە کوردییەکانی دەرەوەی هەرێم بەرژەوەندییەکانی خۆیان بەرەو پێشەوە بەرن. گەلی کورد وێرای هەموو گوشار و هەڕەشەکان خاک و نیشتمانی خۆی بە جێ نەهێشت لە بەرامبەر گۆڕینی دیمۆگرافیا خۆڕاگری کرد و لە یەکەمین دەرفەتدا کە توانی گوزارشت لە ئیرادەی دیمۆکراتی خۆی بکات هەم پەیامی پێکەوە ژیانی دا و هەم پێداگری لە سەر ناسنامە و هەبوونی خۆی کرد.

گەلەکەمان لە کەرکووک و ناوچە جێ ناکۆکەکان لە بەرامبەر سێ زیهنییەت دا خۆڕاگرییان کرد و سەرکەوتن. یەکەم، ئەو زیهنییەتە شۆڤێنییە عەرەبییەی کە پاشماوەی دەسەڵاتی بەعسە لێرە و لەوێ لە ژێر زۆر ناو و رووکەشی جیاوازدا هەوڵی داوە کە نەک هەر کورد لە مافەکانی خۆی بێبەش بکات، بەڵکۆ هەبوونی لەو شوێنانە بسڕێتەوە و سیاسەتی تەعریب پەرە پێبدات. دووەم، دەوڵەتی داگیرکەری تورکیای خاوەنی زیهنییەتی عوسمانی نوێ کە کۆمەڵکوژییەکان و تاوانەکانی خۆی لە دژی گەلی تورکمان نابینێت و ئێستا بە روواڵەت خۆی بە پاریزگاری پێکهاتەی تورکمان لە قەڵەم دەدات، بە هەوڵدان بۆ قووڵکردنەوەی ناکۆکی لە نێوان پێکهاتەکان و ناوزەد کردنی کەرکووک وەکو پارێزگایەکی تورکمانی ویستی ئەم هەڵبژاردنە وەکو وێستگەیەک بۆ گەیشتن بە خەون و خەیاڵی میساقی میللی کە بە عەهدی میللی ناوزەدی دەکات بەکار بێنێت و بە پەرەدان بە سیاسەتی فراوانخوازی، داگیرکاری، تیرۆر و تۆقاندن هەبوونی گەلی کورد لەو ناوچەکانی ماددەی١٤٠ بسڕێتەوە.

واتە ئەگەر لە بادینان دەیەوێت بە ئۆپەراسیۆنی سەربازی باشوری کوردستان داگیر بکات، لە مۆسڵ و کەرکووکیش دەیەوێت بە ئۆپەراسیۆنی سیاسی و هەواڵگری کاریگەری و دەسەڵاتی خۆی قایم بکات. سێیەم، پەدەکە کە لە ٣١ی ئابی ١٩٩٦ەوە هاوپەیمانی ستراتیژی لە گەڵ شۆڤێنی عەرەب و فاشیزمی تورک مۆر کردووە، وەکو پێویستییەکی ئەم هاوپەیمانییە و جیبەجێ کردنی ئەجێنداکانی ئەوان بەشداری هەڵبژاردنی پارێزگاکان بوو، تاکە ئامانجی ئەوە بوو کە کورد پەرتەوازە بکات، کورد دەستی بە پۆستی پارێزگاری کەرکووک نەگات، ناکۆکییەکانی کورد لەگەڵ پێکهاتەکانی دی قووڵتر بکاتەوە و رێگە خۆش بکات بۆ ئەوەی کە زیهنییەتی عەربی شۆڤێنی و فاشیزمی تورکی لە کەرکووک دا باڵا دەست بن. پەدەکە ویستی ئەو خزمەتەی کە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا بۆ نوێنەرانی ئەم دوو زیهنییەتەی کردووە، لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێمیش هەمان خزمەتیان بۆ بکات. هەروەکو دەزانین پەدەکە لە ژێر ناوی سیاسەتێکی بە روواڵەت نەتەوەپەرستیدا و بەڵام لە بنەمادا نەتەوەفرۆشی و نیشتمانفرۆشیدا ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی خستۆتە ژێر کۆنترۆڵی ئەو هێزانەی کە نوێنەرایەتی ئەم زیهنییەت و سیاسەتانە دەکەن.

لە لایەکەوە هەرچی کۆنە بەعسی و کۆنە داعشی و کۆنە موستەشارە ئێستا لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی پەدەکە هایلایف دەژین و بە پێ لێدوانی خودی بەرپرسانی پەدەکە دەرفەتی ئەو پەڕی خۆشگۆزەرانیان بۆ دابین کراوە، لە لایەکی دیکەشەوە سوپای داگیرکەر و دەزگای سیخوڕی دەوڵەتی فاشیستی تورک لە چیا و شارەکانی بادینان و سۆران تەراتێندەکەن و بوونەتە خاوەن دەسەڵاتێکی دیفاکتۆ بەسەر ئەو ناوچانەدا.

هەڵوێستی گەل لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکاندا هەڵوێستێک بوو بەرامبەر بەم رێبازەی پەدەکە. پەدەکە لە دوای ١٦ ئۆکتۆبەرەوە لە هەموو گوتار و کرداری سیاسی خۆیدا لایەنە کوردییەکانی دی بە خیانەت و فرۆشتنی کەرکووک تۆمەتبار دەکات و خۆی کردۆتە پاڵەوانی خاوەندارێتی لە کەرکووک. ئەنجامەکانی هەڵبژاردن ئەوەیان بە روونی نیشاندا کە گەل زۆر بە باشی دەزانێت کێ خیانەتکار و نیشتمان فرۆشە.

لەم هەڵبژاردنەدا هاوپەیمانی پەدەکە-میت-بەعس کە لە سەر بنەمای رێگریکردن لە ئیرادەی کورد پێکهێنرابوو و بەر لە هەڵبژاردن لە ژێرناوی کردنەوەی بارەگادا گێرەشێوێنی دەکرد گورزی کاریگەری بەرکەوت. پێویستە ئەوەش بزانین زۆربەی ئەو دەنگانەی کە ئەم هاوپەیمانییە هێناویەتی لە ئەنجامی کڕینی دەنگی سەرۆک عەشیرەتەکان، دەنگی ئاوارە کەمپ نشینەکان و تەزویر بەدەست هاتووە.

هەروەها پەدەکە دوای دوو جار هەڵاتن لە شەنگال و رێگەخۆشکردن بۆ کۆمەڵکوژی گەلی ئێزیدی بەردەوام پێگەی رەسمی هەرێمی کوردستانی لە هاوکێشە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکاندا بەکار هێناوە بۆ لەبیر کردنەوەی ئەم حەقێقەتە وسەپاندنی واقیعێکی ساختە. هەر بۆیە بە زەخت خستنە سەر ئیرادەی خۆڕاگری و خۆبەڕێوەبەری گەلی ئێزیدی لە شەنگال و بەکارهێنانی کارتی پەنابەرانی ئێزیدی ویستوویەتی خۆی وەکو نوێنەری گەلی ئێزیدی وێنا بکات. بەڵام ئیرادەی دیمۆکراتی گەلی شەنگال توانی وێڕای هەموو ئەم هەموو گوشار و هەڕەشانە نوێنەرانی راستەقینە خۆی هەڵبژێرێت.

دەتوانین ئەزموون و پەیامەکانی ئەم هەڵبژاردنە لە دوو خاڵدا کۆ بکەینەوە. یەکەمیان ئەوەیە کە هەر هێزێکی سیاسی کوردی کە لە سەر حیسابی هەبوون و ئازادییەکانی گەلی کورد لەگەڵ دوژمن و نەیارەکانی گەلەکەمان رێکەوتن و هاوپەیمانی بکات و بیەوێت ماڵی کورد پەرتەوازە بکات، لە ئەنجامدا رووبەڕووی هەڵوێستی گەل دەبێتەوە و لە ئەنجامدا خۆی زەرەر دەکات. دووەم، ئەم هەڵبژاردنە ئەوەی نیشاندا کە هێز لە یەکگرتن و هاوپەیمانی لایەنە نیشتمانپەروەر و دیمۆکراتییەکاندایە.

واتە، گەلی کورد تەنیا بە پتەوکردنی یەکێتی نەتەوەیی و پەرەدان بە یەکێتی دیمۆکراتییانە لەگەڵ گەلانی هەرێمەکە دەتوانن بە مافە رەواکانیان بگەن. ئەم ئەنجامە گرنگە و پێویستە بە هەڵوێستێکی دیمۆکراتی، نیشتمانپەروەری هەوڵی بەردەوامی و پەرەی پێبدرێت. ئەوەی کە کێشەی ناوچە دابرێنراوەکان چارەسەر دەکات، بەر لەوەی کە پێکهێنانی ماددەی ١٤٠ بێت، پێکهێنانی بەرەیەکی نیشتمانی دیمۆکراتییە کە کەلتووری پێکەوەژیانی گەلان بە بنەما وەربگرێت، نکۆڵی لە هیچ پێکهاتەیەک نەکات و هەوڵبدات کە هەموو پێکهاتەکان ئازادانە گوزارشت لە ناسنامە و هەبوونی خۆیان بکەن و بەشداری راستەقینە لە بەرێوەبردندا بکەن. ئەمە هەمان زیهنییەتی نەتەوەی دیمۆکراتییە کە تاکە رێگایە بۆ چارەسەرکردنی کێشە و ناکۆکییەکان و رێگە لە دەستێوەردانی دەرەکی دەگرێت.