دكتۆر صەباحی غالیب
وا ساڵێكی دیكە هاتەوە، دەبێ‌ ئێمەی كورد لە خۆشی چی ئاهەنگ بگێڕین؟ لە دەوری چ سەركەوتنێك هەڵپەڕین؟ ژمارەی چەند داهێنانی كورد لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوە بژمێرین؟ چەند پیاوی هەڵكەوتە، بیرمەند، داهێنەر، لە بوارەكانی ژیاندا ڕێزیان لێ‌ بگرین و دیارییان پێشكەش بكەین؟ یا حیزبی كوردی چی سەركەوتێكیان بۆ هێناوین؟ یا چ ئاشتییكی كۆمەڵایەتی و یەكڕزییەكیان بەرقەرار كردووە؟ چەند ناوچەی داگیركراویان ئازا كردووە؟ زۆر پرسیاری دیكە. 
لە ساڵی 1964دا، دووبەرەكی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان، پەرتبوونی نێوان لەشكری شۆڕشگێڕی كوردستان، ناكۆكی لە نێوان تاكی كورد و هەموو كورد لە ناوچە كوردستانییەكاندا ڕوویدا. ئەم ساڵ، 60 ساڵ بەسەر ئەو دووبەرەكییەدا تێدەپەڕێ‌، ئەو دووبەرەكییەی بووە دووبەرەكی و ململانێی دوو بەرە، بەرەی مەلا مستەفا بارزانی، سەرۆكی پارتی و بەرەی مەكتەبی سیاسی، بە سەركردایەتی ئیبراهیم ئەحمەد و مام جەلال، كە لە دواتردا بە باڵی مەلایی و باڵی جەلالی لەناو خەڵكدا ناویان دەركرد. هەڵبەت ئەو دووبەرەكییە لە مێژووی تازەی كورددا بووە گەورەترین مەترسی و هۆكاری نەگەیشتنە ئامانجی شۆڕشی ئەیلول و تێكڕا بزووتنەوەی سیاسی كورد لە هەموو بەشە داگیركراوەكانی كوردستاندا. بووە ڕیسی گولی و چووە گەردن و ملی باریكی كورد، بووە هۆكاری بچووككردنەوەی نەخشەی كوردستان و بێ‌ ئاكامی تێكۆشان. ئەو دووبەرەكییە بووە ئامرازی دڵشكان و تۆرانی هەزاران هەزار دڵسۆز و لێزان و تێكۆشەر. پێش ئەوە ئامادە دەكراین بۆ ئەوەی ماندوو نەبین، دوای ئەوە ئەژنۆمان شكا، هەموومانی بچووك كردەوە، بووە هۆكارێكی بە زەبری تێشكانی كەسایەتی مرۆڤی كورد، نەهێشتنی پیرۆزییەكانی نەتەوە و خاك، گاڵتە پێكردنی حیزبایەتی و خەبات.  
60 ساڵە نەك لە باشوور، لە تێكڕا كوردستان و تەنانەت لە دەربەدەری و ئاوارەیی دەرەوەی كوردستانیش، حیزبی كوردی دووبەرەكی و ناكۆكییان خستە هەموو ماڵە كوردێكەوە، زۆر ماڵ كاول بوون، زۆر ژن و مێرد لێك جیابوونەوە، زۆر دایك و باوك لە ڕۆڵەكانیان بوون، گەلێك خوشك و برا، برا و برا لێك ترازان. بەمە هەم كەسایەتی كورد تێكشكێنرا هەم لەبەر دەمی دۆست و دوژمندا لە شكۆی درا و ئاشتی كۆمەڵایەتی سەری خۆی هەڵگرت، ئەمە گەورەترین مەترسییەكە كە دوژمن قۆزتوویەتییەوە و لەناو حیزبی كوردیدا تەراتێن دەكا.
     60 ساڵە كورد باری قورسی خۆی بە كۆڵەوەیە! شەتەك و ماندوو بووە كەچی دایناگرێ‌!
     60 ساڵە كورد عەقڵی خۆی لە پریاسكەیەكی كرێ كوێرەدا هەڵگرتووە و بۆی ناكرێتەوە!
     60 ساڵە كورد لە چێژی مرۆیی و نەتەوەیی و نیشتمانی كە لە ئازادیدا خۆ دەنوێنن خۆڵی كردووە بەسەری خۆیدا!
     60 ساڵە ئاسۆی ژیان لە كوردستان لێڵ و تاریكە!
     60 ساڵە جەماوەری حیزبی كوردی سواری ئەسپی قامیش بوون و دانابەزن، هەموو ڕۆژێك ئەم لا و ئەو لا، سەنگەری ناوخۆی بەزین و بێ‌ بەزەیی لە یەكدی دەگرن و بەهێزتر خۆیان دەنوێنن! قۆڵ و بازووی ئەستوور و لاملی دەماراوی پیشانی یەكدی دەدەن! زمانی ناشیرین، قسەی ڕەق و بێ‌ تام و سوكایەتی بە یەك دەڵێن و بە یەك دەكەن! 
     60 ساڵە سەركردایەتی حیزبەكان پەشیمان دەبنەوە و لەگەڵ خۆیان و لەگەڵ خەڵك ڕاست ناكەن، تۆبە دەكەن و دەیشكێنن! جارێك نەبوو بە نییەتی پاكی سەرانسەری، بە نیازی پاكی كوردایەتی و نیشتمانی، عەقڵی سیاسی و كۆمەڵایەتیی، پێكەوەیی ژیانی ئاشتی بە خۆیان و بە خەڵك پیشانبدەن، یا  چارەنووسی پێكەوە گرێدراو بناسنەوە! ژیانی سبەینێ‌ بۆ وەچەكانی دواڕۆژ بە تاسوق و خرۆشەوە بنیادبنێن! 
 لەو 60 ساڵەدا دەیان شۆڕش سەركەوتن، لەوانە: شۆرَشی كوبا، شۆڕشی جەزائیر، شۆڕشی ڤێتنام، شۆڕشی ئەریتریا، شۆڕشی بەنگلادیش، شۆڕشی ڕەش پێستەكانی خوارووی ئافریقا و زۆری دیكە، هەمووان گەیشتنە هەواری سەرفرازی. شۆڕشگێڕانی دڵسۆز، لێزان، عەقڵمەند و ڕاستگۆی ئەوان، بە دروشمی خەباتیان توانییان دەوڵەتانی سەربەخۆی خۆیان دابمەزرێنن. بۆ هەر ئێمە و... هەر یەك هەنگاو بۆ پێشەوە، سەدان هەنگاو بۆ دواوە دەنێین؟
 لە دوای 60 ساڵ، حیزبی كوردی و بەرپرسیارانی حیزبی، تازە بە تازە هەر یەكە شانازی بە ژمارەی شەهیدانی بێ‌ ناز و بێ‌ ناونیشانی خۆیانەوە دەكەن، بە كاولبوونی كوردستان و كیمیابارانی هەڵەبجە و ناوچە كیمیاوی ڕێژەكانی دەڤەرەكانی گەرمیان و كوێستان خۆهەڵدەكێشن!باسی دەریایەك خوێن بەخشین دەكەن، باسی ئازایەتی دەكەن، بەڵام نەبووە جارێك باسی عەقڵ و هیممەت و هەیبەت بكەن، یا باسی لێبوردەیی و بەخشین بكەن! بۆ ئازایەتی بێ‌ هیممەت دەبێ‌؟ بۆ بەخشین بێ‌ عەقڵ دەبێ‌. بۆ پێشكەوتن بێ‌ ڕووناكبیری و تێگەیشتن دەبێ‌؟  
 لە 60 ساڵدا، حیزبی كوردی و بەرپرسیارەكانیان فێرنەبوون مێژوو بخوێننەوە، تا ئێستا سەریان تەقەی دێ‌ لە تێگەیشتنی نەتەوە، نیشتمان، دەوڵەت، حكومەت، دەستوور، قانوون، ئازادی، وەفاداری، خۆشەویستی و بیری پێبەندبوون بە خەڵك و بە خاكەوە، 100 ساڵ لە عێڕاقدا بە هەموو تاقیكردنەوە تاڵەكانییەوە، بێ‌ توانا بووین لە ناسینی دۆست و دوژمن، ئازا لە مەلیك و سەرۆك دروستكردن بۆ حكومەتە داگیركەرەكانمان، نا ئازا بۆ یەك ڕیزی كورد و بە دەوری خۆیاندا دەخولێنەوە. 
 دوای نسكۆی شۆڕشی ئەیلول، لە 1976ەوە تا ئێستا، پارتی و یەكێتی كوریس ڕاكێشێن دەكەن، نە ئەوەتا گوریس بپچڕێ‌ نە ئەوەتا لایەكیان بە عەرزدا بكەوێ‌، تەنانەت لەسەر كاتی دەستپێكردنی كاری چەكداری، كە خۆیان ناویان ناوە شۆڕش ڕیكناكەون، ئەمیان بە شۆڕشی گوڵان و ئەویان بە شۆڕشی نوێ‌ ناوی دەبەن، ئەگەر شۆڕش هی نەتەوە بێ‌، دەبێ‌ یەك ناونیشانی هەبێ‌، ئەوی ڕاستی بێ‌ ئەوان بێ‌ ئاگان لەوەی كە ئەو بگرە و بەردەیە، لە مێژووی كوردا بە گومانەوە سەیر دەكرێ‌، شۆڕش دابەش ناكرێ‌؟ شۆڕش یا هی نەتەوە و خاكە یا حیزب و  دەستە و تاقمە؟ ئەگەر هی حیزبە، تكایە سەری ئێمەی پێ‌ مەیەشێنن، مێژووی ئێمەی پێ‌ مەشێوێنن.
 60 ساڵە ئەوەی كوژراوە، بەرزترین بوونیی خۆیان كە ڕۆح بوو، پێشكەشی ئازادی و سەرفرازی كورد و كوردستانیان كرد، كەچی نە خۆیان ڕەحمەتێكیان بۆ چوو نە ژن و منداڵیان حەسانەوە.
60 ساڵە، حیزبی كوردی تەمەنی میللەتێك بە بادادەدەن، ئەگەرچی بێ‌ ئەندازە درەنگە، بەڵام بۆ دواڕۆژی كورد و مانەوەی كوردستان ئێستاش بە بەریەوە ماوە كە سەركردایەتی یەكێتی و پارتی و حیزبەكانی دیكەش لە بەشەكانی دیكەی كوردستان، كۆمەڵە پرسیارێك لە خۆیان بكەن و بپرسن: بەڕست ئێمە چین؟ هەتا كەی ئێمە ببینە مایەی ماڵ كاولی بۆ كورد؟ ئیدی كەی ڕق و كینە و دووبەرەكی نێوانمان كۆتایی دێ‌؟ كەی لەگەڵ دروشم و ڕێبازەكانی خۆمان ڕاستگۆ دەبین؟ كەی بیر لە دەرەوەی خۆمان دەكەینەوە؟ كەی ئەوەندە ئازا دەبین دووبەرەكی و دڵی كرمێ‌ وەلا بنێین و بۆ خەڵك و خاك تێبكۆشین؟ كەی لە سیخوڕی بەسەر یەكەوە وازدەهێنن و تاكەی ئەندامی بێ‌ كەسێتی یەكدی بە پارە و پلە دەكڕن؟ دەیان و سەدان پرسیاری دیكە.

 ئەنجامی درێژەی ئەو دووبەرەكییە، هەنگاوی یەكەمی تێشكانی كەسایەتی مرۆڤی كورد بوو، درزێكی دروستكرد، هەموو دوژمنەكانی پێوەدەچێ‌، بووە مایەی هەیبەت بۆ ناحەزان و دوژمنان، بووە بە ترسی خۆمان لە خۆمان و لە داگیركەر و لە نادۆستان، هەر ئەو دوولەرەكییە، خەڵكیان وەڕزكرد لە كوردایەتی و لە حیزبایەتی، خەڵك و خۆشیان تووشی پاڕانەوە لە دوژمنان كرد، برەوی بە دەسەڵاتی پێتەختەكان، بە بەغدا، تاران، ئەنقەرە و دیمەشق دا، وا نەبوایە ئێستا دوای 60 ساڵ حكومەت و سەركردایەتی كورد نەدەهاتن هاوار بۆ بەغدا بەرن، یا بۆ تاران و ئەنقەرە و دیمەشق پەنا بەرن، تكایان لێبكەن كە لە خۆیان و لە چەكدارەكانی شیعەی دەرەوەی حكومەت یا لە چەتەكانی خۆیان بمانپارێزن، موچە و بەراتمان بدەنێ‌، نانمان نەبڕن، بە بەغدا بڵێن: ئێوە وەرن نەوتمان بەرن بەڵام تكایە بۆ خۆ گەرمكردنەوە و بۆ چراكانمان چەند بەرمیلێكمان بۆ بنێرن، دەرمانمان بۆ بنێرن، زۆر تكای دیكە و گەلێك نوشتانەوەی دیكە، هەی هو هەی هو، دوای 60 ساڵ گەیشتینە چ ڕۆژێك!
هەر ئەنجامی ئەو 60 ساڵە دووبەركییەیە كە لە دوای 32 ساڵ لە حكومەتی هەرێم، تا ئەم دەمە حیزب لە پەرلەمان، لە حكومەت و لە دەزگای داد بەهێزترە، هەر ئەو ئەنجامەیە كە تا ئەمڕۆ خاڵی پشكنین لە نێوان ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی پارتی و یەكێتیدا هەیە، دیسان و سەدان دیسان هەر لە ئەنجامی ئەو كارەساتەیە كە لە دوای 32 ساڵی حكومەت، حیزبی كوردی دەستەوئەژنۆن لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمان، یا لە هەمووی قورستر لە نەبوونی دەستووری هەرێم و نەبوونی داو و دەزگای لە حكومەت چوو، كورد دەناڵێنێ‌. زۆر بەكورتی: دووبەرەكی نەیهێشت فێری حوكمدارێتی ببین، ڕێگای نەدا گیانی نەتەوەیی و نیشتمانی برەوبسێنێ‌، دەرگای لەسەر پێشكەوتنی زمانی كوردی و گەشەكردنی زانكۆ و خوێندەواری بەرز داخست، هەر ئەو دووبەرەكییە زۆرێك لە جەماوەری خۆیان و خەڵكی دیكەیان فێری خۆفرۆشتن كرد، هەمان ناكۆكی، دڵنیایی و لە یەكدی ئەمینی نەهێشت، خەڵكی هاندا بۆ فیتنەیی و لەسەر یەكدی نووسین، دووبەرەكی كارێكی وای كردووە هێزی چەكدار زیاتر بۆ حیزب پاراستن بێ‌.
لەگەڵ هەرچی ڕەخنە و گازەندەیەك كە ئێمە و خەڵك هەمانە، ئەو حەقیقەتەش هەیە كە ڕەنگە تا ئەمڕۆ سەركردایەتیی حیزبەكانی كوردستان ئەوە نەزانن كە خەڵكی گشتی هەموو پارچە داگیركراوەكانی كوردستان چاویان لەوێیە و هەموو هیوایەكیان بە حكومەتی هەرێمە، سەرپاكیان دڵیان بۆ ئەوێ‌ لێدەدا، وەك تروسكەیەك تەماشای دەكەن كە زیاتر بگەشێتەوە، كورد لە هەر شوێنێك بێ‌ بەو بارە نالەبارەی نێوان یەكێتی نیشتمانی و پارتی دیموكرات و ناحەزی ناو حیزبە كوردستانییەكان لەسەر ئاستی هەموو كوردستان نیگەران و ناڕەحەتن، دەبێ‌ سەركردایەتی یەكێتی و پارتی و ئەوانی دیكە بزانن ئەوان ڕووبەڕووی ئەركی ئەخلاقی و مێژوویی بوونەتەوە و بەرپرسیارن لە نەهامەتییەكانی ئێستا و دواڕۆژی كورد.
 لەناو كورددا، خاوەنی سەدان و هەزاران ژن و پیاوی لێهاتوو، دنیادیدە و دڵسۆزمان هەیە، بەڵام دوورخراونەتەوە لە خزمەت و لە نواندنی بەهرەكانیان، ئەوە سەركردایەتی و بەرپرسیارانی حكومەتە بەگەڕیان بخا و ڕێگایان بۆ خۆشبكا خزمەتبكەن، لەم ماوەی 32 ساڵدا، سەلماندیان كە بە كادر و هەلپەرست و ماستاوچی، فەرمانگاكانی حكومەتداری بەڕێوناچێ‌، لایەنەكانی فەرمانڕەوایەتی پێشناكەوێ‌، بە وەزیر و گزیر و ئەندامانی ناشایستەی ئەم حیزب و ئەو حیزب كار ناڕوا.
 لە ئێستادا بەرپرسیارێتییەكی ئینسانی، نەتەوەیی و نیشتمانییە، مێژوویی، ئایینی، ڕووناكبیری و ئەخلاقییە كە بیرمەندان (ئەگەر هەبن)و باسكاران و ڕووناكبیرانی كورد، مەلا و پیاو ماقوڵی هەموو ناوچە و دەڤەرەكان پێكەوە كۆببنەوە و تەگبیرێك بكەن و سنوورێك بۆ ناحەزی، ڕق و كینە، چاوتێبڕین و ڕژدی حیزبی كوردی دابنێن، تا ئێمەش وەك ئینسان بە سەربەرزی و بە ئازادی لە ژێر بەیداخی خۆماندا بژین، چی دیكە ئەوان سووكایەتیمان پێنەكەن بۆ ئەوەی كەس نەتوانێ‌ سووكایەتیمان پێبكا.    
بەیانیم باریكرد، كە دەبوایە ڕوناكتر بێ‌
بە هیوا بووم شەوی تارم كۆتایی بێ‌
ئەنگوستەچاوی خۆمانە، درێژترە
لە دەیجوری تەمەن كورتی زاڵمانە
گاڵتەم دەهات غەم دامگرێ‌
حەقمە ئازار لە ناخمدا ئۆقرە نەگرێ‌
             ***
هەموو دنیام هەیە و خاوەنی نییم
ئاوم هەیە و هێشتا تینووم
خاكم هەیە، كێوم هەیە، دۆڵم هەیە
دوای سەدان ساڵ، لێیان بێ‌ بەرییم
مێژووم هەیە، لەوەتەی هەم لێم دەچۆڕێ‌
كەس نازانێ‌، چەندم بۆ ئازادی لەبەر دەڕوا
هەتا ئێستا، جێگام نییە لەسەر بەڕێ‌
لە قەدیمدا زۆر جار بووە، ناحەز لێم بترسێ‌
بەڵام ئەمڕۆ دوژمن زاڵە و لێم ناترسێ‌
دڵنیام و دڵنیابە، هەر ڕۆژێك دێ‌ 
ئێمەش پاشایەك یا سەرێكمان لێهەڵكەوێ‌
یەكمانبخا، سەرمانبخا و سەرفرازیمان دەستبكەوێ‌